SWIFT*

Ukrayna halkına…

1. SWIFT sisteminin kuruluşu

SWIFT (Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication^[3]), esasen finansal kurumlar (financial institutions) ağı üzerinde çalışan benzersiz (unique) bir küresel iletişim/mesajlaşma sistemidir (global messaging system). Dünya çapında binlerce banka tarafından finansal işlemler (financial transactions) ile ilgili bilgileri güvenli ve standart bir şekilde iletmek için kullanılmaktadır.

SWIFT, finansal işlemler ile ilgili bilgileri güvenli ve standart bir şekilde iletmek (transfer) için dünya çapında binlerce banka tarafından kullanılan, üyelere ait bir kooperatiftir (cooperative society).

SWIFT uygulanmadan önce, bankalar uluslararası işlemler için TELEX^[4] kullanmaktaydı. TELEX, hem bankaların hem de kullanıcıların kabusu olan, her işlemi kod yerine cümle ile açıklamaya dayanan yavaş ödeme talimatı sistemi (slow payment orders system) idi.

SWIFT, 03 Mayıs 1973 tarihinde kurularak 15 ülkede toplam 239 banka tarafından desteklendi ve finansal mesajları TELEX’ten daha verimli bir şekilde aktaran bir kod sistemi geliştirdi. Bu kuruluş, dünyanın başlıca finans şehirleri (major finance cities) olarak Londra ve New York arasında seçim yapmak istemediğinden, SWIFT’in merkezi Belçika’nın başkenti Brüksel’dedir.

2. SWIFT sistemine ilişkin bazı istatistikler

2015 yılında SWIFT, 200’den fazla ülke ve bölgede ortalama 32’den fazla alışveriş yapan 11.000’den fazla finansal kurumu birbirine bağlamıştır.

2018 yılı itibarıyla, dünya çapındaki tüm yüksek değerli sınır ötesi ödemelerin (high-value cross-border payments worldwide) yaklaşık yarısı SWIFT ağını kullanmıştır. 2018 yılı itibarıyla 212 farklı ülkeyi kapsayan tüm yüksek değerli sınır ötesi ödemelerin yarısı SWIFT üzerinden yapılmıştır.

2021 yılının tamamında SWIFT, günde ortalama 42 milyon FIN (finansal) mesajı^[5] kaydetmiş olup, trafik geçen yılın aynı dönemine göre %11,4 oranında artmıştır.

3. SWIFT standartları

SWIFT’in temel işletim prosedürleri ve sorumluluk kuralları 1975 yılında oluşturulmuş ve ilk mesaj 1977’de gönderilmiştir. SWIFT’in Avrupa dışındaki ilk uluslararası operasyon merkezi ise, Vali John N. DALTON tarafından 1979’da Virginia’da (ABD) açılmıştır.

SWIFT sistemindeki finansal iletişimde yer alan sözdizimi (syntax) birçok standarda dayanmakta olup, bu standartlar şunlardır:

• ISO 9362: 1994 Bankacılık alanında -bankacılık telekomünikasyon iletileri için, banka tanımlayıcı kodları (bank identifier codes)
• ISO 10383: 2003 Menkul kıymetler ve ilgili finansal araçlarda -borsalar ve ilgili piyasa tanımlaması için kodlar (MIC/codes for exchanges and market identification)
• ISO 13616: 2003 IBAN kaydı için
• ISO 15022: 1999 Menkul kıymetlerde -ileti şeması (Veri Alanı Sözlüğü/Data Field Dictionary) (ki, ISO 7775’in yerine geçmiştir)
• ISO 20022-1: 2004 ve ISO 20022-2:2007 Finansal hizmetler alanında -Evrensel finans endüstrisi ileti şeması (Universal Financial Industry message scheme)

