1. Merkez Bankası (Politika) Faiz Oranları[*]
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (MB), ekonomideki son likidite kaynağı olarak piyasalarda bankalara ödünç para vermekte veya bankalardan ödünç para alabilmektedir. Para Politikası Kurulunun (1211 sayılı Kanun m.22/A) faiz kararları, önceden ilan edilmiş bir takvim çerçevesinde yapılan toplantılarında alınmaktadır.
Bir hafta vadeli repo ihale faiz oranı 01.06.2018 tarihinden itibaren MB politika faizi olmuş, MB gecelik vadede borçlanma ve borç verme oranlarının bir hafta vadeli repo ihale faiz oranına kıyasla -/+ 150 baz puanlık bir marj ile belirlenmesine ve Geç Likidite Penceresi işlemlerinde uygulanacak MB borçlanma faiz oranının %0 olarak uygulanmasına karar verilmiştir.
22 Ekim 2020 tarihinde ise para politikası operasyonel çerçevesinde değişikliğe gidilerek Geç Likidite Penceresi işlemlerinde uygulanacak MB borç verme faiz oranı ile gecelik borç verme faiz oranı arasındaki farkın 300 baz puan olarak belirlenmesine karar verilmiştir.
Aşağıdaki tabloda 2010 yılından günümüze değin haftalık repo oranları verilmektedir.
| Tablo 1: MB Bir Haftalık Repo Oranları | |||||
| Tarih | Borç Verme Oranı (%) | Tarih | Borç Verme Oranı (%) | Tarih | Borç Verme Oranı (%) |
| 20.05.2010 | 7,00 | 21.01.2015 | 7,75 | 20.02.2020 | 10,75 |
| 17.12.2010 | 6,50 | 25.02.2015 | 7,50 | 18.03.2020 | 9,75 |
| 21.01.2011 | 6,25 | 25.11.2016 | 8,00 | 23.04.2020 | 8,75 |
| 05.08.2011 | 5,75 | 01.06.2018 | 16,50 | 22.05.2020 | 8,25 |
| 19.12.2012 | 5,50 | 08.06.2018 | 17,75 | 25.09.2020 | 10,25 |
| 17.04.2013 | 5,00 | 14.09.2018 | 24,00 | 20.11.2020 | 15,00 |
| 17.05.2013 | 4,50 | 26.07.2019 | 19,75 | 25.12.2020 | 17,00 |
| 29.01.2014 | 10,00 | 13.09.2019 | 16,50 | 19.03.2021 | 19,00 |
| 23.05.2014 | 9,50 | 25.10.2019 | 14,00 | 24.09.2021 | 18,00 |
| 25.06.2014 | 8,75 | 13.12.2019 | 12,00 | – | – |
| 18.07.2014 | 8,25 | 17.01.2020 | 11,25 | – | – |
2. Reeskont ve Avans Faiz Oranları
Reeskont; iskonto edilmiş, diğer bir deyişle bir bedel karşılığı el değiştirmiş (iskonto) olan kıymetlerin, bir bedel karşılığında yeniden el değiştirmesini (reiskonto) ifade eder. Reeskont ve avans işlemleri, 1211 sayılı Kanun m.45’de düzenlenmiştir.
MB, bankacılık kesiminin geçici likidite ihtiyaçlarının karşılanması için, bankalar tarafından verilecek ticari senet ve vesikaları reeskonta kabul edebilir. Türkiye’de reeskont işlemindeki tüm koşul ve kurallar, MB tarafından belirlenir. Bunun yanında, reeskont kredilerinin en yüksek sınırı ve kredi türlerine göre limitleri, para politikası ilkeleri doğrultusunda yine Banka tarafından konulur.
Bu işlemler için MB tarafından uygulanan faize “reeskont faiz oranı” adı verilmektedir. Merkez Bankası reeskonta kabul edebileceği senetler karşılığında avans da verebilmektedir. Avans için teminat olarak alınan bu senetler; ticari senet ve belgeler, devlet tahvilleri ve borsada kayıtlı tahvillerdir.
