“Uçurtmalar rüzgar gücü ile değil o güce karşı koydukları için yükselirler.”
W. Churchill (Birleşik Krallık Başbakanı; 1874-1965)
1. Giriş
Kredi kuruluşları nezdinde bulunan resmi kuruluşlar, kredi kuruluşları ve finansal kuruluşlara ait olanlar haricindeki tüm mevduat ve katılım fonlarının sigortalanmasına ve Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu tarafından tahsil edilecek sigorta primlerine ilişkin usul ve esasları Sigortaya Tabi Mevduat ve Katılım Fonları ile Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonunca Tahsil Olunacak Primlere Dair Yönetmelik[1] (Yönetmelik) ile 19.10.2005 tarihli ve 5411 sayılı Bankacılık Kanununun 63’üncü maddesinin üçüncü fıkrasına [“Sigortaya tabi olacak tasarruf mevduatı ve gerçek kişilere ait katılım fonlarının kapsamı ve tutarı, Merkez Bankası, Kurul ve Hazine Müsteşarlığının olumlu görüşü alınmak suretiyle Fon Kurulu tarafından belirlenir. Risk esaslı sigorta priminin oranı, yıllık bazda sigortaya tabi tasarruf mevduat ve katılım fonunun binde yirmisini aşamaz. Risk esaslı sigorta priminin tarifesi, tahsil zamanı, şekli ve diğer hususlar Kurulun görüşü alınmak suretiyle Fon Kurulu tarafından belirlenir.”] dayanarak düzenlenmiştir.
2. Mevduat ve Katılım Fonlarının Sigortalanması
2.1. Sigortanın kapsam ve tutarı[2]
Türkiye’de faaliyet gösteren bir kredi kuruluşunun yurt içi şubelerinde resmi kuruluşlar, kredi kuruluşları ve finansal kuruluşlara ait olanlar haricindeki Türk Lirası, döviz ve kıymetli maden cinsinden;
a) Mevduat hesaplarının anaparaları ile bu hesaplara ilişkin faiz reeskontları toplamının,
b) Katılma hesapları birim hesap değerlerinin ve özel cari hesapların
her bir kişi için 200 bin Türk Lirasına[3] kadar olan kısmı sigorta kapsamındadır.
Burada belirtilen tutar her yıl, bir önceki yıla ilişkin olarak 04.01.1961 tarihli ve 213 sayılı Vergi Usul Kanunu uyarınca tespit ve ilan edilen yeniden değerleme oranı dikkate alınarak takvim yılı başından geçerli olmak üzere Fon Kurulu tarafından artırılır.
Buradaki sınır içinde kalsa dahi;
a) Hesap sahiplerine Fon tarafından ödeme yapılacak mevduat bankasının faaliyet izninin kaldırıldığı tarih itibarıyla mevduat hesaplarına tahakkuk ettirdiği faizlerin, mevduat toplamları en yüksek beş mevduat bankasınca uygulanan faiz oranlarının ortalaması ile bu bankaca kamuya ilan edilen ve Merkez Bankasına bildirilen azami faiz oranları üzerinden hesaplanacak tutarları aşan kısmı,
b) Hesap sahiplerine Fon tarafından ödeme yapılacak katılım bankasının faaliyet izninin kaldırıldığı tarih itibarıyla katılma hesaplarına tahakkuk ettirdiği kar paylarının, katılım fonu toplamları en yüksek üç katılım bankasınca uygulanan kar payları ortalaması üzerinden hesaplanacak tutarları aşan kısmı
sigorta kapsamında değildir.
2.2. Sigortaya tabi olmayan mevduat ve katılım fonu
Aşağıda belirtilen mevduat ve katılım fonları sigortaya tabi değildir.
a) İlgili kredi kuruluşunun hakim ortakları ya da nitelikli pay sahiplerine, bunların kontrolünde bulunan tüzel kişilere, gerçek kişi hakim ortakların ana, baba, eş ve velayet altındaki çocuklarına ait mevduat ve katılım fonu ile diğer hesaplar.
b) İlgili kredi kuruluşunun yönetim veya müdürler kurulu başkan ve üyeleri, genel müdür ve yardımcıları ile bunların tek başına veya birlikte kontrol ettiği tüzel kişiler ve ortaklıklar ile ana, baba, eş ve velayet altındaki çocuklarına ait mevduat ve katılım fonu ile diğer hesaplar.
c) 26.09.2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun 282’nci maddesindeki suçtan kaynaklanan malvarlığı değerleri kapsamına giren mevduat ve katılım fonu ile diğer hesaplar.