4. SWIFT’in operasyon merkezleri

SWIFT güvenli bir mesajlaşma ağı olarak Amerika Birleşik Devletleri, Hollanda ve İsviçre’de bulunan üç veri merkezinden çalıştırılır. Bu merkezler, bilgileri neredeyse gerçek zamanlı (near real-time) olarak paylaşırlar. Veri merkezlerinden birinde arıza olması durumunda, bir diğeri tüm ağın trafiğini işleyebilir. SWIFT, verilerini iletmek için denizaltı iletişim kablolarını (submarine communications cables) kullanır. 2009 yılında İsviçre’nin Diessenhofen kentinde üçüncü veri merkezini açıldıktan kısa bir süre sonra SWIFT, Avrupa ve Trans-Atlantik olmak üzere iki mesajlaşma bölgesi ile yeni dağıtılmış mimariyi (new distributed architecture) tanıtmış, böylece Avrupalı SWIFT üyelerinden gelen veriler artık ABD veri merkezini yansıtmamıştır. Avrupa bölgesi mesajları Hollanda’da ve İsviçre işletim merkezinin bir bölümünde saklanır; Trans-Atlantik bölge mesajları ise, Amerika Birleşik Devletleri’nde ve İsviçre işletim merkezinin Avrupa bölgesi mesajlarından ayrılmış başka bir bölümünde depolanır. Avrupa dışındaki ülkeler varsayılan olarak Trans-Atlantik bölgesine tahsis edilmiştir, ancak mesajlarının Avrupa bölgesinde saklanmasını tercih edebilirler.

SWIFT mimarisinde finansal piyasalar bakımından dört temel hizmeti alanı vardır ki, bunlar: menkul kıymetler (securities), hazine ve türev işlemleri (treasury and derivatives), ticari işlemler (trade services) ve ödemeler ve nakit yönetimidir (payments-and-cash management).

5. SWIFT sistemi nasıl çalışır?

SWIFT ağı aslında parayı transfer (money transfers) etmez; SWIFT kodlarını kullanarak kurumlar arasında işlem emirlerini iletir. SWIFT sayesinde gerçek para transferi için kullanılan IBAN (Uluslararası Banka Hesap Numarası/International Bank Account Number) ve BIC (Banka Kimlik Kodu/Bank Identifier Code) formatları standart hale getirilmiştir.

SWIFT, her finans kuruluşuna benzersiz ve 8 veya 11 karakterden oluşan bir kod atar. Bu koda SWIFT kodu, ISO-9362 veya BIC kodu denir. Kurum kodu (institution code), ülke kodu (country code), yer kodu [location code) (veya şehir kodu/city code)] ve bireysel şubeler için isteğe bağlı bir şube kodundan (optional branch code) oluşur.

IBAN kodu ve SWIFT kodu aynı şey değildir. SWIFT kodu yalnızca bir bankayı tanımlarken, IBAN hem bankayı hem de bankadaki belirli bir hesabı tanımlar. Amerika Birleşik Devletleri IBAN’a katılmaz ve bunun yerine yurt içi ödemeler (domestic payments) için ABA (American Banker’s Association) yönlendirme numaralarını ve uluslararası ödemeler (international payments) için SWIFT kodlarını kullanır.

SWIFT aslında para göndermediği için farklı müdahaleler gerektirir ve bu da tüm süreci yavaşlatır; ayrıca yapılan transferlere ücret (maliyet) te ekler.

6. SWIFT’i kim kontrol eder?

SWIFT aslında bir kooperatiftir, yani herhangi bir ülke tarafından kontrol edilmez. SWIFT, 25 kişiden oluşan bir yönetim kurulu tarafından yönetilir ve G-10 ülke merkez bankaları^[6] ile Avrupa Merkez Bankası (European Central Bank) ve Belçika Merkez Bankası (National Bank of Belgium) tarafından denetlenir.

