Türkiye’de perakende işletmelerin açılış ve faaliyete geçiş işlemlerinin kolaylaştırılması, perakende ticaretin serbest piyasa ortamında etkin ve sürdürülebilir rekabet şartlarına göre yapılması, tüketicinin korunması, perakende işletmelerin dengeli bir şekilde büyüme ve gelişmesinin sağlanması ve perakende işletmelerin faaliyetleri ile bunların birbirleri, üretici ve tedarikçilerle ilişkileri, Perakende Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun’da[1] düzenlenmiştir.
Söz konusu Kanun’a 7244 sayılı Kanun’un 14’üncü maddesi ile eklenen “Fahiş fiyat artışı, stokçuluk ve Haksız Fiyat Değerlendirme Kurulu” başlıklı Ek 1’inci madde şöyledir:
“(1) Üretici, tedarikçi ve perakende işletmeler tarafından bir mal veya hizmetin satış fiyatında fahiş artış yapılamaz.
(2) Üretici, tedarikçi ve perakende işletmeler tarafından piyasada darlık yaratıcı, piyasa dengesini ve serbest rekabeti bozucu faaliyetler ile tüketicinin mallara ulaşmasını engelleyici faaliyetlerde bulunulamaz.
(3) Üretici, tedarikçi ve perakende işletmelerin fahiş fiyat artışı ve stokçuluk uygulamalarına yönelik düzenlemeler yapmak, gerektiğinde denetim ve incelemelerde bulunarak idari para cezası uygulamak ve her türlü tedbiri almak amacıyla Haksız Fiyat Değerlendirme Kurulu oluşturulur. Başkanlığı, İç Ticaret Genel Müdürü tarafından yürütülen Kurul;
a) Tüketicinin Korunması ve Piyasa Gözetimi Genel Müdürü,
b) Esnaf, Sanatkarlar ve Kooperatifçilik Genel Müdürü,
c) Adalet Bakanlığı, Hazine ve Maliye Bakanlığı, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı ile Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından görevlendirilen birer Genel Müdür,
ç) İlgili İç Ticaret Genel Müdür Yardımcısı,
d) Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği ile Türkiye Esnaf ve Sanatkarları Konfederasyonu tarafından görevlendirilen birer üye,
e) Üretici ve tüketici örgütleri ile perakende sektörünü temsilen birer üye,
olmak üzere on üç üyeden oluşur.
(4) Kurul ihtiyaç halinde Başkanın çağrısı üzerine; Başkan dahil en az yedi üye ile toplanır ve toplantıya katılanların salt çoğunluğu ile karar alır. Oyların eşit olması halinde Başkanın oy kullandığı tarafın çoğunluğu sağladığı kabul edilir. Kurulun kararları Bakanlıkça uygulanır.
(5) Kurulun sekretarya hizmetleri İç Ticaret Genel Müdürlüğü tarafından yerine getirilir.
(6) Kurulun oluşumu, görevleri, çalışma usul ve esasları, sekretarya hizmetleri ve Kurula ilişkin diğer hususlar yönetmelik ile belirlenir.”
Anılan maddeyle; üretici, tedarikçi ve perakende işletmeler tarafından piyasada darlık yaratıcı, piyasa dengesini ve serbest rekabeti bozucu faaliyetler ile tüketicinin mallara ulaşmasını engelleyici faaliyetlerde bulunulamayacağı, hüküm altına alınmış, ancak Kanun metninde doğrudan stokçuluk tanımına yer verilmemiştir.
Diğer taraftan, mezkûr Kanun’a (m.16-18, Ek m.1) dayanılarak çıkarılan Haksız Fiyat Değerlendirme Kurulu Yönetmeliği’nin[2] 3(ğ) maddesinde, stokçuluk[3] “olağanüstü hal, afet ve ekonomik dalgalanma dönemleri ile diğer acil durumlarda üretici, tedarikçi ve perakende işletmelerin piyasada darlık yaratan, piyasa dengesini ve serbest rekabeti bozan faaliyetleri ile tüketicinin mallara ulaşmasını engelleyen faaliyetler” olarak tanımlanmıştır.
