“Herkesin işi demek, hiç kimsenin işi demektir.”
Isaac Newton (İngiliz fizikçi, matematikçi, astronom, mucit, filozof ve teolog; 1643-1727)
1. Giriş
Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (Organisation for Economic Co-operation and Development[1], “OECD”), daha iyi yaşamlar için daha iyi politikalar oluşturmaya çalışan uluslararası bir organizasyondur. Amacı, herkes için refahı, eşitliği, fırsatı ve refahı teşvik eden politikaları şekillendirmektir. Yarının dünyasını daha iyi hazırlamak için 60 yıllık deneyim ve anlayıştan yararlanır. Hükümetler, politika yapıcılar ve vatandaşlarla birlikte, kanıta dayalı uluslararası standartlar oluşturmak ve bir dizi sosyal, ekonomik ve çevresel soruna çözüm bulmak için çalışır. Ekonomik performansın iyileştirilmesi ve istihdam yaratılmasından güçlü eğitimi teşvik etmeye ve uluslararası vergi kaçakçılığıyla mücadeleye kadar, veri ve analiz, deneyim alışverişi, en iyi uygulama paylaşımı ve kamu politikaları ve uluslararası standart belirleme konusunda tavsiyeler için forum ve bilgi merkezi sağlar.
2. Kuruluşu
OECD’nin öncüsü, İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra Avrupa’nın yeniden inşası için Marshall Planı kapsamında Amerikan ve Kanada yardımını yönetmek üzere kurulan Avrupa Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (Organisation for European Economic Co-operation-OEEC) olmuştur.
OEEC’yi OECD’ye dönüştüren Sözleşme (Convention transforming the OEEC into the OECD), 14 Aralık 1960 tarihinde Paris’teki Chateau de la Muette’de imzalanmış ve 30 Eylül 1961 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
O zamandan beri OECD’nin görevi (OECD’s vocation), hükümetlere esnek, kapsayıcı ve sürdürülebilir büyümeyi destekleyen politikalar konusunda tavsiyelerde bulunarak dünya çapında daha fazla refah sağlamak olmuştur.
OECD, G7 ve G20 ile yakın işbirliği de dahil olmak üzere kanıta dayalı politika analizi ve tavsiyeleri, standartlar ve küresel politika ağları aracılığıyla, reformların ve küresel zorluklara yönelik çok taraflı çözümlerin geliştirilmesine yardımcı olmuştur. Bunlar, OECD’nin 1970’lerde geliştirdiği kirleten öder ilkesinden eğitimde PISA’ya (Programme for International Student Assessment/Uluslararası Öğrenci Değerlendirme Programı), vergi şeffaflığı ve yapay zekaya kadar kamu politikası ufkunu kapsamaktadır. OECD, tarihi boyunca daha küresel, daha kapsayıcı ve daha ilgili olmaya çabalamıştır.
3. Amacı
Örgütün tüzüğe bağlanmış amaçları şunlardır:
- Finansal istikrarın eşzamanlı olarak korunduğu üye ülkelerde ve hem de özellikle gelişmekte olan ülkelerde halkın yaşam standardının iyileştirilmesi, sürekli ve dengeli ekonomik gelişim sağlayan politikaya destek ve yardım, işsizliğin ortadan kaldırılması;
- Ekonomik genişleme politikasının uyandırılması ve sosyo-ekonomik eşgüdümlü gelişmenin desteklenmesi;
- Uluslararası yükümlülüklere uygun olarak çok taraflı ve ülkeler arasında ayrım gözetmeyen dünya ticaretinin geliştirilmesine destek verilmesi.
- OECD’ye üye veya bu örgüte üyelik talebinde bulunan ülkeler, sosyo-politik ve ekonomik yaşamda, aşağıda belirtilen üç ilkeyi vazgeçilmez değerler olarak benimsemişlerdir: demokrasi ve insan haklarına ve yurttaş özgürlüğüne bağlılık.
Bu ilkeler, aynı zamanda, yukarıda belirtilen amaçların gerçekleştirilmesine de hizmet ederler. OECD, bir taraftan bu ilkelerin üye ülkelerde güçlendirilmesine katkı sağlarken, diğer taraftan da örgüte üye olmayan ülkelerde ilkelerinin tanıtımını yapmaktadır.
OECD’nin görevi, dünyanın dört bir yanından demokrasi ve piyasa ekonomisine bağlı ülkelerin hükümetlerini aşağıdaki ilkelerde bir araya getirmektir:
- Sürdürülebilir ekonomik büyümeyi desteklemek;
- İstihdamı artırmak;
- Yaşam standartlarını yükseltmek;
- Finansal istikrarı korumak;
- Diğer ülkelerin ekonomik kalkınmasına yardımcı olmak;
- Dünya ticaretinde büyümeye katkı sağlamak.