SWIFT tarafsız bir yardımcı program (neutral utility) olarak hareket eder, bu nedenle yaptırımlar (sanctions) ile ilgili herhangi bir karar vermez (decisions). Ancak SWIFT, Belçika yasalarına göre faaliyet gösterdiğinden, yaptırımlar da dahil olmak üzere tüm Avrupa Birliği (AB) düzenlemelerine (EU regulations) uymak zorundadır. Bu konudaki son olay, 2012 yılında İran’a kısıtlamalar getiren 267/2012 sayılı AB Yönetmeliği ile gerçekleşmiştir.

7. SWIFT ile para gönderme (sending money)

Sistemi daha iyi anlamaya yardımcı olacak bir örnek verelim: Cansu, Türkiye’deki banka hesabından Patrick’in Almanya’daki banka hesabına 100,-$ göndermek istiyor.

Bu durumda, iki banka arasında ilişkiye dayalı iki senaryo (two scenarios) vardır.

i. Bankaların yerleşik bir ilişkisi olduğunda (When the banks have an established relationship)

Bankaların yerleşik bir ilişkisi varsa, bu onların birbirleri ile ticari hesapları (commercial accounts) olduğu anlamına gelir. Bu durumda, işler daha kolaydır, daha hızlıdır ve şöyle görünür:

• Cansu’nun bankası, Patrick’in bankasına genellikle dakikalar içinde alınan bir SWIFT iletisi veya ödeme talimatı gönderir.
• Cansu’nun bankası kişisel hesabını 100,-$ borçlandırır [yani para çıkıyor (money coming out)].
• Cansu’nun bankası, Patrick’in bankasında bulunan ticari banka hesabına kredi verir [yani para geliyor (money coming in)].
• Patrick’in bankası kişisel hesabına alacak verir [yani para geliyor (money coming in)].

Bu durumda, bankaların yerleşik bir ilişkisi vardır, bu nedenle fonları transfer etmek oldukça kolaydır.

ii. Bankaların yerleşik bir ilişkisi olmadığında (When the banks do not have an established relationship)

Bu durumda, işler biraz karmaşıktır. İki bankanın birbirleri ile ticari hesapları olmadığından, transferi kolaylaştırmak için aracı banka kullanılır. Aracı banka (intermediary bank), diğer iki bankanın ticari hesaplarının bulunduğu yerdir.

İlk durumda olduğu gibi, Cansu’nun bankası Patrick’in bankasına bir SWIFT iletisi gönderecek ve doğru aracı bankayı bulacaktır. Aracı banka Bank X olsun.

Bu yapıldıktan sonra, süreç şöyle görünür:

• Cansu’nun bankası Cansu’nun kişisel hesabını (personal account) 100,-$ borçlandırır [yani para çıkıyor (money coming out)].
• Cansu’nun bankası, Bank X’ten ticari hesaplarını 100,-$ borçlandırmasını ve Patrick’in bankasının ticari hesabını alacaklandırmasını ister.
• Bank X, transfer edilen tutardan aracılık yapmak için küçük bir ücret (diyelim ki 1,-$) düşer ve Patrick’in bankasının ticari hesabına 99,-$ yatırır.
• Patrick’in bankası daha sonra Patrick’in kişisel hesabına 99,-$ yatırır [yani para geliyor (money coming in)].

Bu adımlar perde arkasında gerçekleşir ve bu nedenle bu süreç biraz zaman alır (genellikle 3-5 iş günü) ve bir de ücret uygulanır.

Bazen iki bankanın bir aracı veya muhabir bankada ticari hesapları yoktur, bu da birden fazla aracı bankanın dahil olması gerektiği anlamına gelir. Tahmin edilebileceği gibi, bu daha fazla işlem süresi ve elbette daha fazla ücret demektir.

iii. Farklı para birimleri (different currencies) söz konusu olduğunda ne olur?

Bu senaryo, sürece bir adım daha ekler: “yabancı para (currency exchange)”. Bankalardan biri, büyük olasılıkla daha az arzu edilen bir oranda değişimi yapar. Bu nedenle, bazen transfer ücretleri/maliyetleri daha fazla bir tutara ulaşır.

