“Para ve Ödemeler: Dijital Dönüşüm Çağında ABD Doları” başlıklı FED Raporundaki Hususlar*

Gazi Üniversitesi maliye bölümü 1984-1985 dönemi arkadaşlarıma…

Amerika Birleşik Devletleri (ABD) merkez bankası Federal Reserve (FED) tarafından 20 Ocak 2022 günü, “Para ve Ödemeler: Dijital Dönüşüm Çağında ABD Doları”^[1] başlıklı çok önemli bir rapor yayımlandı. Oldukça kapsamlı söz konusu raporun özet Türkçe çevirisi, aşağıda yer almaktadır.

1. Tanıtım

Bir ülke ekonomisinin etkin bir şekilde işlemesi için yurttaşlarının paraya ve ödeme hizmetlerine güven duyması gerekir. FED, ülkenin merkez bankası olarak, parasal istikrarı, finansal istikrarı ve güvenli ve verimli bir ödeme sistemini destekleyerek halkın güvenini korumak için çalışır.

FED raporu, FED ile paydaşlar arasında merkez bankası dijital para birimleri (CBDC; central bank digital currencies) hakkında kamuoyuna açık bir tartışmanın ilk adımıdır. Bu doğrultuda, bir CBDC, genel olarak bir merkez bankasının dijital yükümlülüğü olarak tanımlanır. Bu yönüyle de kağıt paranın dijital bir biçimine benzer.

FED raporu, genel olarak CBDC’ler ve bir ABD CBDC’sinin potansiyel faydaları ve riskleri hakkında geniş ve saydam bir halk diyaloğunu teşvik etmek için tasarlanmıştır.

FED tarafından sunulan ödeme teknolojileri zaman içinde gelişmiştir. FED’in ilk yıllarında, ulusal bir çek takas sistemi kuruldu ve bankalar arasında fon transfer etmek için özel telgraf telleri kullanıldı. FED; 1970’lerde kağıt çeklere elektronik bir alternatif sunan otomatik bir takas odası (ACH; automated clearinghouse) sistemi geliştirdi ve 2019’da yılın her günü gerçek zamanlı, günün her saati bankalar arası ödemeler sağlayacak FedNow Hizmetini kurmayı taahhüt etti.

Son teknolojik gelişmeler, dijital cüzdanlar, mobil ödeme uygulamaları ve kripto para birimleri ve sabit paralar gibi yeni dijital varlıklar dahil olmak üzere yeni özel sektör finansal ürün ve hizmet dalgasını başlattı. Bu teknolojik gelişmeler aynı zamanda dünya çapındaki merkez bankalarını bir CBDC ihraç etmenin potansiyel faydalarını ve risklerini keşfetmeye yönlendirdi.

FED politika yapıcıları ve personeli, diğer şeylerin yanı sıra herhangi bir ABD CBDC’sinin yapılması gerektiği anlayışıyla yönlendirilerek (aşağıdaki amaçlarla) CBDC’yi birkaç yıldır yakından inceledi.

Hanelere, işletmelere ve genel ekonomiye maliyet ve riskleri aşan faydalar sağlamak;
Bu tür faydaları alternatif yöntemlerden daha etkili bir şekilde sağlamak;
Mevcut para biçimlerini ve finansal hizmetler sağlama yöntemlerini değiştirmek yerine tamamlamak;
Tüketici gizliliğini korumak;
Suç faaliyetlerine karşı korumak ve
Kilit paydaşlardan geniş desteğe sahip olmak.

FED, ideal olarak belirli bir yetkilendirme yasası biçiminde, yürütme organı ve Kongre’den net bir destek almadan bir CBDC ihracına devam etme niyetinde değildir.

