Nakitsiz topluma geçiş (transition toward a cashless society), günümüzde birçok tartışmanın tam merkezinde yer almaktadır. Bu hareket, banka ve kredi kartlarının yaygınlaşması, FinTech ve dijital platformlar tarafından tercih edilen mobil ve anında ödeme teknolojilerinin gelişimi, pandeminin etkileri ve İnternette geçirilen vaktin artması gibi çeşitli faktörler tarafından yönlendirilmektedir.
Avrupa ve ABD merkez bankalarının (European Central Bank-ECB and US Federal Reserve-FED) yanında birçok devlet ve kamu kurumu, Merkez Bankası Dijital Paralarının (Central Bank Digital Currency-CBDC) tasarımını ve uygulamasını değerlendirirken, Çin gibi diğer ülkeler daha şimdiden uygulamaya başlamışlardır.
Ancak, nakitsiz topluma geçiş, tüm ülkelerde aynı hızda gerçekleşmemektedir. Avrupa Merkez Bankası’nın Aralık 2020’de yayınlanan “Avro Bölgesindeki Tüketicilerin Ödeme Tutumları (Study on the Payment Attitudes of Consumers in the Euro area-SPACE[1])” başlıklı araştırmasına göre, Avro bölgesinde nakitle gerçekleştirilen perakende işlem sayısı bakımından nakit yoğunluğu en düşük ülkeler Hollanda (%34), Finlandiya (%35) ve Estonya’dır (%48). Bu çalışmanın tahminlerine göre, İtalya’da nakit olarak ödenen toplam işlemlerin oranı çok daha yüksektir (%82). İtalya Merkez Bankası, Mart 2022’de yayınlanan bir raporunda, nakit paranın çoğunlukla düşük değerli işlemler için kullanıldığını ve çoğunlukla İtalya’nın orta ve güney bölgelerindeki kadınlar, daha düşük gelir ve eğitim düzeyine sahip kişiler ve serbest meslek sahipleri tarafından kabul edildiğini tespit etmiştir.
Diğer taraftan, Avrupa Birliği Adalet Divanı (Court of Justice of the European Union-CJEU) da, Ocak 2021’de dönüm noktası niteliğindeki bir Kararında[2] nakde karşı nakitsizlik arasındaki çekişme (cash vs cashless contention) konusunda bir tavır almış ve “AB üyesi bir devletin, güvenlik ve suçlarla mücadele veya toplumdaki ödemelerin etkin bir şekilde düzenlenmesi gibi kamu yararı nedenleriyle nakit ödemelere sınırlama getirebileceği”ne hükmetmiştir.
İtalyanların nakit ile olan ilişkisi, ülkenin son yıllarda yürürlüğe koyduğu çeşitli kamu ve vergi politikası önlemlerinden etkilenmiş olabilir[3]:
- İtalya nakit ödemelere daha katı sınırlar getirmekte olup, 01 Ocak 2023 tarihinden itibaren nakit ödeme başına 1.000 avroluk bir üst tavan uygulanacaktır.
- 2020 mali yılından itibaren, gerçek kişi vergi mükellefleri, yalnızca elektronik yollarla ödenmiş harcamaları gelir vergisinden düşebilirler.
- 01 Temmuz 2020 tarihinden bu yana, girişimciler ve serbest meslek sahipleri (yıllık cirosu 400.000 avrodan az olan), nakitsiz araçlar kullanarak özel tüketicilerle yapılan işlemler için ödenen ücretlerin %30’u oranında vergi indirimi almaktadırlar (1 Temmuz 2021 ila 30 Haziran 2022 arasındaki dönem için vergi indirimi oranı %100’dür).
- 30 Haziran 2022 tarihinden itibaren, müşterilerinin banka veya kredi kartlarıyla ödeme yapmasına izin vermeyen İtalyan tacirler ve profesyoneller, büyük para cezaları ile karşı karşıya kalacaktır (30 avro artı reddedilen işlemin değerinin %4’ü).
