Sermaye piyasaları, küresel ekonomiyi güçlendirmeye yardımcı olan motorlar gibidir: en iyi performansı düzenli ayarlamalarla gösterirler. Bu ruhla, küresel finansal krizin ardından yapılan büyük düzenleyici revizyon, tezgah üstü türev ürünlerden yatırım fonlarına ve piyasa altyapısına kadar kilit segmentleri desteklemeyi ve krizin ortaya çıkardığı fay hatlarını kapatmayı amaçlamıştır.
Ancak şimdi, son yıllardaki tarihi gelişmelerden sonra bile, ülkelerin riskleri düşürmeye ve gelecekteki krizleri yönetmek için mali araçları güçlendirmeye ve nihayetinde ekonomik döngülere bağlı dalgalanmaları azaltmaya devam etmeleri gerekmektedir.
Bu nedenle, piyasa düzenlemesine yönelik reformlarda kaydedilen ilerlemeyi ve daha fazla kazanıma ihtiyaç duyulduğunu daha iyi ölçmek için yapılan son bir araştırmada[1], son yedi yılda çeşitli ülkelerdeki IMF mali sektör değerlendirme programları incelenmiştir.
Bu düzenli incelemeler, büyük firmaların olası başarısızlıklarını yönetmek için güvenlik ağlarına odaklanarak, piyasa gözetimi ve kriz yönetimi için izlenen riskleri, güvenlik açıklarını ve düzenlemeleri takip etmektedir.
Araştırmada, ayrıca türev takas reformları altında öne çıkan açık sözleşmelerin performansını garanti etmek için her satıcıya alıcı ve her alıcıya satıcı olarak işlev gören merkezi karşı tarafların esnekliğine de bakılmış; inceleme ayrıca para piyasası fonları ve tahvil fonları gibi varlık yöneticilerinin kırılganlığını ve geleneksel borsaların ötesindeki alım satım yerlerinin yeterince düzenlenip düzenlenmediğini de kapsamıştır.
Son yıllarda görülen önemli ilerlemelerden sonra bile daha büyük bir reforma ihtiyaç duyulmasının temel nedenlerinden biri, buna sigorta şirketleri, yatırım fonları gibi bankacılık lisansı olmayan veya mevduat kabul etmeyen finansal hizmet firmalarının ve geleneksel borsaların hızlı büyümesinin eşlik etmesidir.
Bilindiği gibi, banka dışı finansal aracılık, küresel finansal sistemin varlıklarının neredeyse yarısını temsil edecek şekilde büyümüş ve böylece küresel ekonomide çok daha büyük bir rol oynamıştır. Düzenleyiciler, güvenlik açıklarının ve iş modellerinin piyasalara ve finansal istikrara yönelik gelecekteki şokları artırmamasını daha iyi sağlamak zorundadır. Varlık yönetimi sektörüne uygulanan kilit öncelik, yatırım fonları yöneticilerine sunulan likidite yönetimi araçlarının yelpazesini genişletmektir.
Düzenleyiciler için bir diğer öncelik ise, finansal güvenlik ağlarını ve kriz yönetimi düzenlemelerini güçlendirmek, üçüncüsü de, örneğin gelişmiş stres testi araçları ve kapasiteleri aracılığıyla erken uyarı yeteneklerini güçlendirmektir.
Bu konular başlı başına zorlayıcıdır, ancak menkul kıymet düzenleyicileri kendilerini sadece küresel mali krizi izleyen sermaye piyasası reform gündemini uygulamakla sınırlayamazlar. Bunun yerine öncelikleri, korudukları finansal sistemlere paralel olarak gelişmeli ve genişlemelidir.
Bu, özellikle siber dayanıklılık, fintek ve iklim değişikliğinin ortaya çıkan önemli sorunlar olduğu sermaye piyasalarında geçerlidir. Hem denetçiler hem de piyasa katılımcıları, potansiyel piyasa aksaklıklarını en aza indirmek için teknolojik ve operasyonel dayanıklılıklarını artırmayı amaçladıklarından, ticaret mekanları siber güvenlik için bir odak noktasıdır. Fintek’lerin vaadi, kripto varlıklarından ve merkezi olmayan finanstan kaynaklanan riskleri de içermektedir.
