Hocam merhum Prof. Dr. Adnan TEZEL beyefendi anısına…
Bazen vergi mükelleflerinin vergi planları, vergi kaçırma veya vergiden kaçınmanın tam sınırındadır. Bu ikisi anlam olarak benzer görünse de özellikleri, cezaları ve idari süreçleri oldukça farklıdır. Bu yazı Kanada özelinde, öncelikle vergi kaçırma ve vergiden kaçınma arasındaki farkı ana hatlarıyla açıklayacak ve ardından Kanada’nın bu sorunlarla mücadele etmek için kullandığı farklı soruşturma ve idari süreçleri gösterecektir.
1. Vergi kaçırma (tax evasion)
Vergi kaçırmak suçtur. Bu suçtan sorumlu olmak için kişinin geliri ile ilgili kasten yanlış beyanda bulunması gerekir. Bu, genellikle gelirlerinin tamamını veya bir kısmını gizlemeyi, şişirilmiş giderleri beyan etmeyi ve hatta kişinin toplam vergi borcunu azaltmak için sahte harcamalar icat etmesini içerir. Kelimenin tam anlamıyla ‘vergi kaçakçılığı’ olmasa da, sahte bir vergi iadesine yol açan vergilendirilebilir kredileri hatalı talep etmek bile cezai bir vergi suçu olarak kabul edilir.
2. Vergiden kaçınma (tax avoidance)
Genel bir kavram olarak vergiden kaçınma yasa dışı değildir. Inland Revenue Commissioners v. Duke of Westminster [1936.AC.1.HL[1]], davasında belirtildiği gibi, Anglo-Kanada hukukunda uzun süredir devam eden bir ilke, vergi mükelleflerinin vergi işlerini yasal olarak izin verildiği kadar az ödeyecek şekilde düzenleme hakkına sahip olmalarıdır. Bu, yasal kararlara ve mevzuata tabi olarak, bir vergi mükellefinin daha az vergi ödemek için belirli bir faaliyette bulunması halinde, onun hakları dahilinde olduğu anlamına gelir. Hedeflerine bağlı olarak iki farklı şekilde tazminatın nasıl ayarlanabileceğini görmek için, “Kendime Temettü Ödemeli miyim?” konusuna bakılmalıdır.
3. “Kötüye kullanılan” vergi kaçınma (abusive tax avoidance)
Kötüye kullanılan vergiden kaçınma yasa dışıdır, ancak cezai yaptırımlarla sonuçlanmaz. Bir vergi mükellefinin vergi işlerinin kötüye kullanarak vergiden kaçtığı görülürse, Kanada Vergi İdaresi’nin (Canada Revenue Agency-CRA) borçlu olduğuna inandığı vergiler üzerinden yeniden değerlendirilecek ve para cezalarına ve cezalara tabi tutulabilecektir. Ne yazık ki, yasal vergi planlaması ile “kötüye kullanım” vergi planlaması arasındaki çizgi biraz bulanıktır.
Kötüye kullanılan vergiden kaçınma, Kanada Gelir Vergisi Yasası’ndaki (‘Yasa’; Income Tax Act) belirli hükümlerden bariz bir şekilde yararlanan ve bunu amaçlanmayan bir şekilde kullanan bir faaliyette bulunan kimseyi (birini) ifade eder. Yakın zamanda yürürlüğe giren “Genel Kaçınma Önleme Kuralları” (General Anti-Avoidance Rules), Mahkemenin Yasa’nın “amaç ve ruhuna” aykırı olan herhangi bir işlemi hukuka aykırı bulmasına izin vermektedir. Kötüye kullanılan vergiden kaçınmaya bir örnek, bir vergi mükellefinin vergi bilgilerini, gerçekte olmayan bir durumu göstermek için yapılandırdığı, örneğin bir vergi mükellefinin, diğer “iş ortakları”nın aslında çalışmamalarına, gerçekte geliri bölmek için birkaç iş ortağıyla “işe girmeleri” gibi, sahte bir hukuki işlemdir.
4. Usul farklılıkları: mükelleflerin incelenmesi (procedural differences-investigation of taxpayers)
Mükelleflerin hukuki ve cezai açıdan soruşturulması, Vergi İdaresi için iki farklı süreç ve iki farklı yetki dizisi yaratır. Aşağıda açıklandığı gibi, CRA’nın bir vergi mükellefinin işlerini cezai sebeplerden ziyade, tahakkuk amaçları ve para cezaları için soruşturan çok daha geniş bir yetki alanı vardır.