4. Önemli kilometre taşları
4.1. 2021
a) OECD’nin yıllık Bakanlar Konseyi Toplantısının ikinci bölümü “Ortak Değerler: Yeşil ve Kapsayıcı Bir Gelecek İnşa Etmek” (Shared Values: Building a Green and Inclusive Future), dijital dönüşümü teşvik ederek ve herkes için fırsatlar yaratarak geleceği daha kapsayıcı hale getirmenin yanı sıra, iklim krizine odaklanarak ve yeşil bir çevre oluşturmaya yardımcı olmak için net sıfıra geçişi teşvik ederek orta ve uzun vadeli zorlukları tartışmaktadır. Üyeler, önümüzdeki on yıl için Organizasyona rehberlik edecek yeni bir Vizyon Bildirisi kabul etmiştir.
b) COVID-19 salgını dünya ekonomileri üzerinde uzun bir gölge oluşturmaya devam etmektedir. En son OECD Ekonomik Görünümü, “Olağan Bir İyileşme Yok: Geçişte Gezinmek” (No Ordinary Recovery: Navigating the Transition), aşılar ve daha güçlü politika desteği nedeniyle küresel ekonomi için iyileşen beklentilere dikkat çekiyor, ancak aynı zamanda ülkeler arasında eşit olmayan ilerlemeye ve toparlanmanın sürdürülmesi ve güçlendirilmesine yönelik temel risklere ve zorluklara da işaret etmiştir.
4.2. 2020
a) OECD, Paris Anlaşması’nın 5. yıldönümü bağlamında iklim değişikliği konusunda yenilenen eylem çağrısına katılmıştır. OECD’nin iklim değişikliği konusundaki çalışmaları 1980’lerde başlamış ve iklim değişikliğini hem hafifletmek hem de ona uyum sağlamak için yeni politikalar ve yatırımlar için baskı yapmıştır. Bugün OECD’nin iklim değişikliği konusundaki çalışmaları, uygun maliyetli iklim politikaları, yeşil finans ve yatırım ile daha temiz enerjiye ve dayanıklı altyapıya geçişe odaklanmıştır.
b) OECD, Refah, Kapsayıcılık, Sürdürülebilirlik ve Fırsat Eşitliği Merkezi’ni (Centre on Well-being, Inclusion, Sustainability and Equal Opportunity-WISE) oluşturmuştur. Yenilikçi yöntemler ve yeni veriler kullanan WISE’nin amacı, insanların beklentileri ile hükümetlerin ve iş dünyasının eylemleri arasındaki boşluğu kapatmak için sonuçlarda ve yaşam şanslarında somut bir fark yaratmak için refah ölçümleri ve politika yaklaşımlarıdır.
c) Uluslararası vergi kurallarının çok taraflı müzakeresi için 135’ten fazla ülke ve yargı yetkisini eşit düzeyde bir araya getiren OECD/G20 Kapsayıcı BEPS Çerçevesi (OECD/G20 Inclusive Framework on BEPS), dijitalleşmeden kaynaklanan vergi sorunlarına uzlaşmaya dayalı uzun vadeli bir çözüme ulaşma yolunda önemli ilerleme kaydetmektedir.
ç) Gelecek için turizmi yeniden inşa etmek: COVID-19 politika tepkileri ve toparlanma, toparlanmayı çizerken turizm ekonomisi için belirsiz bir görünüm ve temel öneriler sunmaktadır.
d) KOBİ’lerin ve Girişimcilerin Finansmanı 2020: Bir OECD Skor Tablosunun (Financing SMEs and Entrepreneurs 2020: An OECD Scoreboard) 9. Baskısı, KOBİ kredileri, alternatif finansman araçları ve finansman koşulları hakkında dünya çapında 48 ülkeden veri ve KOBİ’lerin finansmana erişimini iyileştirmeye yönelik politika girişimleri hakkında bilgi sağlar.
e) Koronavirüs (COVID-19) pandemisi, sağlık verileri, araştırmaları ve politikalarında uluslararası işbirliğine duyulan ihtiyacın devam ettiğinin altını çizmektedir. OECD, hükümetlerin ve tüm aktörlerin pandemiyi ve onun toplumlarımız ve ekonomilerimiz üzerindeki etkilerini ele almasına ve toparlanmanın yolunu açmasına yardımcı olacak veriler, analizler ve politika önerileri sağlayan COVID-19 Dijital Merkezini başlatmıştır.
f) İnsan haklarına dayalı ve BM Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri (UN Sustainable Development Goals) ile uyumlu yapay zekanın sorumlu bir şekilde benimsenmesine katkıda bulunan Yapay Zeka konusunda Küresel Ortaklık başlatılmıştır. Ortaklık, 2,5 milyar kişiyi kapsayan bir kurucu üyeye ve OECD’nin ev sahipliğinde OECD AI İlkelerinde (Global Partnership on AI) yansıtılan değerleri paylaşan ülkeleri bir araya getiren bir Sekretaryaya sahiptir. AI konusundaki çalışmanın bir parçası olarak, OECD AI Politika Gözlemevi (OECD AI Policy Observatory), OECD genelinde AI analizi, ölçümü ve politika tavsiyesi için tek durak noktası sunar ve ortaklardan ve paydaş gruplarından kaynaklar almaktadır.