Düzenleyiciler ayrıca, Londra Bankalararası Faiz Oranı gibi ölçütlerden faiz oranı takasları ve diğer önemli finansal sözleşmeler için yeni referanslara geçiş sırasında tetikte olmak zorundadırlar. Son olarak, iklim değişikliğinin etkisinin, yatırımcıların bağlı olduğu finansal tablolara, değerlemelere ve ihraççı açıklamalarına uygun şekilde yansıtılması gerekecektir.
Bu geniş kapsamlı, geleceğe yönelik çalışma programında vurgulanan önemli bir öncelik, ilgili tüm aktörleri, faaliyetleri ve araçları kapsayacak şekilde mali düzenleme çerçevesinin yeterliliğini sağlamaktır.
Küresel mali krizin on buçuk yıl önce başlamasından bu yana kaydedilen tüm ilerlemelere rağmen, mali sektör değerlendirmeleri hala önemli eksiklikleri ortaya çıkarmaktadır.
Örneğin bazı ülkelerde varlık yönetimi firmaları için düzenleyici boşluklar olduğu görülmektedir. Ayrıca, politika yapıcıların emtia, iklim, karbon emisyonları ve diğer karbonla ilgili araçlardan kaynaklanan riskleri yönetme çabalarının bir parçası olarak hangi türevlerin düzenleneceğini daha açık bir şekilde düşünmesi gerekmektedir.
Bu zorluklar dizisi, dünyanın en büyük ve en gelişmiş pazarlarından bazılarında bile denetçiler için yetersiz kaynaklar göz önüne alındığında endişe uyandırmaktadır. Kriz sonrası reformlar, düzenleyici çerçevenin önemli ölçüde genişlemesini ima etti ve riski değerlendirmek ve azaltmak için gereken denetim beklentilerini yükseltmiş, ancak menkul kıymet düzenleyicileri nadiren kaynaklarda orantılı bir artış görmüşlerdir.
Yeni piyasa teknolojisi ve düzenleyici çevrenin genişletilmesi gibi ortaya çıkan zorluklar, düzenleyicilerin daha geniş bir uzmanlık alanına sahip olmasını ve denetim tekniklerinin ve teknolojilerinin ayak uydurmasını sağlamasını önemli hale getirmektedir. Bazı yetki alanlarındaki kısıtlı kaynaklar, yetkililerin etkin bir şekilde denetleme ve risklere yanıt verme yeteneklerini sınırlayan operasyonel bağımsızlığın olmamasıyla birleşmektedir.
Bu nedenle, sermaye piyasalarını destekleyen kurumsal ve düzenleyici çerçevenin bu kilit yönlerinde daha fazla ilerleme kaydetme çabasına öncelik vermeye devam edilmesi gereklidir.
* Bu yazıda yer alan görüşler yazarına ait olup çalıştığı kurumu bağlamaz, yazarın çalıştığı kurum veya göreviyle ilişki kurulmak suretiyle kullanılamaz. Yazıdaki tüm hatalar, kusurlar, noksanlıklar ve eksiklikler yazarına aittir.
[1] Söz konusu araştırma için bkz. Cristina Cuervo, Jennifer Long, Richard Stobo, Strengthening Capital Markets–National Progress and Gaps, IMF, Paper No:2022/012, June 29, 2022, < https://www.imf.org/en/Publications/Departmental-Papers-Policy-Papers/Issues/2022/06/24/Strengthening-Capital-Markets-National-Progress-and-Gaps-518365 > erişim tarihi 01 Temmuz 2022
1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu [merhume Anası (1947-10 Temmuz 2023) Erzurum/Aşkale; merhum Babası ise Ardahan/Çıldır yöresindendir]. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte);
Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte) başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003), Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004) ile Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II, Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021), Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021), Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021), Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022), Ticari Mevzuat Notları (2022), Bilimsel Araştırmalar (2022), Hukuki İncelemeler (2023), Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024), Hukuka Giriş (2024) başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 2 bin 500’ü aşan Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.