2. Mevcut para biçimleri

Para, “bir ödeme aracı, bir değer deposu ve bir hesap birimi işlevi”^[2] görür. ABD’de para çeşitli biçimler alır:

Merkez bankası parası (central bank money) merkez bankasının borcudur. ABD’de merkez bankası parası, FED tarafından verilen fiziksel para birimi ve ticari bankalar tarafından FED’de tutulan dijital bakiyeler biçiminde gelir.
Ticari banka parası (commercial bank money), halk tarafından en yaygın olarak kullanılan dijital para biçimi olup, ticari bankalardaki hesaplarda tutulur.
Banka dışı para (nonbank money), banka dışı finansal hizmet sağlayıcılarda bakiye olarak tutulan dijital paradır. Bu firmalar genellikle mobil uygulamalar da dahil olmak üzere bir dizi teknolojiyi kullanarak kendi defterlerinde bakiye transferleri gerçekleştirir. Farklı para türleri, farklı miktarlarda kredi ve likidite riski taşır. Federal mevduat sigortası (federal deposit insurance), ticari bankaların denetimi ve düzenlenmesi ve ticari bankaların merkez bankası likiditesine erişimi nedeniyle ticari banka parasının kredi veya likidite riski çok azdır. Banka dışı para, ticari banka parasının tüm korumalarından yoksundur ve bu nedenle genellikle daha fazla kredi ve likidite riski taşır. Merkez bankası parası ne kredi ne de likidite riski taşır ve bu nedenle en güvenli para şekli olarak kabul edilir.

Merkez bankası parası, finansal sistemin ve genel ekonominin temeli olarak hizmet eder. Ticari banka parası ve banka dışı para, merkez bankası parası (yani ABD doları) ile aynı birimlerde ifade edilir ve merkez bankası parasına dönüştürülebilir olması amaçlanır.

3. Amerikan ödeme sistemi

ABD ödeme sistemi (payment system); çok çeşitli finansal kurumları, haneleri ve işletmeleri birbirine bağlar. ABD’deki ödemelerin çoğu, parayı bir göndericinin bir bankadaki hesabından başka bir bankadaki bir alıcı hesabına taşımak için ACH ağı veya banka havalesi sistemleri gibi bankalar arası ödeme hizmetlerine güvenir. Buna göre, bankalararası ödeme hizmetleri, finansal sistemin ve daha geniş anlamda ekonominin işleyişi ve istikrarı için kritik öneme sahiptir. Bankalararası ödeme hizmetlerini işleten firmalar federal denetime tabidir ve sistemik olarak önemli ödeme firmaları yüksek denetim ve düzenlemeye tabidir.

Bankalararası ödeme sistemleri, tasarımlarına bağlı olarak başlangıçta ticari banka parası veya merkez bankası parası ile yerleşebilir. Ancak, merkez bankası parasının kredi veya likidite riski olmadığı için, merkez bankası ödeme sistemleri bankalar arası ödemeleri destekleme eğilimindedir ve daha geniş ödeme sisteminin bel kemiği olarak hizmet eder. Bankalararası ödemeleri kapatmak için merkez bankası parasının kullanılması, sistemik olarak önemli ödeme sistemlerinde kredi ve likidite riskini ortadan kaldırdığı için finansal istikrarı destekler.

ABD ödeme sistemindeki son gelişmeler, ödemeleri daha hızlı, daha ucuz, daha uygun ve daha erişilebilir hale getirmeye odaklandı. “Anında” ödemeler (“Instant” payments), özel ve kamu sektörü inovasyonunun özellikle aktif bir alanı olmuştur. Örneğin, Clearing House, daha düşük değerli ödemeler için gerçek zamanlı bir bankalararası ödeme sistemi olan RTP ağını geliştirmiştir. FED ayrıca, 2023 yılında piyasaya sürülmesi planlanan FedNow Hizmeti adlı anlık ödemeler için yeni bir bankalararası uzlaşma hizmeti kuruyor.

4. Dijital varlıklar

Teknolojik yenilikler, yakın zamanda para benzeri özelliklere sahip bir dijital varlık dalgasını başlatmış durumdadır. Bu “kripto para birimleri” (cryptocurrencies), birlikte merkezi olmayan, eşler arası ödemeler için bir temel sağlayan kriptografik ve dağıtılmış defter teknolojilerinin bir kombinasyonundan ortaya çıkmıştır.

Kripto para birimleri, ABD’de bir ödeme aracı olarak yaygın olarak benimsenmemiştir. Aşırı fiyat dalgalanmalarına maruz kalırlar, hizmet sağlayıcılar olmadan kullanımları zordur ve işlem hacminde ciddi sınırlamalara sahiptirler. Birçok kripto para aynı zamanda önemli bir enerji ayak izine de sahiptir ve tüketicileri kayıp, hırsızlık ve dolandırıcılığa karşı savunmasız hale getirirler.

