“Tembelliğin, aylaklığın, yüzeyselliğin, duyarsızlığın, aldırmazlığın ve vurdumduymazlığın egemen olduğu toplumların; eleştiri yapma hakları ve muhalif olmaları tartışmalıdır.”
Yavuz Akbulak
1. Uluslararası Menkul Kıymet Kurulları Organizasyonu: tanım
Uluslararası Menkul Kıymet Kurulları Organizasyonu (International Organization of Securities Commissions-IOSCO[1]), dünyadaki menkul kıymet (veya sermaye piyasaları) düzenleyicilerini bir araya getiren ve menkul kıymetler sektörü için küresel standart belirleyici olarak kabul edilen ve merkezi İspanya’da bulunan bir uluslararası kuruluştur.
IOSCO, menkul kıymet düzenlemeleri için uluslararası kabul görmüş standartlara bağlılığı geliştirmekte, uygulamakta ve teşvik etmektedir. IOSCO, küresel düzenleyici reform gündemi minvalinde G20 ve Finansal İstikrar Kurulu (Financial Stability Board-FSB) ile yoğun bir şekilde çalışmaktadır.
2. IOSCO’nun faaliyet alanı
IOSCO 1983 yılında kurulmuş olup; üyeleri, 130’dan fazla ülkede dünya genelindeki menkul kıymet piyasalarının (world’s securities markets) %95’inden fazlasını düzenlemekte ve gelişmekte olan piyasalardaki menkul kıymetler düzenleyicileri (ecurities regulators in emerging markets account), olağan üyeliğin (ordinary membership) %75’ini oluşturmaktadır.
IOSCO Menkul Kıymet Düzenlemelerinin Amaç ve İlkeleri, bu alandaki ilgili standartlar olarak hem G20 hem de FSB tarafından onaylanmıştır. Bunlar, uluslararası kabul görmüş ve tutarlı düzenleme, gözetim ve uygulama standartlarının geliştirilmesi ve uygulanmasında IOSCO’ya rehberlik eden kapsayıcı temel ilkelerdir. Bu ilkeler, Uluslararası Para Fonu (IMF) ve Dünya Bankası’nın Mali Sektör Değerlendirme Programları (Financial Sector Assessment Programs-FSAPs) için menkul kıymetler sektörünün değerlendirilmesinin temelini oluştururlar.
IOSCO, üyelerine ve diğer düzenleyicilere yüksek kalitede teknik yardım, eğitim ve öğretim ile araştırma sağlayarak, sağlam küresel sermaye piyasaları ve sağlam bir küresel düzenleyici çerçeve inşa etmeyi amaçlamaktadır.
3. IOSCO’nun amacı
IOSCO’nun amaçları şunlardır;
- Yatırımcıları korumak, adil, verimli ve şeffaf piyasaları sürdürmek ve sistemik riskleri ele almaya çalışmak için uluslararası kabul görmüş ve tutarlı düzenleme, gözetim ve yaptırım standartlarına bağlılığın geliştirilmesi, uygulanması ve teşvik edilmesinde işbirliği yapmak;
- Suiistimallere karşı yaptırımda ve piyasaların ve piyasa aracılarının denetiminde güçlendirilmiş bilgi alışverişi ve işbirliği yoluyla, yatırımcı korumasını artırmak ve menkul kıymetler piyasalarının bütünlüğüne yatırımcı güvenini teşvik etmek ve
- Piyasaların gelişmesine yardımcı olmak, piyasa altyapısını güçlendirmek ve uygun düzenlemeleri uygulamak için hem küresel hem de bölgesel düzeyde kendi deneyimleri hakkında bilgi alışverişinde bulunmak.
4. Temel standartlar
Bu standartlar, Mayıs 2017’de yenilenen Amaçlar ve İlkeler ile ilgili Menkul Kıymetler Yönetmeliği’nde[2] (Haziran 2010) yer almaktadır.
5. Üyelik kategorileri
Üç üye kategorisi bulunmaktadır:
- Olağan (adi) üyelik (ordinary),
- Ortak üyelik (associate) ve
- Bağlı üyelik (affiliate).
- Genel olarak, olağan üyeler (130), kendi yetki alanlarında menkul kıymetler veya türev piyasalar üzerinde önemli yetkiye sahip ulusal menkul kıymetler komisyonları veya benzer hükümet organlarıdır.
- Ortak üyeler (34), genellikle ulus üstü hükümet düzenleyicileri, ulus altı hükümet düzenleyicileri, hükümetler arası uluslararası kuruluşlar ve diğer uluslararası standart belirleme kuruluşları ile menkul kıymetler düzenlemesine uygun ilgiye sahip diğer hükümet organlarıdır.
