“Onların peşinden gidecek cesaretiniz varsa, bütün rüyalar gerçek olabilir.”
Walt Disney (1901-1966)
1. Giriş
Dolandırıcılar genellikle yatırımcıları dolandırmak için sosyal medyayı kullanırlar. Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu’nun (Securities and Exchange Commission-SEC) Yatırımcı Eğitimi ve Savunma Ofisi, yatırımcılara şüpheci olmayı ve asla yalnızca sosyal medya platformlarından veya uygulamalarından alınan bilgilere dayanarak yatırım kararları vermemeyi öğütler.
Yatırımcılar, yatırım hakkında bilgi için sosyal medyaya giderek daha fazla güveniyor. Sosyal medya yatırımcılara birçok fayda sağlarken, dolandırıcılar için de fırsatlar yaratıyor. Sosyal medya, dolandırıcıların birçok kişiyle hızlı, ucuz ve fazla çaba harcamadan iletişim kurmasına olanak tanır ve dolandırıcıların sosyal medyada gerçek ve güvenilir görünen bilgileri yayınlaması kolaydır.
Dolandırıcılar, anonim olarak veya başka biriymiş gibi davranarak yanlış bilgileri yayabilir. Kimlik bilgileri oluşturabilir, tamamen sahte profiller oluşturabilir veya meşru kaynakları taklit edebilirler. Bir sosyal medya hesabının arkasında kimin olduğunu bulmak zor olabilir ve anonimlik, dolandırıcıların sorumlu tutulmasını zorlaştırabilir.
Sosyal medyada bulunan yatırım bilgileri de yanlış, eksik veya yanıltıcı olabilir. Sosyal medya, yanlış fikir birliği veya meşruiyet izlenimleri iletebilir ve durum böyle olmadığında çok sayıda insanın bir yatırım satın alıyormuş gibi görünmesine neden olabilir. Dolandırıcılar, yatırımcıları kimliğe bürünme planları, “kripto” yatırım dolandırıcılıkları, romantizm dolandırıcılıkları, piyasa manipülasyonu ve topluluk temelli yatırım dolandırıcılığı dahil olmak üzere çeşitli planlara çekmek için sosyal medyayı kullanabilir.
2. Sosyal Mecralardaki Başlıca Dolandırıcılık Türleri
2.1. Bir Kimliğe Bürünme Halleri (Impersonation Schemes)
Dolandırıcılar, sosyal medyada yasal aracıları veya yatırım danışmanlarını veya diğer piyasa bilgisi kaynaklarını taklit edebilir. Örneğin, dolandırıcılar belirli bir bireyi veya firmayı taklit etmek için tasarlanmış bir hesap adı, profil veya hesap oluşturabilir. Gerçek firmanın logosunu kullanan, firmanın gerçek web sitesine bağlantı veren veya firma için çalışan gerçek bir kişinin adını referans alan bir web sayfası oluşturacak kadar ileri gidebilirler. Dolandırıcılar ayrıca aracı kurumların (broker), yatırım danışmanlarının veya diğer piyasa bilgisi kaynaklarının sosyal medya hesaplarına yorum göndererek yatırımcıları sahtekar bir web sitesine yönlendirebilir.
Sosyal medya aracılığıyla yatırım bilgisi alındığında, temel kaynağın kimliği doğrulanmalıdır. Gönderenin hesap adında, profilinde, elektronik posta (e-posta) adresinde, ekran adında veya tanıtıcısında veya gönderenin sahtekar olabileceğine dair diğer işaretlerde küçük farklılıklar veya yazım hataları olup olmadığına bakılmalıdır. Bir şirket ile iletişim kurarken veya web sitesine erişmeye çalışırken, iletişim bilgileri veya şirketin SEC arşivinde olduğu gibi şirketin kendisi tarafından sağlanan web sitesi adresini kullandığından emin olunmalıdır. Benzer şekilde, yalnızca bağımsız olarak doğrulanan iletişim bilgilerini kullanarak bir komisyoncu veya yatırım danışmanıyla iletişim kurulmalı [örneğin, firmanın Müşteri İlişkileri Özetinde (Form CRS) listelenen bir telefon numarası veya web sitesini kullanarak] ve web tarayıcısının adres çubuğuna web sitesinin URL’si dikkatlice yazılmalıdır.