Buna göre, stokçuluk eylemi için;
- Olağanüstü hal, afet ve ekonomik dalgalanma dönemleri ile diğer acil durumların varlığı,
- Üretici, tedarikçi ve perakende işletmelerin; piyasada darlık yaratan, piyasa dengesini ve serbest rekabeti bozan faaliyetlerinin varlığı ile
- Üretici, tedarikçi ve perakende işletmelerin; tüketicinin mallara ulaşmasını engelleyen faaliyetleri varlığı
gerekmektedir.
6585 sayılı Kanun’un 18/1(ı) maddesi gereğince, Ek 1’inci maddenin birinci fıkrasına aykırı hareket edenlere on bin Türk lirasından yüz bin Türk lirasına kadar; ikinci fıkrasına aykırı hareket edenlere ise elli bin Türk lirasından beş yüz bin Türk lirasına kadar, idari para cezası verilir.
Bununla birlikte, Türkiye Büyük Millet Meclisine 13 Aralık 2021 tarihinde sunulan 2/4018 esas sayılı “Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi”nin[4] 6’ncı maddesiyle, 01.01.2022 tarihinde yürürlüğe girmek üzere, 6585 sayılı Kanun’un 18/1(ı) maddesinde yer alan “elli bin Türk Lirasından beş yüz bin Türk lirasına” ibaresinin, “yüz bin Türk lirasından iki milyon Türk lirasına” şeklinde değiştirilmesi teklif edilmiştir.
Ayrıca, Türk Ceza Kanunu’nun[5] “Ekonomi, Sanayi ve Ticarete İlişkin Suçlar” başlıklı bölümünde yer alan ‘Mal veya hizmet satımından kaçınma’ başlıklı 240’ncı madde uyarınca, “Belli bir mal veya hizmeti satmaktan kaçınarak kamu için acil bir ihtiyacın ortaya çıkmasına neden olan kişi, altı aydan iki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.”
[1] Perakende Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun, Kanun Numarası: 6585, Kanun Tarihi: 14.01.2015, RG 29.01.2015/29251
* Bu yazıda yer alan görüşler yazarına ait olup çalıştığı kurumu bağlamaz, yazarın çalıştığı kurum veya göreviyle ilişki kurulmak suretiyle kullanılamaz. Yazıdaki tüm hatalar, kusurlar, noksanlıklar ve eksiklikler yazarına aittir.
[2] Haksız Fiyat Değerlendirme Kurulu Yönetmeliği, RG 28.05.2020/31138
[3] Stokçuluk kavramı yerine ‘ihtikar’ sözcüğü de kullanılmakta olup; bu kavram, insanların ihtiyacı olan yiyecek maddelerini toplamak, fırsat bulunca pahalı fiyatla satmak amacıyla malı elde tutmak, gizlemektir. Yani, ticaret malını pahalılaşması gayesiyle istifleyip piyasaya arzını geciktirmektir. Anılan kavrama Kur’an’da doğrudan rastlanmamakta, ancak haksız yoldan kazanç sağlamayı yasaklayan ayetlerle (el-Bakara 2/188; en-Nisa 4/161; el-A‘raf 7/85) dinin genel ahlakî ilkeleri ihtikar yasağının da dolaylı atıfları olarak kullanılmaktadır. Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz. < https://islamansiklopedisi.org.tr/ihtikar > erişim tarihi 14 Aralık 2021
[4] Teklif için bkz. < https://www2.tbmm.gov.tr/d27/2/2-4018.pdf > erişim tarihi 14 Aralık 2021
[5] Türk Ceza Kanunu, Kanun Numarası: 5237, Kanun Tarihi: 26.09.2004, RG 12.10.2004/25611
1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu [merhume Anası (1947-10 Temmuz 2023) Erzurum/Aşkale; merhum Babası ise Ardahan/Çıldır yöresindendir]. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte);
Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte) başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003), Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004) ile Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II, Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021), Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021), Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021), Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022), Ticari Mevzuat Notları (2022), Bilimsel Araştırmalar (2022), Hukuki İncelemeler (2023), Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024), Hukuka Giriş (2024) başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 2 bin 500’ü aşan Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.