Stabilcoin’ler, değerlerini egemen bir para birimi veya emtia gibi bir veya daha fazla varlığa sabitleyen kripto para biriminin daha yeni bir enkarnasyonudur. ABD dolarına sabitlenmiş Stablecoin bugün ağırlıklı olarak diğer dijital varlıkların ticaretini kolaylaştırmak için kullanılıyor, ancak birçok firma stabilcoinleri yaygın bir ödeme aracı olarak tanıtmanın yollarını araştırıyor.

Amerikan Başkanının Finansal Piyasalar Çalışma Grubu (PWG) ile Federal Mevduat Sigortası Kurumu (FDIC; the Federal Deposit Insurance Corporation) ve Para Birimi Denetçiliği Ofisi (OCC; the Comptroller of the Currency), yakın zamanda ödeme stabilcoinleri hakkında bir rapor yayınladılar. PWG raporu, iyi tasarlanmış ve uygun şekilde düzenlenmiş sabit paraların potansiyel olarak daha hızlı, daha verimli ve daha kapsayıcı ödeme seçeneklerini destekleyebileceğini belirtir. Bununla birlikte, PWG raporu ayrıca, ödeme aracı olarak stablecoin’lerin artan kullanım potansiyelinin, istikrarsızlaştırma potansiyeli, ödeme sistemindeki aksaklıklar ve ekonomik gücün yoğunlaşması ile ilgili bir dizi endişeyi artırdığını da belirtir. PWG raporu, düzenleyicilerin bu riskleri azaltma yetkisindeki boşlukları da vurgulamaktadır.

5. Merkez bankası dijital para birimi (CBDC)

FED, bir CBDC’nin ABD para ve ödeme ortamına nasıl uyacağını düşünmektedir. Potansiyel bir CBDC için çok önemli bir test, bu raporda özetlenen endişe konularını ele alabilecek diğer yöntemlerden daha üstün olup olmayacağıdır. Bugün, FED banknotları (yani fiziksel para birimi), genel halka açık olan tek merkez bankası parası türüdür. Mevcut ticari banka parası ve banka dışı para biçimleri gibi, bir CBDC de genel halkın dijital ödemeler yapmasını sağlayacaktır. Bununla birlikte, FED’in bir yükümlülüğü olarak, bir CBDC, kamu güvenini korumak için mevduat sigortası gibi mekanizmalara ve değerini korumak için temel bir varlık havuzu tarafından desteğe gereksinim duymaz. Bir CBDC, herhangi bir kredi veya likidite riski olmaksızın, halka sunulan en güvenli dijital varlık olacaktır.

FED, potansiyel bir ABD CBDC’sinin mahremiyet korumalı, aracılı, geniş çapta aktarılabilir ve kimlik bilgileri ile ABD’nin ihtiyaçlarına en iyi şekilde hizmet edeceğine işaret etmektedir.