Bazı sosyal medya operatörleri, gönderenin gerçek olup olmadığını belirlemenize yardımcı olabilecek sistemlere sahiptir. Örneğin Twitter, Twitter profillerine mavi bir doğrulanmış rozeti (beyaz bir onay işareti içeren düz mavi bir daire) göndererek hesapların gerçekliğini doğrular. Doğrulanmış bir hesap, kaynağın gerçek olduğunu garanti etmese de, okuyucular doğrulanmamış hesaplardan gelen bilgilere daha şüpheyle yaklaşmalıdır.
Dolandırıcılar, sosyal medyada SEC personelinin kimliğine bile bürünebilir. Birçok şirket ve ajans gibi, SEC de www.sec.gov/opa/socialmedia adresinde bulunan doğrulanmış sosyal medya hesaplarının bir listesini tutmaktadır.
Dolandırıcılar ayrıca sosyal medya profillerini hackleyerek ve saldırıya uğrayan kişinin bağlantılarına sahte yatırım fırsatları göndererek kurbanlar bulurlar. Birisi güvendiğiniz biri bile olsa, bir yatırım öneren bir sosyal medya mesajı gönderirse dikkatli olunmalı ve bu kişinin mesajı gerçekten gönderdiğinden emin olmak için “çevrimdışı” olarak kontrol edildiğinden emin olunmalıdır.
2.2. “Kripto” Yatırım Dolandırıcılığı (Crypto Investment Scams)
Dolandırıcılar, yatırımcıların sosyal medyadaki yatırımcıları “kripto” yatırım dolandırıcılığına çekmek için kaçırma korkusundan yararlanabilir. “Kripto” varlıklar, dijital varlıklar, kripto para birimleri, madeni paralar ve token’ler dahil olmak üzere çeşitli terimler kullanılarak pazarlanmaktadır.
“Kripto” varlıkları içeren bir yatırımın bir aldatmaca olup olmadığı nasıl anlaşılır? Diğer herhangi bir yatırım ürününde olduğu gibi, bir kripto yatırım “fırsatı” (opportunity) gerçek olamayacak kadar iyi geliyorsa, muhtemelen öyledir. Çok az risk içeren veya hiç risk içermeyen yüksek yatırım getirisi vaatleri, dolandırıcılığın klasik uyarı işaretleridir. Dolandırıcılar, web sitelerinde yüksek yatırım getirisi gösteren sahte geçmiş getiriler yayınlayabilir. Değeri hızla artan ve büyük getiriler sağlayan yatırım hesaplarının tasvirleri genellikle sahtedir.
“Kripto” varlıkla ilgili bir yatırım düşünülüyorsa, yatırımın nasıl çalıştığını anlamak için zaman ayırılmalı ve bunun bir aldatmaca olabileceğine dair uyarı işaretleri aranmalıdır. Tüm materyaller dikkatlice incelenmeli ve sorular sorulmalıdır. Investor.gov’daki arama aracı kullanılarak menkul kıymetlere yatırım teklif eden herkesin geçmişine (lisans ve kayda alma durumu dahil) göz atılmalıdır.
2.3. Romantik Dolandırıcılık (Romance Scams)
Dolandırıcılar, aldatıcı niyetlerini gizlemek için anonimlikten yararlandıkça, uygulamalar veya web siteleri aracılığıyla yapılan aşk dolandırıcılığı giderek yaygınlaşıyor. Dolandırıcı başka bir ülkede olabilir ve iletişim, dil engelleri nedeniyle yalnızca mesajlaşma yoluyla olabilir. Yalnızca çevrimiçi olarak veya bir uygulama aracılığıyla tanışılan birinin tavsiyesine dayanarak para yatırmamalıdır. Banka veya aracı kurum hesap bilgileri, vergi beyannameleri, kredi kartı, sosyal güvenlik numarası, pasaport, ehliyet, doğum tarihi veya faturalar dahil olmak üzere kişisel finans veya kimlik ile ilgili hiçbir bilgi paylaşılmamalıdır.