| Tablo 2: MB Reeskont ve Avans Oranları | ||
| Yürürlük Tarihi (*) | Reeskont İşlemlerinde Uygulanan İskonto Oranı (%) | Avans İşlemlerinde Uygulanan Faiz Oranı (%) |
| 01.01.1990 | 40 | 45 |
| 20.09.1990 | 43 | 48,25 |
| 23.11.1990 | 45 | 50,75 |
| 15.02.1991 | 48 | 54,50 |
| 27.01.1994 | 56 | 65 |
| 21.04.1994 | 79 | 98 |
| 12.07.1994 | 70 | 85 |
| 27.07.1994 | 63 | 75 |
| 01.10.1994 | 55 | 64 |
| 10.06.1995 | 52 | 60 |
| 01.08.1995 | 50 | 57 |
| 02.08.1997 | 67 | 80 |
| 30.12.1999 | 60 | 70 |
| 17.05.2002 | 55 | 64 |
| 14.06.2003 | 50 | 57 |
| 08.10.2003 | 43 | 48 |
| 15.06.2004 | 38 | 42 |
| 13.01.2005 | 32 | 35 |
| 25.05.2005 | 28 | 30 |
| 20.12.2005 | 23 | 25 |
| 20.12.2006 | 27 | 29 |
| 28.12.2007 | 25 | 27 |
| 09.04.2009 | 19 | 20 |
| 12.06.2009 | 18 | 19 |
| 22.12.2009 | 15 | 16 |
| 30.12.2010 | 14 | 15 |
| 29.12.2011 | 17 | 17,75 |
| 19.06.2012 | 16 | 16,50 |
| 20.12.2012 | 13,50 | 13,75 |
| 21.06.2013 | 9,50 | 11 |
| 27.12.2013 | 10,25 | 11,75 |
| 14.12.2014 | 9 | 10,50 |
| 31.12.2016 | 8,75 | 9,75 |
| 29.06.2018 | 18,50 | 19,50 |
| 11.10.2019 | 17,25 | 18,25 |
| 21.12.2019 | 12,75 | 13,75 |
| 13.06.2020 | 9,00 | 10,00 |
| 19.12.2020 | 15,75 | 16,75 |
| (*) Vadesine en çok 3 ay kalan senetler karşılığında | ||
3. Zorunlu Karşılık Oranları
Zorunlu karşılıklar bir para politikası aracıdır. MB, 2010 yılının son çeyreğinden itibaren uygulamaya başladığı yeni strateji çerçevesinde, söz konusu dönemde enflasyon görünümünün olumlu seyretmesinin de sağladığı imkan dahilinde, makro finansal risklerin azaltılabilmesine yönelik politikalar geliştirmiştir. Bu doğrultuda, temel politika aracı olan bir hafta vadeli repo ihalelerine ek olarak zorunlu karşılıklar aktif bir şekilde kullanıma sokulmuştur.
Zorunlu karşılığa tabi yükümlülükler iki haftada bir cuma günü itibarıyla hesaplanır. Bankaların tabi oldukları muhasebe standartları ve kayıt düzeni esas alınarak, yurt dışı şubelerinin yükümlülükleri dahil, MB’ye, Hazineye, yurt içi bankalara ve uluslararası anlaşmayla kurulmuş olan bankaların Türkiye’deki merkez ve şubelerine olan yükümlülükleri hariç olmak üzere, aşağıda belirtilen bilanço kalemleri zorunlu karşılığa tabi Türk lirası ve yabancı para yükümlülüklerini oluşturur.
- Mevduat/katılım fonu [02.2007 tarihli ve 26423 sayılı Resmî Gazetede yayımlanan Mevduat ve Katılım Fonlarının Vadeleri ve Türleri Hakkında Tebliğ (Sayı:2007/1) kapsamındaki resmî kuruluşlar ile 07.03.2019 tarihli ve 810 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararıyla yürürlüğe giren Kamu Haznedarlığı Yönetmeliği (RG 08.03.2019/30708) kapsamındaki kurumlardan kabul edilenler hariç].
- Repo işlemlerinden sağlanan fonlar (Borsa İstanbul piyasalarından sağlananlar hariç).
- Kullanılan krediler (Hazine garantisiyle sağlananlar hariç).
- İhraç edilen menkul kıymetler (net).
- Sermaye hesaplamasına dahil edilmeyen borçlanma araçları.
- Yurt dışı merkeze yükümlülükler (net).
- Kredi kartı ödemelerinden borçlar.
- Müstakrizlerin fonları.