Gizlilik korumalı (privacy-protected): Tüketici gizliliğini korumak çok önemlidir. Bununla birlikte, herhangi bir CBDC’nin tüketicilerin mahremiyet haklarını korumak ile suç faaliyetlerini caydırmak için gerekli şeffaflığı sağlamak arasında uygun bir denge kurması gerekecektir.
Aracılı (intermediated): FED Yasası, bireyler için doğrudan FED hesaplarına yetki vermez ve bu tür hesaplar, FED’in finansal sistem ve ekonomideki rolünün önemli bir genişlemesini temsil eder. Aracı model kapsamında özel sektör, CBDC varlıklarının ve ödemelerinin yönetimini kolaylaştırmak için hesaplar veya dijital cüzdanlar sunacaktır. Potansiyel aracılar, ticari bankaları ve düzenlenmiş banka dışı finansal hizmet sağlayıcılarını içerebilir ve CBDC hizmetleri için açık bir piyasada faaliyet gösterebilir. Ticari bankalar ve banka dışı kuruluşlar, bireylere CBDC varlıklarını ve ödemelerini yönetmeleri için hizmetler sunsa da, CBDC’nin kendisi FED’in bir sorumluluğu olacaktır. Aracı bir model, özel sektörün mevcut mahremiyet ve kimlik yönetimi çerçevelerinin kullanımını kolaylaştıracaktır; özel sektörün yenilik yapma yeteneğinden yararlanarak iyi işleyen ABD mali sisteminde istikrarı bozan aksaklıkları (olasılığını) azaltacaktır.
Aktarılabilir (transferable): Bir CBDC’nin geniş çapta erişilebilir bir ödeme aracı olarak hizmet etmesi için, farklı aracıların müşterileri arasında kolayca aktarılabilir olması gerekir. Değeri farklı aracılar arasında sorunsuz bir şekilde transfer etme yeteneği, paranın ekonomide serbestçe hareket etmesine izin vererek ödeme sistemini daha verimli hale getirir.
Kimlik doğrulamalı (identity-verified): ABD’deki finans kurumları, kara para aklama ve terörizmin finansmanı ile mücadele etmek için tasarlanmış sağlam kurallara tabidir. Bir CBDC’nin bu kurallara uyacak şekilde tasarlanması gerekir. Pratikte bu, bir CBDC aracısının CBDC’ye erişen bir kişinin kimliğini doğrulaması gerekeceği anlamına gelir, tıpkı bankaların ve diğer finans kuruluşlarının şu anda müşterilerinin kimliklerini doğrulaması gibi.

6. Bir CBDC’nin potansiyel yararları

Bir CBDC, potansiyel olarak ödeme sistemi için yeni bir temel ve hem eski hem de yeni farklı ödeme hizmetleri arasında bir köprü görevi görebilir. Ayrıca, hızla dijitalleşen bir ekonomide güvenli ve güvenilir merkez bankası parasının merkeziliğini (centrality) koruyabilir.

Bir ABD CBDC, genel halka, kredi riski ve likidite riskinden arındırılmış dijital paraya geniş erişim sunacaktır. Bu itibarla, ödeme hizmetlerine yönelik mevcut ve gelecekteki ihtiyaçları ve talepleri karşılamak için özel sektör yenilikleri için güvenli bir temel sağlayabilir. Sabit paralar ve diğer kripto para birimleri dahil olmak üzere özel dijital paraya yönelik tüm seçenekler, likidite riskini ve kredi riskini azaltacak mekanizmalar gerektirir. Ancak tüm bu mekanizmalar kusurludur. Hızla dijitalleşen ekonomimizde, özel dijital paranın yaygınlaşması hem bireysel kullanıcılar hem de bir bütün olarak finansal sistem için risk oluşturabilir. Bir ABD CBDC, özel sektör inovasyonunu desteklerken bu risklerin bazılarını azaltabilir.

Bir CBDC, her büyüklükteki özel sektör firması için ödeme inovasyonunda oyun alanını düzleştirmeye de yardımcı olabilir. Bazı küçük firmalar için, güvenli ve sağlam bir özel para biçimi çıkarmanın maliyetleri ve riskleri engelleyici olabilir. Bir CBDC bu engeli aşabilir ve özel sektör yenilikçilerinin yeni erişim hizmetlerine, dağıtım yöntemlerine ve ilgili hizmet tekliflerine odaklanmasına izin verebilir.

Son olarak, bir CBDC, dijital ekonominin gelişen hız ve verimlilik gereksinimlerini karşılamak için yeni yetenekler üretebilir. Önce de belirtildiği gibi, örneğin, bir CBDC potansiyel olarak belirli zamanlarda ödeme yapmak üzere programlanabilir. Ek olarak, bir CBDC, geleneksel ödeme sistemlerinin mutlaka kolaylaştırmak için tasarlanmamış olduğu mikro ödemeleri (genellikle çevrimiçi olarak gerçekleşen ve çok küçük miktarlarda para içeren finansal işlemler) gerçekleştirmek için potansiyel olarak kullanılabilir.