- Son olarak, zorunlu e-fatura sistemi (Aralık 2021’de yayınlanan bir AB Konseyi iznine dayalı olarak 01 Temmuz 2022 tarihinden itibaren, yıllık cirosu en az 25.000 avro olan KOBİ’leri de kapsayacak şekilde genişletilmiştir) kapsamında, belirli bir tutarın (500 avro) üzerinde ödemeleri yalnızca elektronik yolla alan işletmeler, gelir vergisi ve katma değer vergisi (KDV) değerlendirmesi için olağan ihbar süresinde iki yıllık indirimden yararlanmaktadırlar.
Bununla birlikte, İtalya’da nakitsiz ödemeleri destekleyen en belirgin girişimler, nakitten nakitsizliğe geçişi hızlandırma girişiminin temel direkleri olan “Cashback” ve Vergi Makbuzu Çekilişleridir (‘Italia Cashless’).
İtalyan ‘Cashback’ ya da nakit para iadesi programı[4] kapsamında, özel tüketicilere İtalya bölgesinde nakitsiz araçlar (banka ve kredi kartları ve ayrıca ödeme uygulamaları) kullanılarak yapılan perakende satın alma bedellerinin %10’u iade edilmiştir. Her dönem sonunda %10’luk iadeyi alabilmek için, katılımcıların bir kamu hizmeti uygulaması üzerinden kayıt olmaları ve dönem başına en az 50 işlem gerçekleştirmeleri gerekir. Bu yalnızca mağaza içi işlemler için geçerli olup, çevrimiçi satışlar hariç tutulmuştur. Ayrıca her işlem için bir tavan tutar (150 avro) uygulanmış, tek bir işlem azami geri ödeme (15 avro) tutarı ile sınırlanmıştır. Ayrıca dönem başına toplam bir tavan (1.500 avro) vardır.
Bu girişimin ilk denemesi 8 ila 31 Aralık 2020 tarihleri arasında (“Noel Para İadesi/Noel Cashback” olarak adlandırılır), ana aşaması ise 30 Haziran 2022 tarihine kadar üç dönem sürecek şekilde tasarlanmıştır. Resmi verilere göre bu programa yaklaşık 9 milyon kişi kaydolmuş, 820 milyondan fazla işlem kaydedilmiş ve 16 milyon ödeme aracı kullanılmıştır.
Vergi makbuzu piyangoları/çekilişleri (tax receipts lottery) girişimi[5] de 01 Şubat 2021 tarihinde başlamış ve halen faaliyettedir. Vergi Makbuzu Çekilişine katılım, vergi piyango barkodunu almış ve perakende satış noktalarından mal veya hizmet satın almak için nakitsiz araç kullanan tüm İtalyan sakinlerine açıktır. Harcanan her avro, katılımcılara 1 bilete, 1.000 avroya eşit veya daha fazla bir makbuz için maksimum 1.000 bilete hak kazanır. Haftalık, aylık ve yıllık olarak gerçekleştirilen piyango çekilişlerine hem tüketiciler hem de tacirler katılır ve tüketiciler için 5 milyon avroya, tacirler için 1 milyon avroya kadar ödül verilir.
Vergi piyangoları, esas olarak katılımcıların mahremiyetini korumak için getirilen sınırlamalar ve bu tür girişimlerde çok önemli olan sağlam bir iletişim stratejisinin olmaması nedeniyle, İtalyan sakinleri tarafından çok az ilgi görmüştür. Aralık 2021’de yayınlanan bir raporda, İtalya Maliye Bakanlığı, programı yüksek riskli vergi kaçakçılığı sektörlerinde uyumu artırmak için etkili bir önlem olarak övmüş, ancak aynı zamanda potansiyel katılımcıların programa erişmesindeki zorluklar ve eksikliklerin altını çizmiştir.
Sonuç olarak, nakitsiz ödemeleri teşvik etmek ve nakitsiz bir topluma geçişi desteklemek için somut araçlar aslında bir politika tercihi meselesidir. Kara para aklamayı önleme ve vergi önlemleri de mevcut kamu politikası araçları arasında yer alabilir. Dijital ödemeler için CBDC kullanımı, fiziksel ödemeler için nakit kullanıldığı gibi, henüz gelmemiştir. Bununla birlikte, giderek nakitsiz ödeme çözümlerine doğru ilerleyen bir dünyada, politika yapıcılar; vergi uyumunu daha sorunsuz hale getirmek, vergi mükelleflerine ek hizmetler sağlamak ve meşru mahremiyet endişelerinin etkin bir şekilde kullanılmasını sağlamak için bu gelişmelerden nasıl yararlanacaklarını düşünmek zorundadırlar.