Bu yükümlülüklerin tabi olduğu zorunlu karşılık[” ] oranları aşağıdaki gibidir:
| Tablo 3: MB Zorunlu Karşılık Oranları | |
| Türk Lirası | Oranlar (%) |
| Mevduat ve Katılım Fonu (Yurt dışı bankalar mevduatı/katılım fonu hariç) | |
| – Vadesiz, ihbarlı, 1 aya ve 3 aya kadar (1 ay ve 3 ay dahil) vadeli | 8 |
| – 6 aya kadar (6 ay dahil) vadeli | 6 |
| – 1 yıla kadar vadeli | 4 |
| – 1 yıl ve daha uzun vadeli | 3 |
| Müstakrizlerin Fonları | 8 |
| Diğer Yükümlülükler (Yurt dışı bankalar mevduatı/katılım fonu dahil) | |
| – 1 yıla kadar (1 yıl dahil) vadeli | 8 |
| – 3 yıla kadar (3 yıl dahil) vadeli | 5,5 |
| – 3 yıldan uzun vadeli | 3 |
| Yabancı Para | Oranlar (%) |
| Mevduat ve Katılım Fonu (Yurt dışı bankalar mevduatı/katılım fonu ve kıymetli maden depo hesapları hariç) | |
| – Vadesiz, ihbarlı, 1 aya kadar, 3 aya kadar, 6 aya kadar ve 1 yıla kadar vadeli | 23 |
| – 1 yıl ve 1 yıldan uzun vadeli | 17 |
| Kıymetli Maden Depo Hesapları | |
| – Vadesiz, ihbarlı, 1 aya kadar, 3 aya kadar, 6 aya kadar ve 1 yıla kadar vadeli | 24 |
| – 1 yıl ve 1 yıldan uzun vadeli | 20 |
| Müstakrizlerin Fonları | 23 |
| Diğer Yükümlülükler (Yurt dışı bankalar mevduatı/katılım fonu dahil) | |
| – 1 yıla kadar (1 yıl dahil) vadeli | 21 |
| – 2 yıla kadar (2 yıl dahil) vadeli | 16 |
| – 3 yıla kadar (3 yıl dahil) vadeli | 11 |
| – 5 yıla kadar (5 yıl dahil) vadeli | 7 |
| – 5 yıldan uzun vadeli | 5 |
Türk lirası cinsinden tesis edilen zorunlu karşılıklara halihazırda %13,5 oranında faiz/nema ödenir. Diğer taraftan, tesisi 06.08.2021 tarihinde başlayan 19.07.2021 yükümlülük döneminden itibaren (dahil);
- 06.2021 tarihinde yabancı para mevduat/katılım fonu hesaplarında bulunan ve bu tarihten sonra Türk lirası mevduat/katılım fonuna dönüşen tutarların, zorunlu karşılık yükümlülüğünden muaf tutulmasına,
- Türk lirası cinsinden tesis edilen zorunlu karşılıklara, bankacılık sistemindeki toplam mevduat/katılım fonu içinde Türk lirasının payını artırıcı yönde ilave faiz/nema uygulanmasına karar verilmiştir.
Diğer yandan, tesisi 06.08.2021 tarihinde başlayan 19.07.2021 yükümlülük döneminden itibaren (dahil), Türk lirası zorunlu karşılıkların döviz cinsinden tesis edilmesi imkanı azami oranı %20’den %0’a düşürülmüş olup, %0 olarak belirlenmiş olan Türk lirası zorunlu karşılıkların döviz cinsinden tesis edilmesi imkanı azami oranı, tesisi 17.09.2021 tarihinde başlayacak olan 03.09.2021 yükümlülük dönemine kadar (dahil) %10 olarak uygulanır.
[*] 1211 sayılı Kanun m.40, m.52-53 hükümlerine dayanır. 1211 sayılı Kanunun künyesi şöyledir:
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanunu, Kanun Numarası: 1211, Kanun Tarihi: 14.01.1970, RG 26.01.1970/13409
* Bu çalışma bir derlemedir. Derleme konusunda TCMB internet sitesine de bakılabilir [< https://www.tcmb.gov.tr/ >]. Bu derlemede yer alan görüşler yazarına ait olup çalıştığı kurumu bağlamaz, yazarın çalıştığı kurum veya göreviyle ilişki kurulmak suretiyle kullanılamaz. Derlemedeki tüm hatalar, kusurlar, noksanlıklar ve eksiklikler yazarına aittir.
[” ] Zorunlu Karşılıklar Hakkında Tebliğ (2013/15), RG 25.12.2013/28862 (bu tebliğde anılan tarihten itibaren 41 kere değişikliğe gidilmiştir.)
1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu [merhume Anası (1947-10 Temmuz 2023) Erzurum/Aşkale; merhum Babası ise Ardahan/Çıldır yöresindendir]. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte);
Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte) başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003), Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004) ile Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II, Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021), Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021), Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021), Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022), Ticari Mevzuat Notları (2022), Bilimsel Araştırmalar (2022), Hukuki İncelemeler (2023), Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024), Hukuka Giriş (2024) başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 2 bin 500’ü aşan Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.