ç) Türkiye’de münhasıran kıyı bankacılığı faaliyeti göstermek üzere kurulan kredi kuruluşlarında bulunan mevduat ve katılım fonları.
2.3. Sigortalı mevduat veya katılım fonunun ödenmesi
Sigorta kapsamında ödemeler Türk Lirası olarak yapılır. Döviz cinsinden hesapların Türk Lirası karşılıkları, kredi kuruluşunun faaliyet izninin kaldırıldığı tarihteki Merkez Bankası döviz alış kurları esas alınarak belirlenir. Kıymetli maden cinsinden hesapların Türk Lirası karşılıkları ise, kredi kuruluşunun faaliyet izninin kaldırıldığı tarihteki İstanbul Altın Borsası seans kapanış fiyatına ve Merkez Bankası döviz alış kurlarına göre belirlenir.
3. Mevduat ve Katılım Fonu Sigorta Primlerinin Tahsili
3.1. Sigorta primlerinin hesaplanması
Mevduat ve katılım fonu sigorta prim tutarları, kredi kuruluşlarının Mart, Haziran, Eylül ve Aralık ayları sonu itibarıyla düzenledikleri mali tabloları esas alınarak hesaplanır. Mevduat ve katılım fonu sigorta prim tutarları, kredi kuruluşları nezdindeki yukarıda 2.1. no.lu bölümde belirtilen hesapların sigorta kapsamında olan kısmının, burada belirlenen sigorta prim oranları ile çarpılması suretiyle belirlenir.
Kredi kuruluşlarının sigorta prim oranları, Yönetmelik Ek-1, Ek-2 ve Ek-3’te yer alan açıklamalara göre hesaplanır.
Risk faktörlerine ilişkin değerlerin hesaplanmasında ilgili üç aylık dönem sonu mali tablolarında yer alan veriler kullanılır. Konsolide Sermaye Yeterliliği Standart Oranı hariç olmak üzere diğer risk faktörleri için konsolide olmayan mali tablolar dikkate alınır.
Kredi kuruluşları ve her türlü personeli kredi kuruluşunun ödediği veya ödeyeceği prim tutarlarına esas prim oranlarını, prim kategorilerini ve toplam puanlarını Kanuna ve özel kanunlarına göre yetkili olanlardan başkasına açıklayamaz ve kendilerinin veya başkalarının yararlarına kullanamazlar.
3.2. Belgelerin gönderilmesi
Kredi kuruluşları;
a) Yukarıda 2.1. no.lu bölümünde belirtilen hesapların toplam tutarları ile sigortaya tabi tutarlarının Türk Lirası ve döviz olmak üzere ayrı ayrı toplamlarını her ay sonu itibarıyla ve takip eden ayın yirmi beşinci gününe kadar,
b) Sigorta primi tahsilatına esas olmak üzere, içeriği ve biçimi Fon tarafından belirlenen sigorta prim cetvellerini ilgili dönemi takip eden kırkbeşinci günün sonuna kadar.
Kredi kuruluşları tarafından yapılacak bildirimlerde kıymetli maden ve döviz cinsinden hesaplarla ilgili olarak dönemin son günündeki İstanbul Altın Borsası seans kapanış fiyatı ve Merkez Bankası tarafından ilan edilen çapraz kurlar esas alınır.
Katılım bankalarınca yapılacak bildirimlerde, katılma hesapları birim hesap değerleri üzerinden dikkate alınır.
Sigorta prim cetvellerinde yer alan risk faktörlerine ilişkin değerlerin doğruluğu BVTS’de yer alan veriler üzerinden Fon tarafından teyit edilir.
3.3. Sigorta primlerinin ödenmesi
Mevduat ve katılım fonu sigorta primleri, mali tabloların düzenlendiği ilgili dönemi izleyen ikinci ayın son iş gününe kadar, herhangi bir bildirime gerek kalmaksızın, Türk Lirası, ABD doları ve avro cinsinden hesaplarla ilgili olarak kendi para cinsinden; kıymetli maden ve diğer döviz cinslerinden hesaplarla ilgili olarak ABD Doları cinsinden Fona ödenir.