- Bağlı üyeler (69) özdenetim kuruluşları, menkul kıymetler borsaları, finansal piyasa altyapıları, menkul kıymetler düzenlemesine uygun ilgiye sahip devlet kurumları dışındaki uluslararası kuruluşlardır,
6. Tarihsel arka plan
IOSCO, 1983 yılında, Kuzey ve Güney Amerika’dan 11 menkul kıymet düzenleme kurumunun, Amerika kıtaları arası bölgesel birliklerini uluslararası bir kooperatif organına dönüştürmeyi kabul etmeleriyle kurulmuştur.
Bir yıl sonra, Fransa, Endonezya, Kore ve Birleşik Krallıktan menkul kıymet (veya sermaye piyasaları) düzenleyicileri, yeni organizasyona katılan ilk Amerikalı olmayan kuruluşlar olmuşlardır. Temmuz 1986’da IOSCO, Amerika Kıtası dışındaki ilk ve üyelerin daimi bir Genel Sekreterlik oluşturmayı kabul ettiği Paris’te yıllık konferansını düzenlemiştir.
Québec Hükümeti 1987 yılında, Québec Ulusal Meclisi tarafından onaylanan Québec’teki özel bir kanun kapsamında IOSCO’nun kar amacı gütmeyen bir tüzel kişilik olarak dahil edilmesine yardımcı olmuştur. Aynı yıl, IOSCO, Montreal’de ilk Sekreterliği kurmuş ve CVMQ’nun (2004’te Autorité des Marchés fianciers olacak olan Quebec Menkul Kıymetler Komisyonu/Quebec Securities Commission) Başkanı Paul Guy’ı ilk Genel Sekreter olarak atamış ve Sekreterlik, daha sonra Madrid’e taşındığı 1999 yılına kadar Montreal’de kalmıştır.
1998 senesinde IOSCO, şimdi tüm menkul kıymet piyasaları için uluslararası düzenleyici ölçütler olarak tanınan, kapsamlı bir Menkul Kıymetler Düzenleme Amaçları ve İlkeleri (IOSCO İlkeleri) setini kabul etmiş; 2003 yılında kuruluş kapsamlı bir yöntemi onaylamıştır (IOSCO Prensipleri Değerlendirme Metodolojisi/IOSCO Principles Assessment Methodology[3]). IOSCO, bu yöntemi, üyelerin yetki alanlarında IOSCO İlkelerinin uygulama seviyesinin objektif bir değerlendirmesini yapmak ve tespit edilen eksiklikleri düzeltmek için pratik eylem planlarının geliştirilmesine yardımcı olmak amacıyla kullanmaktadır.
2002 yılında IOSCO, uluslararası menkul kıymetler düzenleyicileri arasında sınır ötesi uygulama ve bilgi alışverişini kolaylaştırmak için tasarlanmış olan “Danışma, İşbirliği ve Bilgi Değişimine İlişkin Çok Taraflı Mutabakat Zaptı”nı (IOSCO MMoU; Multilateral Memorandum of Understanding Concerning Consultation and Cooperation and the Exchange of Information) kabul etmiştir.
2005 yılında, IOSCO, menkul kıymetler düzenleyicileri arasında uluslararası işbirliği için bir ölçüt olarak IOSCO MMoU’yu onaylamış ve 2010 yılına kadar IOSCO MMoU imzacıları ağını genişletmek için net bir strateji ve hedefler belirlemiştir.
IOSCO için en önemli öncelik;
- Üyelerinin IOSCO İlkelerinin ve MMoU’nun etkin bir şekilde uygulanmasını sağlamak,
- Böylece sınır ötesi işbirliğini kolaylaştırmak, küresel sistemik riski azaltmak, yatırımcıları korumak ve adil ve verimli menkul kıymetler piyasalarını sağlamaktır.
* Bu yazıda yer alan görüşler yazarına ait olup çalıştığı kurumu bağlamaz, yazarın çalıştığı kurum veya göreviyle ilişki kurulmak suretiyle kullanılamaz. Yazıdaki tüm hatalar, kusurlar, noksanlıklar ve eksiklikler yazarına aittir.
[1] Uluslararası Menkul Kıymet Kurulları Organizasyonu (International Organization of Securities Commissions) için bkz. < https://www.iosco.org/ >
[2] IOSCO Amaçlar ve İlkeler ile ilgili Menkul Kıymetler Yönetmeliği (‘Objectives and Principles of Securities Regulation’, May 2017) için bkz. < https://www.iosco.org/library/pubdocs/pdf/IOSCOPD561.pdf >
[3] < https://www.iosco.org/library/pubdocs/pdf/IOSCOPD562.pdf >
Yavuz Akbulak
1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
• Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
• Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
• Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte),
• Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve
• Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte)
başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
• Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003),
• Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004)
ile
• Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II;
• Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021);
• Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021);
• Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021);
• Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022);
• Ticari Mevzuat Notları (2022);
• Bilimsel Araştırmalar (2022);
• Hukuki İncelemeler (2023);
• Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024);
• Hukuka Giriş (2024);
• İşletme, Pazarlama ve Hukuk Yazıları (2024),
• İnterdisipliner Çalışmalar (e-Kitap, 2025)
başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 3 bini aşkın Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.