8. SWIFT’i içeren bazı yaptırımlar (sanctions)

2014 yılında SWIFT, Filistin yanlısı aktivistlerin İsrail bankalarının kendi ağına erişimini iptal etme çağrılarını reddetti.

Benzer şekilde, Ağustos 2014’te İngiltere, Rusya’nın Ukrayna’ya (Kırım) askeri müdahalesi nedeniyle Rusya’nın SWIFT’i bir yaptırım olarak kullanmasını engellemesi için AB’ye baskı yapmayı planladı, ancak SWIFT bunu reddetti. Buna önlem olarak, Rusya merkezli bir SWIFT eşdeğeri olan SPFS, Rusya Merkez Bankası tarafından bir yedek önlem olarak oluşturuldu.

SWIFT, İran’a karşı bir yaptırım olarak tüm İran bankalarının uluslararası ağından bağlantısını kesmişti. Ancak 2016 yılı itibarıyla artık uluslararası yaptırım listelerinde yer almayan İran bankaları SWIFT’e yeniden bağlandı. Ancak, birincil yaptırımlar nedeniyle, ABD bankalarının İran ile işlemleri veya İran ile Amerikan doları cinsinden işlemlerin her ikisi de yasak olmaya devam etmektedir.

2021-2022 Rusya-Ukrayna krizi sırasında ABD, Rusya’ya karşı olası ön yaptırımlar geliştirdi, ancak Rusya’yı SWIFT’den yasaklamayı hariç tuttu. 2022’de, Rusya’nın Ukrayna’ya askeri oprasyon düzenlemesinin (Russian military intervention in Ukraine) ardından, Baltık devletlerinin dışişleri bakanları Rusya’nın SWIFT’den çıkarılması çağrısında bulundu. Bununla birlikte, hem Avrupalı borç veren bankaların Rusya’da maruz kaldıkları yaklaşık 30 milyar Amerikan doları riskin çoğunu ellerinde tutmaları hem de Rusya SPFS alternatifini geliştirdiği için AB üye ülkeleri isteksiz davrandı. Avrupa Birliği, Birleşik Krallık, Kanada ve Amerika Birleşik Devletleri, 2022 Şubat ayında Rusya’nın Ukrayna’ya operasyonuna yanıt olarak nihayet belirli Rus bankalarını SWIFT mesajlaşma sisteminden çıkarmayı kabul etti; Fransa, Almanya, İtalya ve Japonya hükümetleri de AB ile birlikte aynı yönlü açıklamalar yaptılar.

