FTX çökmeden önce, kripto lobicileri ve birçok politikacı, aşırı temkinli düzenleyiciler tarafından kripto ticaretinin bankacılık ve finansa tam katılımının haksız bir şekilde reddedildiğinden yüksek sesle şikayet ediyorlardı. Birisi sağduyu gösterdiği için şanslı yıldızlarımıza teşekkür etmeliyiz.
Kabul edelim ki kripto ticareti, hepimizin aşina olduğu finans biçimlerine çok benziyor. “Borsalar”, “aracı kurumlar”, “borç verenler”, “mevduat” ve “hedge fonlar” (exchanges, brokers, lenders, deposits and hedge funds) denilen şeylerden oluşur. Finansal basın nefes nefese her hareketini haber yapıyor. Kripto ayrıca, satımcıların (traders) eleştirmenleri yenilik karşıtı Ludditler olarak görmelerine izin veren blok zincirinin özel gizemini de taşır.
Yine de en önemli açıdan, kripto piyasası hiç de geleneksel finans gibi değildir. Finans ve finansal hizmetler, kripto işleminin eksik olduğu bir amaç için vardır. Nobel Ödüllü iktisatçı Robert Shiller’in bir zamanlar yazdığı gibi, “Finans kendi başına para kazanmakla ilgili değildir … başka hedefleri -toplumunkileri- desteklemek için de vardır.”
Finans, işletmelerin, insanların ve hükümetlerin sosyal ve ekonomik açıdan yararlı amaçlar için para toplamasına, biriktirmesine, iletmesine ve dağıtmasına yardımcı olur. Bankalar, tasarrufların bir havuzda toplanmasına ve meyve bahçeleri, güneş enerjisi santralleri, otomobiller, küçük işletmeler ve evler (gibi) için krediye dönüştürülmesine izin verir. Menkul kıymetler piyasası, daha büyük işletmelerin ve hükümetin sermaye artırımı ihtiyaçlarını destekler ve riski geniş çapta dağıtarak bankacılık sürecini daha verimli hale getirmeye yardımcı olur. Sigorta ve türev piyasaları riskin yönetilmesine yardımcı olur. Finans sektöründeki katılımcılar, elbette karı en üst düzeye çıkarmaya çalışırlar, ancak bu daha geniş bir sosyal ve ekonomik amaç bağlamındadır.
Bunu kripto alım satım sisteminin amaçsızlığıyla karşılaştıralım. Kripto alım satımı, konusu itibarıyla finansı kullanan bir oyundur. Risk ve Monopoly masa oyunlarının savaş ve emlak yatırımlarını taklit etmesi gibi, finansı da taklit eder. Ancak bu, büyük veri çağında (age of big data) doğmuş, son derece karmaşık ve tehlikeli bir oyundur. Kripto kumarının öykündüğü “finans”, toplumun daha azını istediği türdendir: oldukça kaldıraçlı ve opak. Getirileri artırmak için modern finans mühendisliğinin tüm silahlarını ve ticaret kültürünün tüm hilelerini kullanır. Kriz yaratan bir finans türüdür.
Kripto ticareti de kumardır (gambling). Kumarbazlar, bir kumarhaneye veya çevrimiçi kumar oyununa Para -itibari para birimi- getirir, sonuçlara göre bahis oynar ve kazançları veya kayıpları tekrar paraya dönüştürürler. Kapalı döngü kripto ticaret sistemi de aynı şekilde çalışır. Kripto işlemi, finansı tanımlayan üretken amaca hizmet edemez. Ekonomiyi büyütmeye veya toplumu iyileştirmeye yardımcı olacak hiçbir aracılık işlevi görmez. Kripto ticareti, “Seinfeld’den” George Costanza’nın da söylemiş olabileceği gibi, hiçbir şeyi finanse etmemektir.
Kripto ticareti geleneksel finansa entegre edilecek olsaydı, sistemik bulaşma riski gerçek olurdu. Kripto paralar, insanların finansal destek yapısının kritik parçaları olan yatırım ve emeklilik portföylerinin bir parçası haline gelecektir. Beklenmedik bağlantılar ve gizli kaldıraç, 2008 tarihli finansal krizine yol açan sistemik güvenlik açıklarını yeniden yaratacaktır. Tüm bunlar, çok fazla kripto ticaretinin “vatansız” statüsü ve mevcut düzenleyici yapının offshore ve sanal kripto alım satım sağlayıcılarıyla başa çıkamaması nedeniyle daha da kötüleşecektir.
En önemlisi, kripto ticareti, geleneksel finansal sistemin diğer bölümleri gibi, Federal Rezerv’in son çare borç veren olarak sürekli genişleyen rolünden kaçınılmaz olarak faydalanacaktır.