FBI (Federal Bureau of Investigation/Federal Soruşturma Bürosu), kurbanları kripto para birimine yatırım yapmak veya ticaret yapmak için para göndermeye ikna etmek için, aşk dolandırıcılığı kullanan dolandırıcılar hakkında bir Kamu Hizmeti Duyurusu (Public Service Announcement) yayınladı. Bu dolandırıcılık tipinde, dolandırıcı bir flört uygulaması veya başka bir sosyal medya sitesi aracılığıyla kurbanla çevrimiçi bir ilişki kurar. Dolandırıcı, kurbanın güvenini kazanır ve ardından kazançlı kripto para yatırımı veya alım satım fırsatları hakkında bilgi sahibi olduğunu iddia eder. Dolandırıcı, kurbanı dolandırıcı bir web sitesine veya uygulamaya yönlendirir. Kurban yatırım yaptıktan ve sözde bir kar gördükten sonra, web sitesi veya uygulama kurbanın az bir tutarda para çekmesine izin vererek kurbanın güvenini daha da kazanır. Dolandırıcı daha sonra kurbana daha fazla para yatırması talimatı ve bir aciliyet duygusu verir. Mağdur tekrar para çekmeye çalıştığında, vergi veya ücretlerin ödenmesi veya asgari bir hesap bakiyesinin karşılanması gerektiğini iddia edilerek, mağdura ek para ödemesi talimatı verilir. Mağdur artık ek fonları ödeyemediği zaman, dolandırıcı mağdurla iletişimi keser ve mağdur parayı geri alamaz.
Birisi özel veya “içeriden” (inside) veya gizli bilgilere dayalı bir yatırım fırsatı sunduğunu iddia ederse dikkatli olunmalıdır. Biri üçüncü taraf web sitesi veya uygulaması gibi görünen bir şey aracılığıyla yatırım yapmaya teşvik ediyor diye rahat edilmemelidir. Dolandırıcı, web sitesinin veya uygulamanın arkasında olabilir ve bu bir dolandırıcılık olabilir. Ayrıca, bir yatırım satın almak için “kripto” varlıkları (örneğin, Bitcoin veya BTC) kullanılmasını gerektiren herhangi bir “fırsata” karşı dikkatli olunmalıdır.
Bir yatırım ortamından para çekilirken herhangi bir sorunla karşılaşılırsa, parayı çıkarmak için daha fazla para yatırılmamalı ve SEC’e şikayette bulunulmalıdır. Bir İnternet suçunun kurbanı olunduğu düşünülüyorsa, bu FBI’ın İnternet Suçları Şikayet Merkezi IC3’e (FBI’s Internet Crime Complaint Center IC3) bildirilmelidir.
Hızlı davranmak için baskı altında olunmalı ve para teslim edilmeden önce bir yatırımı iyice araştırmak için zaman ayırılmalıdır.
2.4. Piyasa Manipülasyonu Dolandırıcılığı (Market Manipulation Schemes)
Dolandırıcılar, sosyal medyada söylentiler yayarak bir şirketin hissesinin hisse fiyatını (olumlu veya olumsuz) manipüle edebilir. Dolandırıcılar daha sonra yatırımcıların pahasına kar ederler. Sosyal medyadaki sahtekarlık hisse senedi promosyonları da dahil olmak üzere çeşitli biçimlerde olabilir.
Dolandırıcılar, sosyal medyada anonim olarak veya başka biri gibi davranarak bir hisse senedinin tanıtımını yapabilir. Dolandırıcılar, gerçek kimliklerini gizlerken dolandırıcılıklarını gerçekleştirmek için özel olarak tasarlanmış yeni hesaplar oluşturabilir. Önceki gönderilerin geçmişi olmayan veya minimum orijinal içerik içeren sosyal medya hesaplarından gelen bilgilere şüpheyle yaklaşılmalıdır.
Dolandırıcılar, sosyal medyayı aşağıdakileri içeren şemaları yürütmek için kullanabilir:
- Pompalama ve boşaltma planları (pump and dump schemes): Bir satın alma çılgınlığı yaratmak için yanlış ve yanıltıcı açıklamalar yaparak bir şirketin hisse senedinin hisse fiyatını yükseltmek ve ardından hisseleri pompalanan fiyattan satmaktır.
- Ölçeklendirme (scalping): Hisse fiyatını artırmak için bir hisse senedi önermek ve daha sonra kar elde etmek için hisse senetlerini şişirilmiş fiyatlarla satmaktır.
- Çığırtkanlık/tiyo verme (touting): Bir hisseyi tanıtmak için alınan tazminatı uygun şekilde açıklamadan bir hisse senedini tanıtmaktır.