4.1. Hukuki süreç (civil process)
Yasa’nın 231’inci maddesi uyarınca, CRA, belirli vergi yıllarını yeniden değerlendirmek ve potansiyel olarak cezalar vermek amacıyla bir hukuk soruşturması sırasında hem vergi mükellefini hem de üçüncü şahısları soruşturma konusunda geniş yetkilere sahiptir. Taraflar, soruşturma ile ilgili olarak belge ve sözlü beyan vermeye zorlanabilir ve bir ceza soruşturmasından farklı olarak, Yasa (Charter) koruması ve sessiz kalma hakkı yoktur.
Özellikle, soruşturma yetkileri o kadar geniştir ki, CRA son zamanlarda uluslararası kurumlardan bilgi talep etmiştir. Yakın tarihli bir Kanada Federal Mahkemesi Levett v. Kanada, 2021 (FC.295[2]) duruşmasında, mahkeme, CRA’nın İsviçre Federal Vergi İdaresi’nden bir vergi mükellefi hakkında bilgi talep etmesini yasal bulmuştur. Dava temyiz edilmiştir, ancak onaylanırsa, CRA’nın soruşturmalarında sahip olduğu geniş yetki alanını göstermektedir.
Soruşturma CRA’nın yeniden değerlendirme yapmasına neden olursa, bir vergi mükellefi yine de bir itiraz bildirimi sunabilir ve kendilerine tanınan olağan idari ve temyiz yollarını takip edebilir.
4.2. Ceza süreci (criminal process)
Soruşturmanın baskın amacı bir kişiyi cezai kovuşturma yapmak olduğunda, CRA’ya hukuk soruşturması amacıyla verilen geniş yetkiler verilmemektedir. Ayrıca, hukuki denetim yetkilerinin kullanılması sırasında elde edilen deliller, cezai bir suçun soruşturulması amacıyla kullanılamaz. Bu nedenle, hukuki yetkiler geniş olsa da, cezai mahkûmiyete yardımcı olamazlar.
Yasa’nın 239’uncu maddesi kapsamındaki cezai soruşturma süreci, CRA yetkililerinin yarı-suç soruşturması yürütmesiyle başlar. Özellikle varantlar ile ilgili olarak yerleşik ceza süreçleri takip edilmelidir. Ceza soruşturması sırasında, CRA yetkilileri kişinin kovuşturulması gerektiğine inanırsa, CRA davayı cezai kovuşturmalarla ilgilenen Kanada Savcılığı’na havale edecektir. Bu noktada mükellef, cezai takibatta davalının yolunu izleyecektir.
* Bu yazıda yer alan görüşler yazarına ait olup çalıştığı kurumu bağlamaz, yazarın çalıştığı kurum veya göreviyle ilişki kurulmak suretiyle kullanılamaz. Yazıdaki tüm hatalar, kusurlar, noksanlıklar ve eksiklikler yazarına aittir.
- Jeff Kirshen and Matt Lawford, Tax Evasion vs. Tax Avoidance, July 9, 2022, < https://www.rktaxlaw.com/tax-evasion-vs-tax-avoidance/ > erişim tarihi 05 Ağustos 2022
- Tax evasion and aggressive tax avoidance know no borders, Canada Revenue Agency, < https://www.canada.ca/en/revenue-agency/campaigns/tax-evasion-no-borders.html > erişim tarihi 05 Ağustos 2022
- Tax Avoidance vs Tax Evasion, Farber Tax Law, < https://farbertax.com/tax-evasion-canada/tax-avoidance-vs-tax-evasion/ > erişim tarihi 05 Ağustos 2022
- What Is The Difference Between Tax Evasion And Tax Avoidance? – A Canadian Tax Lawyer Analysis, < https://taxpage.com/articles-and-tips/what-is-the-difference-between-tax-evasion-and-tax-avoidance-a-canadian-tax-lawyer-analysis/ > erişim tarihi 05 Ağustos 2022
[1] < https://www.bailii.org/uk/cases/UKHL/1935/TC_19_490.pdf >
[2]<https://www.canlii.org/en/ca/fct/doc/2021/2021fc295/2021fc295.html?autocompleteStr=levett%20v%20canada&autocompletePos=1 >
1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu [merhume Anası (1947-10 Temmuz 2023) Erzurum/Aşkale; merhum Babası ise Ardahan/Çıldır yöresindendir]. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte);
Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte) başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003), Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004) ile Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II, Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021), Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021), Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021), Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022), Ticari Mevzuat Notları (2022), Bilimsel Araştırmalar (2022), Hukuki İncelemeler (2023), Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024), Hukuka Giriş (2024) başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 2 bin 500’ü aşan Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.