9. SWIFT sisteminin alternatifleri

1. CIPS (Cross-Border Interbank Payment System): Katılımcılarına sınır ötesi Çin Halk Cumhuriyeti resmi parası (Renminbi) cinsinden ödemeler ve ticari takas ve mutabakat hizmetleri sunan bir ödeme sistemidir. Bu sistem, 2015 yılında Çin bankaları ile Çin para biriminde ticaret ile ilgili anlaşmalar (trade-related deals) için, Çin (Şangay) devleti sponsorluğunda kurulmuş olup, “Çin Bankalararası Ödeme Sistemi” olarak da anılır.
2. SFMS (Structured Financial Messaging System): Hindistan sponsorluğunda 14 Aralık 2001 tarihinde kurulmuştur. Banka içi ve bankalar arası uygulamalar için bir platform görevi görmek üzere geliştirilmiş güvenli bir mesajlaşma standardıdır. Küresel olarak finansal mesajlaşma için kullanılan uluslararası mesajlaşma sistemi olan SWIFT’e benzer bir Hint standardıdır.
3. SPFS (Sistema Peredachi Finansovykh Soobscheniy/System for Transfer of Financial Messages): Rusya sponsorluğunda kurulmuş olup, çoğunlukla Rus bankalarından oluşur. Sistem, ABD hükümetinin Rusya’yı SWIFT sisteminden ayırmakla tehdit ettiği 2014 yılından beri geliştirilmektedir. SPFS ağında banka dışı bir girişimi içeren ilk işlem Aralık 2017’de gerçekleştirilmiş, Mart 2018’de 400’den fazla kurum (çoğunlukla bankalar) ağın bir parçası olmuştur. SWIFT ile karşılaştırıldığında, özellikle daha yüksek işlem maliyetleri yüzünden bu sistem bir dizi zorlukla karşı karşıyadır. Ancak, Mart 2018’de işlem ücretleri işlem başına radikal bir şekilde düşürülmüştür. Sistem yalnızca Rusya’da çalışır, ancak ağın Çin merkezli Sınır Ötesi Bankalar Arası Ödemeler Sistemi ile bütünleşme planları da vardır.
4. INSTEX (Instrument in Support of Trade Exchanges): Avrupa Birliği sponsorluğunda İran ile Amerikan doları dışındaki ticari işlemler (non-USD transactions) ile sınırlı olmak üzere 31 Ocak 2019 tarihinde kurulmuş bir tür Avrupa özel amaçlı araç (SPV) olup, büyük ölçüde kullanılmamıştır (unused) ve halen etkisizdir (ineffective). Misyonu, ABD yaptırımlarının yol açtığı kırılmayı önlemek için İran ile Amerikan doları ve SWIFT dışındaki işlemleri kolaylaştırmaktır. Beş AB ülkesi 29 Kasım 2019’da yaptıkları ortak açıklamada, İran ile ticaret için INSTEX mekanizmasına katılacaklarını açıklamış olup, bu ülkeler Belçika, Danimarka, Hollanda, Finlandiya ve İsveç’tir.

* Bu yazıda yer alan görüşler çevirene ait olup çalıştığı kurumu bağlamaz, çevirenin çalıştığı kurum veya göreviyle ilişki kurulmak suretiyle kullanılamaz. Yazıdaki tüm hatalar, kusurlar, noksanlıklar ve eksiklikler yazarına aittir.

[1] Resmi olarak Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (Union of Soviet Socialist Republics/USSR)

[2] Bu ülkeler şunlardır: Rusya, Belarus, Ukrayna, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Türkmenistan, Özbekistan, Azerbaycan, Estonya, Letonya, Litvanya, Moldova, Gürcistan ve Ermenistan.

[3] < https://www.swift.com/ >

[4] TELEX, iki yönlü metin tabanlı mesajlar için telgraf düzeyinde bağlantı devreleri kullanan, telefon ağına benzer şekilde müşteriden müşteriye anahtarlanan bir tele (uzaktan) yazıcı ağıdır. Teleks, 2. Dünya Savaşı sonrası dönemde işletmeler arasında elektronik olarak yazılı mesaj göndermenin önemli bir yöntemi idi, ancak Faks makinesinin 1980’lerde popülaritesi arttıkça kullanımı azalmıştır.

[5] FIN mesajı: financial message

[6] G-10 ülkelerinin merkez bankaları şunlardan oluşur: Kanada Merkez Bankası (Bank of Canada), Almanya Merkez Bankası (Deutsche Bundesbank), Fransa Merkez Bankası (Banque de France), İtalya Merkez Bankası (Banca d’Italia), Japonya Merkez Bankası (Bank of Japan), Hollanda Merkez Bankası (De Nederlandsche Bank), İsveç Merkez Bankası (Sveriges Riksbank), İsviçre Merkez Bankası (Swiss National Bank), İngiltere Merkez Bankası (Bank of England), Amerika Birleşik Devletleri Merkez Bankası (USA Federal Reserve System).

Yavuz Akbulak

1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu [merhume Anası (1947-10 Temmuz 2023) Erzurum/Aşkale; merhum Babası ise Ardahan/Çıldır yöresindendir]. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte);
Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte) başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003), Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004) ile Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II, Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021), Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021), Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021), Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022), Ticari Mevzuat Notları (2022), Bilimsel Araştırmalar (2022), Hukuki İncelemeler (2023), Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024), Hukuka Giriş (2024) başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 2 bin 500’ü aşan Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.