* Bu yazıda yer alan görüşler yazarına ait olup yazarın çalıştığı kurumu bağlamaz, yazarın çalıştığı kurum veya göreviyle ilişki kurulmak suretiyle kullanılamaz. Yazıdaki tüm hatalar, kusurlar, noksanlıklar ve eksiklikler yazarına aittir. [Bu konuda şu çalışmaya bakılabilir: Yavuz AKBULAK, Nakitsiz Toplum (‘Cashless Society’) Hadisesi (İnternet Kaynaklarından Derleme), Legal Blog, 08 Temmuz 2021, < https://legal.com.tr/blog/genel/nakitsiz-toplum-cashless-society-hadisesi-internet-kaynaklarindan-derleme/ >]
[1] < https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/other/ecb.spacereport202012~bb2038bbb6.en.pdf >
[2] < https://curia.europa.eu/jcms/upload/docs/application/pdf/2021-01/cp210008en.pdf >
[3] İtalya deneyimi için bkz. Raffaele Russo (Amsterdam Centre for Tax Law of the University of Amsterdam; Chiomenti) and Giorgio Beretta (Amsterdam Centre for Tax Law of the University of Amsterdam; Lund University), Making Cash(less) King: Italian Lessons on Digital Payments and Tax Compliance, Kluwer International Tax Blog, July 26, 2022, < http://kluwertaxblog.com/2022/07/26/making-cashless-king-italian-lessons-on-digital-payments-and-tax-compliance/ > erişim tarihi 03 Ağustos 2022
[4] Koşulları şunlardır: a) Reşit olmak; b) İtalya’da ikamet etmek; c) Program için elektronik ödeme araçlarının münhasıran özel kapasitede (yani herhangi bir iş, sanat veya meslek kapsamı dışında) yapılan satın almalar için kaydettirmek ve kullanmak; d) Geri ödeme hakkının sona erme anına kadar kendi beyan ettiği tüm şartlara sahip olduğunun, bu hakkın kaybedilmesi cezası altında ve eğer varsa Programdan iptal işlemine devam etme yükümlülüğünün olduğunun bilincinde olmak (< https://io.italia.it/cashback/guida/ >).
[5] Temel olarak, 6 ay boyunca yapılan dijital ödeme sayısına bağlı olarak etkinleştirilen bir puan sistemidir. Katılım isteğe bağlıdır ve kayıt olunduğunda etkinleştirilir. 18 yaşın üzerindeki tüm İtalyan sakinleri bonusu almaya hak kazanır. Girişimin amacı, izlenebilir elektronik ödemeleri teşvik ederek vergi kaçakçılığı ve kayıt dışı ekonomiyle mücadele etmektir. Sistem şunları sağlar: (i) Mağazada, uygulama veya kartla ödeme yapanlara %10 geri ödeme, (ii) Birden fazla elektronik satın alma işlemi gerçekleştirenler için Süper nakit iadesi adlı bir nakit ödül. İtalyan Nakitsizlik projesi adı verilen daha büyük bir projenin parçası olan girişim, ilk kez Ekim 2019’da sunulmuştur. Proje ayrıca Ocak 2021’de başlayan yeni elektronik makbuzlarla bağlantılı Makbuz Çekilişi gibi ek girişimleri de içermektedir.
1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu [merhume Anası (1947-10 Temmuz 2023) Erzurum/Aşkale; merhum Babası ise Ardahan/Çıldır yöresindendir]. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte);
Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte) başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003), Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004) ile Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II, Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021), Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021), Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021), Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022), Ticari Mevzuat Notları (2022), Bilimsel Araştırmalar (2022), Hukuki İncelemeler (2023), Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024), Hukuka Giriş (2024) başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 2 bin 500’ü aşan Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.