Süresinde yatırılmayan primler ile prim hesaplamasına esas teşkil eden matrah, oran ve sınırların kredi kuruluşlarınca beyan edilenlerden ilave prim yükümlülüğü doğuracak şekilde farklı olduğunun yapılan denetimler sonucu tespit edilmesi halinde doğacak prim farkları, ait oldukları dönem için belirlenen son ödeme gününden itibaren 21.07.1953 tarihli ve 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanuna göre hesaplanacak gecikme zammı ile birlikte Fonca tahsil edilir.
Sigorta prim cetvelinin gönderilmemesi ve sigorta priminin süresi içerisinde yatırılmaması halinde, ilgili kredi kuruluşunun bir önceki dönem prim matrahının bir buçuk katı üzerinden en yüksek prim oranı uygulanmak suretiyle hesaplanan sigorta prim tutarı, son ödeme gününden itibaren 6183 sayılı Kanuna göre hesaplanacak gecikme zammı ile birlikte Fonca tahsil edilir.
Kredi kuruluşlarınca beyan edilen tutarlar esas alınmak üzere yapılan prim tahsilatlarının tahsil edilmesi gereken tutardan fazla olduğunun belirlenmesi halinde fazlaya ilişkin tutar, kredi kuruluşunun yazılı talebi üzerine faizsiz olarak, Fon tarafından kredi kuruluşuna iade edilir veya ilgili kredi kuruluşunun bir dönem sonraki prim yükümlülüğünden mahsup edilir.
* Bu yazıda yer alan görüşler yazarına ait olup çalıştığı kurumu bağlamaz, yazarın çalıştığı kurum veya göreviyle ilişki kurulmak suretiyle kullanılamaz. Yazıdaki tüm hatalar, kusurlar, noksanlıklar ve eksiklikler yazarına aittir.
[1] Yönetmelikle ilgili Resmi Gazete bilgisi ile Yönetmelikte geçen kısaltmalar şöyledir:
[2] 27.08.2022 tarihli ve 31936 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan “Sigortaya Tabi Mevduat ve Katılım Fonları ile Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonunca Tahsil Olunacak Primlere Dair Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına İlişkin Yönetmelik” ile bu başlıkta yer alan “gerçek kişiler adına açılmış olan ve münhasıran çek keşide edilmesi dışında ticari işlemlere konu olmayan” ibaresi “resmi kuruluşlar, kredi kuruluşları ve finansal kuruluşlara ait olanlar haricindeki” olarak, aynı fıkrada yer alan “her bir gerçek kişi için” ibaresi “her bir kişi için” olarak ve aynı fıkranın (a) bendinde yer alan “Tasarruf mevduatı” ibaresi “Mevduat” olarak değiştirilmiştir. Böylece, bu Yönetmelikle, halen 200 bin Türk lirası olan gerçek kişi mevduatındaki TMSF sigortasının kapsamı, şirket ve kurumların bankalardaki mevduatını da içerecek şekilde genişlemiştir.
[3] 07.11.2006 tarihli ve 26339 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Sigortaya Tabi Mevduat ve Katılım Fonları ile Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonunca Tahsil Olunacak Primlere Dair Yönetmelikte 16.12.2021 tarihli ve 31691 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Yönetmelikle değişiklik yapılmıştır. Söz konusu Yönetmelik değişikliğine göre; sigortaya tabi mevduat ve katılım fonu tutarı her yıl, bir önceki yıla ilişkin olarak 213 sayılı Vergi Usul Kanunu uyarınca ilan edilen yeniden değerleme oranı dikkate alınarak takvim yılı başından geçerli olmak üzere Fon Kurulu tarafından arttırılacaktır. Bu değişiklik kapsamında sigortaya tabii mevduat güvence limiti 01.01.2022 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere “150 bin Türk Lirası’ndan 200 bin Türk lirasına” yükseltilmiştir. Bu konuda bkz. Yavuz AKBULAK, Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonunun Kayyımlık Faaliyeti, Legal Blog, 07 Nisan 2022.
1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu [merhume Anası (1947-10 Temmuz 2023) Erzurum/Aşkale; merhum Babası ise Ardahan/Çıldır yöresindendir]. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte);
Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte) başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003), Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004) ile Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II, Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021), Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021), Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021), Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022), Ticari Mevzuat Notları (2022), Bilimsel Araştırmalar (2022), Hukuki İncelemeler (2023), Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024), Hukuka Giriş (2024) başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 2 bin 500’ü aşan Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.