Diğer durumlarda ise, dolandırıcılar, yatırımcıları hisselerini satmaya zorlayan olumsuz söylentiler başlatır, böylece hisse fiyatı düşer ve daha sonra dolandırıcılar yapay olarak düşük fiyattan hisse satın alırlar.
Şirketin ürünleri veya hizmetlerinden daha fazla şirket hissesi tanıtımı yapılıyorsa çok dikkatli olunmalıdır. Duvardaki yeni gönderiler, tweet’ler, doğrudan mesajlar, e-postalar veya belirli bir hisse senedini tanıtmak için sorulmayan diğer iletişimler konusunda şüpheci olunmalıdır (gönderen tanıdık biriyle bağlantılı görünse bile).
2.5. Toplum Temelli Yatırım Dolandırıcılığı (Community-Based Investment Fraud)
Dolandırıcılar genellikle sosyal medyayı etnik köken, milliyet, din, cinsel yönelim, askerlik hizmeti ve yaşa dayalı olarak da dahil olmak üzere ortak bağları olan grupların üyelerini hedef alan topluluk temelli yatırım sahtekarlığını (yakınlık sahtekarlığı/affinity fraud) sürdürmek için kullanırlar. Bu dolandırıcılıklar, gruplar içinde var olan güveni ve dostluğu istismar eder.
Birçok topluluk, sosyal medyayı bağlantıda kalmanın ve bilgi paylaşmanın bir yolu olarak kullanır. Aldatmaya çalıştıkları grubun bir parçası olabilecek (veya öyleymiş gibi davranan) dolandırıcılar, sosyal medyada gönderiler veya doğrudan iletişim yoluyla potansiyel mağdurları talep edebilir. Dolandırıcılar ayrıca grup liderlerini görevlendirebilir ve bunlar daha sonra şema hakkındaki haberi sosyal medyada yayabilir. Bu liderler, “yatırım”ın aslında bir sahtekarlık olduğunun farkında olmayabilirler, bu da onların da mağdur olabileceği anlamına gelir.
Kiminle uğraşıldığı ve ne teklif edildiğini bilinmelidir (bu kişiyle ortak bir nokta olsa bile). Geçmiş kontrolü yapmak için kişinin adı Investor.gov’daki arama motoruna yazılmalıdır. Kişinin şu anda kayıtlı veya lisanslı olduğu doğrulanmalı ve bu kişinin herhangi bir disiplin geçmişi olup olmadığı öğrenilmelidir.
Bir yatırım ürünü satan veya teklif eden birinin geçmişi kontrol edilmeli ve kişinin şu anda kayıtlı veya lisanslı olduğu doğrulanmalıdır. Investor.gov’daki ücretsiz ve basit arama aracı kullanılmak yalnızca birkaç dakika sürer.
Herhangi bir yatırım yapmadan önce şirket iyice araştırılmalı ve kamuya açıklanmış şirket bilgileri dikkatlice incelenmelidir.
Hemen bir yatırım satın almak için asla baskı hissedilmemelidir. Grup vagonuna atlamak ve kalabalığın sosyal medyada ne yapıyor gibi göründüğünü takip etmek cazip gelebilir. Ancak bazen kalabalığı takip etmek bir yatırım dolandırıcılığına kurban olunmasına da neden olabilir.
* Bu derlemede yer alan görüşler Amerika Birleşik Devletleri Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu’na ait olup derleyenin çalıştığı kurumu bağlamaz, derleyenin çalıştığı kurum veya göreviyle ilişki kurulmak suretiyle kullanılamaz. Derlemedeki tüm hatalar, kusurlar, noksanlıklar ve eksiklikler derleyene aittir. [Derlemeye konu rehber için bkz. Social Media and Investment Fraud-Investor Alert, Securities and Exchange Commission, August 29, 2022, < https://www.sec.gov/oiea/investor-alerts-and-bulletins/social-media-and-investment-fraud-investor-alert > erişim tarihi 27 Ekim 2022]
1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu [merhume Anası (1947-10 Temmuz 2023) Erzurum/Aşkale; merhum Babası ise Ardahan/Çıldır yöresindendir]. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte);
Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte) başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003), Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004) ile Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II, Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021), Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021), Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021), Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022), Ticari Mevzuat Notları (2022), Bilimsel Araştırmalar (2022), Hukuki İncelemeler (2023), Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024), Hukuka Giriş (2024) başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 2 bin 500’ü aşan Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.