7. Bir CBDC’nin potansiyel riskleri

Bir CBDC’nin getirilmesi ABD’li tüketicilere ve daha geniş finansal sisteme fayda sağlayabilse de, karmaşık politika sorunlarını ve riskleri de beraberinde getirecektir. Aşağıda açıklanan sorunların her biri ek araştırma ve analiz gerektirecektir.

Bir CBDC, özel sektörün ve merkez bankasının rollerini ve sorumluluklarını değiştirerek ABD finansal sisteminin yapısını temelden değiştirebilir.

Bankalar şu anda (büyük ölçüde) kredilerini finanse etmek için mevduata güveniyorlar. Yaygın olarak bulunan bir CBDC, ticari banka parasının yakın – veya faiz getiren bir CBDC durumunda, mükemmele yakın – ikame işlevi görecektir. Bu ikame etkisi, bankacılık sistemindeki toplam mevduat miktarını azaltabilir, bu da banka finansman giderlerini artırabilir ve kredi kullanılabilirliğini azaltabilir veya hane halkı ve işletmeler için kredi maliyetlerini yükseltebilir. Benzer şekilde, faiz getiren bir CBDC, para piyasası yatırım fonlarındaki hisseler, Hazine bonoları ve diğer kısa vadeli araçlar gibi diğer düşük riskli varlıklardan uzaklaşmaya neden olabilir. Bu diğer düşük riskli varlıklardan uzaklaşmak, kredi kullanılabilirliğini azaltabilir veya işletmeler ve hükümetler için kredi maliyetlerini artırabilir.

Merkez bankası parası en güvenli para şekli olduğundan, geniş çapta erişilebilir bir CBDC, özellikle finansal sistemdeki stres zamanlarında, riskten kaçınan kullanıcılar için özellikle çekici olacaktır. Ticari bankalardaki mevduatlar da dahil olmak üzere diğer para biçimlerini hızlı bir şekilde CBDC’ye dönüştürme yeteneği, finansal firmalar üzerinde daha olası veya daha şiddetli hale getirebilir. İhtiyatlı denetim, devlet mevduat sigortası ve merkez bankası likiditesine erişim gibi geleneksel önlemler, finansal panik durumunda ticari banka mevduatlarının CBDC’ye büyük çıkışını engellemek için yetersiz olabilir.

Operasyonel kesintiler ve siber güvenlik riskleri dahil olmak üzere mevcut ödeme hizmetlerine yönelik tehditler CBDC için de geçerli olacaktır. Bir CBDC için ayrılmış herhangi bir altyapının bu tür tehditlere karşı son derece dayanıklı olması gerekir ve kötü aktörler her zamankinden daha karmaşık yöntemler ve taktikler kullandığından CBDC altyapısının operatörlerinin tetikte olması gerekir.

8. Sonraki adımlar

Bir CBDC’nin piyasaya sürülmesi, Amerikan parasında oldukça önemli bir yeniliği temsil edecektir. Bu rapor, FED ile CBDC hakkında paydaşlar arasında yapılan kamuya açık bir tartışmanın ilk adımıdır. FED, ancak araştırmalar hane halkı, işletmeler ve genel olarak ekonomi için aşağı yönlü riskleri aşan faydalara işaret ederse ve CBDC’nin alternatif yöntemlerden daha üstün olduğunu gösterirse, bir CBDC geliştirmeye yönelik daha fazla adım atacaktır. Ayrıca, Federal Rezerv yalnızca geniş kamu ve hükümetler arası destek bağlamında bir CBDC izleyecektir. FED, raporda sıralanan sorular hakkında tüm paydaşların yorumlarını memnuniyetle karşılamaktadır. FED ayrıca CBDC hakkında geniş bir diyaloğu teşvik etmek için hedeflenen sosyal yardımlar yürütecek ve halka açık forumlar düzenleyecektir.

FED Raporu Eki: Para Türleri

1)a a a Merkez Bankası Parası

ABD’de merkez bankası parası FED’in bir yükümlülüğü olup, bu yükümlülük iki şekilde gelir:

(a) genel halk arasında dolaşan fiziksel para birimi (bazıları bankalarda bulunur) ve

(b) bankalar tarafından tutulan dijital hesap bakiyeleri ve bir FED’deki sınırlı sayıda diğer uygun kurum.