Bunların hiçbiri kulağa iyi bir politika gibi gelmiyor. Bunun yerine, kripto ticareti geleneksel finansal sistemden mümkün olduğunca tamamen ayrılmalıdır. Bankaların, aracı kurumların, yatırım danışmanlarının, para yöneticilerinin ve emeklilik fonlarının -düzenlenen finansal altyapının parçası olan herhangi bir kuruluş veya iştirakin- herhangi bir şekilde kripto ticaretine katılması, desteklemesi veya kaldıraç eklemesi yasaklanmalıdır. Bu muhtemelen kripto ticaretindeki büyümeyi yavaşlatacak ve hatta tersine çevirecektir. Kumar oynamanın birçok dezavantajı göz önüne alındığında, bu iyi bir şeydir.
Geçiş yok, geçiş yok demektir. Bireylerin her iki alanda da oynamasına izin verilirken, kurumlar ya geleneksel finans ya da kripto ticareti ile tamamen ilgilenmeyi seçmelidir. Zararları karşılamak için bankalarda ve aracı kurumlarda tutulan varlıkları tasfiye ederek gerçek dünya krizlerine neden olan sıkıntılı kripto ticareti firmalarına veya kolaylaştırıcılara sahip olamayız. Ortak kontrol edilen işletmelerde risklerin etkili bir şekilde ayrıştırılamayacağını gösteren uzun bir geçmiş olduğundan, bölünmenin her iki tarafında faaliyet gösteren bağlı kuruluşlara da sahip olamayız.
Çekice sahip olduğunda, her şey çivi gibi görünür. Bu nedenle Washington’daki herkes, federal finansal hizmet düzenleyicilerinin kripto ticaretinin doğal denetçileri olduğunu düşünüyor gibi görünüyor. Bu yanlıştır. Kripto ticareti, savunucularının size söylediği gibi değil, ne olduğu için (finansı taklit eden bir kumar türü) düzenlenmelidir.
Bu, ayrılmış kripto ticaret sisteminin Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu (Securities and Exchange Commission), Emtia Vadeli İşlemler Ticaret Komisyonu (Commodity Futures Trading Commission), bankacılık kurumları ve Tüketici Finansal Koruma Bürosu (Consumer Financial Protection Bureau) tarafından finansal hizmetler düzenlemesinden çıkarılması gerektiği anlamına gelir. Tüketici korumasız kalmayacaktır. Eyalet dolandırıcılığı ve tüketiciyi koruma yasaları gibi, New York’un bit lisans yasası gibi özel olarak kripto faaliyetlerini düzenleyen eyalet yasaları da geçerli olmaya devam edecektir. Federal Ticaret Komisyonu’nun (Federal Trade Commission), kripto satımcılarının ve onların kolaylaştırıcılarının dahil olduğu herhangi bir haksız ve aldatıcı reklam veya diğer uygulamalar üzerindeki yargı yetkisi etkilenmeyecektir. Bu yasaların yetersiz kaldığı durumlarda, eyalet yasama organları ve Amerika Birleşik Devletleri Kongresi, kripto ticaretine özel hedefli tüketici korumaları ekleyebilir. Devlet kumar yasalarının erişimini kripto ticaretini kapsayacak şekilde genişletmek de bir olasılıktır.
Pekiyi, kripto ticaretini geleneksel finansal hizmetlerden ayırmanın en iyi yanı nedir? Fed’in kripto piyasaları için son çare borç veren olarak hareket etmesine gerek kalmayacaktır. Kripto ticaret sistemi ile gerçek finansal sistem arasında hiçbir bağlantı olmadığında, bulaşma ve başa çıkılması gereken sistemik bir risk olmayacaktır. Fed’in bir sonraki kripto çöküşüne tepkisi büyük bir esneme olacaktır. Alternatif, bir sonraki finansal krize neden olan metastaz yapmış kripto ticareti olduğunda bu iyidir.
* Bu çeviride yer alan görüşler The Wall Street Journal Opinionú Commnetary Yazarı Todd H. Baker’e ait olup çevirenin çalıştığı kurumu bağlamaz, çevirenin çalıştığı kurum veya göreviyle ilişki kurulmak suretiyle kullanılamaz. Çevirideki tüm hatalar, kusurlar, noksanlıklar ve eksiklikler çevirene aittir. Türkçe çevirisi yapılan metnin İngilizce orijinali için bkz. Todd H. Baker (Columbia Üniversitesi, Richman İş, Hukuk ve Kamu Politikası Merkezi, kıdemli araştırmacı), Crypto Is Money Without a Purpose, The Wall Street Journal, Opinionú Commnetary, December 19, 2022, < https://www.wsj.com/articles/crypto-is-money-without-a-purpose-ftx-crash-trading-banking-finance-exchanges-brokers-lenders-money-profit-11671479669?st=tuzdzjh0t3gy0h8 > Erişim Tarihi 22 Aralık 2022
1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu [merhume Anası (1947-10 Temmuz 2023) Erzurum/Aşkale; merhum Babası ise Ardahan/Çıldır yöresindendir]. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte);
Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte) başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003), Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004) ile Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II, Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021), Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021), Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021), Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022), Ticari Mevzuat Notları (2022), Bilimsel Araştırmalar (2022), Hukuki İncelemeler (2023), Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024), Hukuka Giriş (2024) başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 2 bin 500’ü aşan Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.