4.3. 2019
Bugün 160’tan fazla üyeye ulaşan Vergi Amaçlı Şeffaflık ve Bilgi Değişimi Küresel Forumu’nun (Global Forum on Transparency and Exchange of Information for Tax Purposes) 10. yıl dönümüdür. Bugüne kadar, gönüllü açıklama programları, denizaşırı vergi soruşturmaları ve ilgili önlemler, 100 milyar Avronun üzerinde ek gelir sağlamıştır.
4.4. 2015
UNDP ile Sınır Tanımayan Vergi Müfettişleri programı (Launch of Tax Inspectors without Borders), çok uluslu şirketlerden ödenmemiş vergi gelirlerini daha iyi toplayabilmeleri için gelişmekte olan ülkelerde vergi denetim kapasitesinin geliştirilmesine yardımcı olmak için başlatılmıştır.
4.5. 2014
Yıllık OECD bakanlar toplantısı: “Dayanıklı Ekonomiler ve Kapsayıcı Toplumlar ”“ İnsanları İstihdam ve Büyüme için Güçlendirmek” (Resilient Economies and Inclusive Societies ”“ Empowering People for Jobs and Growth).
4.6. 2000
Vergi cennetlerinin ilk listesi, küresel olarak zararlı vergi uygulamalarını tespit etmek ve ortadan kaldırmak ve hükümetlerin adil vergi paylarını toplamaktan alıkoymak için yenilenen bir hedefin parçası olarak OECD tarafından yayınlandı ve Vergi Amaçlı Şeffaflık ve Bilgi Değişimi Küresel Forumu (Global Forum on Transparency and Exchange of Information for Tax Purposes) kuruldu.
4.7. 1976
OECD Çok Uluslu Şirketler Rehberleri (OECD Guidelines for Multinational Enterprises) kabul edilerek, ülkeleri sosyal, insan hakları ve çevresel hususları dünyanın herhangi bir yerinde iş yapma biçimlerine dahil etmeye teşvik etmektedir. Kılavuzlar, küresel tedarik zincirlerinde faaliyet gösteren binlerce şirket tarafından kullanılmaktadır.
4.8. 1962
Gelişmekte olan ülkelere ve yükselen ekonomilere sürdürülebilir büyümeyi teşvik etmek, yoksulluğu ve eşitsizlikleri azaltmak ve insanların yaşamlarını iyileştirmek için yenilikçi politika çözümleri bulmalarında yardımcı olmak için OECD Kalkınma Merkezi (OECD Development Centre) oluşturulmuştur.
4.9. Kasım 1961
İlk OECD Bakanlar Konseyi Toplantısı (First OECD Ministerial Council Meeting) yapıldı.
4.10. Eylül 1961
OECD Sözleşmesi (OECD Convention) yürürlüğe girer ve Örgütün çalışmaları resmi olarak 30 Eylül 1961 tarihinde başlamıştır.
4.11. Aralık 1960
a) 14 Aralık 1960 tarihinde 20 ülke tarafından OECD Sözleşmesi imzalandı: Avusturya, Belçika, Kanada, Danimarka, Fransa, Almanya, Yunanistan, İzlanda, İrlanda, İtalya, Lüksemburg, Hollanda, Norveç, Portekiz, İspanya, İsveç, İsviçre, Türkiye, Birleşik Krallık, Amerika Birleşik Devletleri.
b) Sonradan katılan ülkeler de şunlardır: Japonya (1964), Finlandiya (1969), Avustralya (1971), Yeni Zelanda (1973), Meksika (1994), Çek Cumhuriyeti (1995), Macaristan (1996), Polonya (1996), Güney Kore (1996), Slovakya (2000), Şili (2010), Estonya (2010), Slovenya (2010), İsrail (2010), Letonya (2016), Litvanya (2018), Kolombiya (2020) ve Kosta Rika (2021). OECD’nin 2021 yılı itibarıyla 38 üyesi bulunmaktadır.
* Bu yazıda yer alan görüşler yazarına ait olup çalıştığı kurumu bağlamaz, yazarın çalıştığı kurum veya göreviyle ilişki kurulmak suretiyle kullanılamaz. Yazıdaki tüm hatalar, kusurlar, noksanlıklar ve eksiklikler yazarına aittir.
[1] Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD) için bkz. < https://www.oecd.org/ >
Yavuz Akbulak
1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
• Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
• Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
• Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte),
• Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve
• Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte)
başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
• Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003),
• Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004)
ile
• Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II;
• Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021);
• Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021);
• Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021);
• Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022);
• Ticari Mevzuat Notları (2022);
• Bilimsel Araştırmalar (2022);
• Hukuki İncelemeler (2023);
• Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024);
• Hukuka Giriş (2024);
• İşletme, Pazarlama ve Hukuk Yazıları (2024),
• İnterdisipliner Çalışmalar (e-Kitap, 2025)
başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 3 bini aşkın Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.