Fiziksel para birimi ABD’de yasal ihale statüsüne sahiptir. Kasım 2021 itibarıyla yaklaşık 6,39 trilyon dolar merkez bankası parası vardı. Bunun 4,18 trilyon doları FED’deki bakiyeler şeklinde ve 2,21 trilyon doları da dolaşımdaki nakit şeklindeydi. Merkez bankası parası, en güvenilir ve en güvenli para şeklidir, çünkü Merkez Bankası ihraççısı olarak FED, hiçbir kredi riski ve likidite riski taşımamaktadır. En güvenli para biçimi olan merkez bankası parası, kritik öneme sahip bankalararası ödeme sistemleri için bir takas varlığı olarak önemli bir rol oynar.

2)a a a Ticari Banka Parası

Tüketicilerin ticari banka hesaplarında tuttukları dolar cinsinden bakiyeler “ticari banka parası”dır. Bu bakiyeler, FED’in değil, ticari bankaların borçlarıdır. Kasım 2021 itibarıyla, ticari bankalar yaklaşık 4,76 trilyon ABD doları vadesiz mevduat ve 13,47 trilyon ABD doları diğer likit mevduata sahiptir. Ticari bankalardaki bakiyeler, bankaların ekonomiye kredi sağlayıcıları olma işlevinin de ayrılmaz bir parçasıdır. Bankalar, kısmen sahip oldukları mevduatla finanse edilen tüketicilere ve işletmelere kredi verirler. Aralık 2021 itibarıyla, hane halklarına, işletmelere ve hükümetlere verilen kredileri ve diğer kredileri yansıtan banka kredisinde yaklaşık 16,41 trilyon dolar vardı. Bugün, ticari banka parasının güvenliği, federal mevduat sigortası (belirli sınırlara tabi), ihtiyatlı bir düzenleme ve denetim sistemi ve FED’den likiditeye erişim tarafından desteklenmektedir. Bu rejim altında, ticari banka parası, bir dolarlık banka mevduatının bir dolarlık fiziksel para birimi veya bir dolarlık başka bir bankadaki mevduatla kolayca değiştirilebileceğine güvenerek, genel halkın ticari banka parasıyla işlem yapabilmesi için yeterince güvenlidir. Bu her zaman böyle olmamıştır. On dokuzuncu yüzyılın başlarında, ticari banka parasının başlıca biçimi, mevduat bakiyeleri yerine banknotlardı -hükümet yerine belirli bir banka tarafından çıkarılan kağıt para- ve banknotlar genellikle ihraç eden bankaya bağlı olarak çok farklı muamele gördü.

3)a a a Banka Dışı Para

Bazı banka dışı finansal hizmet sağlayıcılar da para olarak kabul edilebilecek borçlar çıkarır. Bu sağlayıcılar genellikle tüketiciler veya işletmeler adına bakiyeler tutar ve hizmetlerine kaydolan kullanıcılar için bu bakiyelerin transferlerini kendi defterlerinde gerçekleştirir.

Para piyasası yatırım fonu (MMF; money market mutual fund) hisseleri, banka dışı paranın başka bir şekli olarak görülebilir. MMF hissesi banka dışı kuruluşlar tarafından ihraç edilir ve bazı MMF’ler, özellikle işletmelere ve kurumlara sunulanlar, hisse satışı yoluyla anında likidite sağlayarak para olarak kullanımlarını teşvik eder. MMF hisseleri aynı zamanda bir değer saklama aracı olarak da hizmet edebilir ve sıklıkla yatırımcılara istikrarlı bir hisse fiyatı sunmak için tasarlanır.

Banka dışı finansal hizmet sağlayıcılarda tutulan bakiyeler, genellikle belirli varlıklar tarafından desteklenir veya bir banka hesabındaki mevduatlarla birebir desteklenir. Halk genellikle banka dışı paranın istikrarlı bir değerde kalmasını ve hem fiziksel para birimine hem de banka mevduatlarına kolayca dönüştürülebilir kalmasını bekler, ancak bu her zaman böyle değildir çünkü banka dışı parayı destekleyen varlıklar risksiz değildir. Örneğin, banka dışı parayı destekleyen bir menkul kıymetin değerindeki bir düşüş, banka dışı paranın hızlı ve sabit bir oranda ticari banka parasına dönüştürülmesini tehlikeye atabilir. Banka dışı paranın tam bire bir değerde hızlı bir şekilde dönüştürülebilir olarak kalmayacağı endişesi, bu paranın akışını körükleyebilir. Başka bir deyişle, güvenini yitiren hamiller, banka dışı paralarını daha hızlı ve daha büyük miktarlarda dönüştürmeye çalışacaklardır.

Yıllar boyunca, banka dışı paranın birçok biçimi bu tür işlemlere yenik düştü. Gerçekten de, 2008’deki küresel mali kriz, büyük ölçüde banka dışı para kriziydi ve banka dışı para, COVID-19 pandemisinin başlangıcında yeniden mali sıkıntılara katkıda bulundu.

Banka dışı finansal hizmet sağlayıcılar belirli eyalet düzenlemelerine (para aktarma yasaları -money transmitter laws- gibi) tabi olabilir ve MMF’ler Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu -the Securities and Exchange Commission- tarafından düzenlenirken, banka dışı para, ticari banka parasının birçok korumasından yoksundur. Örneğin, banka dışı para ihraç eden kuruluşlar, şu anda, FED’den likiditeye düzenli erişim ve müşteri bakiyeleri için federal mevduat sigortası dahil olmak üzere, çalıştırma riskine karşı belirli korumalar için uygun değildir.

Ticari bankalar, 124 milyon Amerikan hane halkına ticari banka parası ve ödeme hizmetlerine erişim sağlayarak, genel halkın hesaplara ve ödeme hizmetlerine birincil erişim noktası olarak hizmet eder. Ticari banka parasına erişim ve kullanımla ilgili dolandırıcılık, hırsızlık ve yasa dışı faaliyet riskleri göz önüne alındığında, ticari bankalar müşteri kimliği için düzenleyici gerekliliklere tabidir.

Son yıllarda, banka dışı hizmet sağlayıcılar, genel halkın hem ticari banka hem de banka dışı paraya erişmesi için uygun yeni yollar geliştirdi. Örneğin, bazı banka dışı finansal hizmet sağlayıcılar, katılımcı kurumlar arasında ticari banka parasıyla yapılan işlemleri kolaylaştıran kullanıcı dostu arayüzler sunar. Diğer banka dışı finansal hizmet sağlayıcılar, banka dışı paraya, çevrimiçi veya mobil cihaz uygulamalarından erişilebilen banka dışı bankalardaki bakiyeler şeklinde erişim sunar. Banka dışı finansal hizmet sağlayıcıları tipik olarak kapalı sistemler işletir; yani, bir ödemenin hem göndericisi hem de alıcısı, bir işlemin tamamlanabilmesi için banka dışı hizmet sağlayıcı ile bir müşteri ilişkisi kurmalıdır.

* Bu çeviride yer alan görüşler yazarına ait olup çalıştığı kurumu bağlamaz, yazarın çalıştığı kurum veya göreviyle ilişki kurulmak suretiyle kullanılamaz. Çevirideki tüm hatalar, kusurlar, noksanlıklar ve eksiklikler yazarına aittir.

[1] İngilizce FED Raporunun orijinal bilgileri şöyledir: Money and Payments: The U.S. Dollar in the Age of Digital Transformation, January 2022, Board Of Governors Of The Federal Reserve System, < https://www.federalreserve.gov/publications/files/money-and-payments-20220120.pdf > erişim 21 Ocak 2022

[2] “means of payment, a store of value, and a unit of account”

Yavuz Akbulak

Yavuz Akbulak
1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
• Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
• Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
• Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte),
• Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve
• Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte)
başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
• Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003),
• Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004)
ile
• Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II;
• Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021);
• Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021);
• Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021);
• Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022);
• Ticari Mevzuat Notları (2022);
• Bilimsel Araştırmalar (2022);
• Hukuki İncelemeler (2023);
• Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024);
• Hukuka Giriş (2024);
• İşletme, Pazarlama ve Hukuk Yazıları (2024),
• İnterdisipliner Çalışmalar (e-Kitap, 2025)
başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 3 bini aşkın Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.