19 Mayısları tasavvur eden irade sahiplerine bin minnetle…
Washington Uzlaşısı[1] (Washington Consensus) kavramı, 1989 yılında The Peterson Institute for International Economics (PIIE) isimli kuruluştan ekonomist John Williamson tarafından ortaya atılmıştır. Bu uzlaşı, 1980’lerin başındaki ve ortasındaki makroekonomik çalkantı ve borç krizine yanıt olarak Latin Amerikalı politika yapıcılar arasında destek kazanan politikaların adeta bir listesini açıklıyordu. Bu politikalar aynı zamanda, borç krizinden kurtulmaya yardımcı olmak için Washington merkezli uluslararası kurumlardaki -özellikle Uluslararası Para Fonu (IMF/International Monetary Fund), Dünya Bankası (The World Bank) ve Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Hazinesi- uzmanların da desteğini aldı.
Williamson, listesinin kuralcı olmaktan çok, açıklayıcı olmasını amaçlamış olsa da, kavram, komünizmin çöküşünden sonra özelleştirme ve ulusal ekonomiler üzerindeki devlet kontrolünün kolaylaştırılması ile eşanlamlı hale geldiği 1990’lardan başlayarak, kendi başına bir yaşam sürmüştür. Küresel ekonomide onlarca yıldır yaşanan çalkantıdan ve ülkelerin politika reformlarındaki karışık başarılarından sonra, “Washington Uzlaşısı” ifadesi bazı ekonomistler arasında kırmızı bayraklar açarken diğerleri arasında kalıcı bir bilgelik sağlamıştır.
Washington Uzlaşısının temel politikaları;
- Mali disiplinin korunması (maintaining fiscal discipline),
- Kamu harcama önceliklerinin (sübvansiyonlardan sağlık ve eğitim harcamalarına kadar) yeniden düzenlenmesi (reordering public spending priorities),
- Vergi politikasının reforme edilmesi (reforming tax policy),
- Piyasanın faiz oranlarını belirlemesine izin verilmesi (allowing the market to determine interest rates),
- Rekabetçi bir döviz kurunun sürdürülmesi (maintaining a competitive exchange rate),
- Ticaretin serbestleştirilmesi (liberalizing trade),
- İçe dönük yabancı yatırımlara izin verilmesi (permitting inward foreign investment),
- Devlet işletmelerinin özelleştirilmesi[2] (privatizing state enterprises),
- Giriş ve çıkış engellerinin kaldırılması (deregulating barriers to entry and exit) ve
- Mülkiyet haklarının güvence altına alınması (securing property rights)
hususlarını içerir.
Williamson, bu politikaların, çoğu 1950’lerde devlet egemenliğindeki sistemleri benimseyen gelişmekte olan ülkelerdeki geleneksel anlayışla çeliştiğine dikkat çekmiştir.
Ekonomistler, şu sıralarda bu “reformların” uygulanabilirliği konusunda bölünmüş durumdadırlar. Bazıları, bunların uygulanmasının, vaat edilen ekonomik büyümeyi sağlamadan yoksul ülkelerde ekonomik acı ve zorluklara yol açtığını belirtmektedirler. Williamson, uzlaşı ilkelerinden bazılarını sorgulamaya başlamış, ancak eleştirenlerin bunları siyasi amaçlarla çarpıttığını savunmuştur. Ancak bugün, giderek artan sayıda yeni araştırmalar, öngörülen reformların, alternatif kalkınma politikaları izleyen ülkelerdeki eşitsizlik düzeylerini artırmadan gayrisafi yurtiçi hasılaya (GSYİH) somut faydalar sağladığını öne sürmektedir. Kuşkusuz tartışmalar da devam etmektedir/edecektir.
* Bu yazıda yer alan görüşler yazarına ait olup çalıştığı kurumu bağlamaz, yazarın çalıştığı kurum veya göreviyle ilişki kurulmak suretiyle kullanılamaz. Yazıdaki tüm hatalar, kusurlar, noksanlıklar ve eksiklikler yazarına aittir.
[1] Washington Uzlaşısı konusunda, lütfen ayrıca bkz. Dani RODRIK, “Understanding Economic Policy Reform”, Journal of Economic Literature, Vol: XXXIV, March 1996, pp.9-41, < https://www.jstor.org/stable/2729408 >, [İngilizceden Türkçeye çevirenler Yavuz AKBULAK ve Ayşegül ASLAN, “İktisat Politikası Reformlarını Anlamak”, Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Sayı: 23, Temmuz-Aralık 2004, ss.115-153, < https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/66445 > erişim tarihi 18 Mayıs 2022 (Çeviriye Dair Not: Bu çeviri tarafımızca, 1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver (Colorado) şehrinde bulunduğumuz dönemde İngilizce klavye ile yapılmış, 1998 yılında yurda dönüşümüzün sonrasında refakatimizde çalışan arkadaşımız tarafından Türkçe klavye ile yeniden yazılmış ve bu kıymetli zahmetin mukabili olmak üzere isimleri çalışmaya dahil ettirilmiştir.)] Washington uzlaşısı için ayrıca şu kaynaklara da bakılabilir:
- Douglas A. Irwin (PIIE) and Oliver Ward (PIIE), What is the “Washington Consensus?”, September 8, 2021
- Carlos Lopes, Economic Growth and Inequality: The New Post-Washington Consensus, < https://journals.openedition.org/rccsar/426#:~:text=3The%20term%20%E2%80%9CWashington%20Consensus,6)%20trade%20liberalization%3B%207 > erişim tarihi 18 Mayıs 2022
- Nancy Birdsall, Augusto de la Torre, Felipe Valencia Caicedo, The Washington Consensus Assessing a Damaged Brand, The World Bank May 2010, WPS5316, < https://documents1.worldbank.org/curated/en/848411468156560921/pdf/WPS5316.pdf > erişim tarihi 18 Mayıs 2022
- John Marangos, The evolution of the term ‘Washington Consensus’, April 2009, Journal of Economic Surveys 23(2):350-384, https://www.researchgate.net/publication/46541285_The_evolution_of_the_term_’Washington_Consensus’ erişim tarihi 18 Mayıs 2022
[2] Yazar, öğrenimi süresince çok muhtelif sektörlerde işçi olarak çalışmış, 1975 yılından bu yana doğrudan çalışma yaşamının içerisindeki bir kimse olarak; kamu kesimi işletmelerinin tamamının özelleştirilmesinin doğru olmadığı, bilhassa savunma (dış güvenlik), iç güvenlik, eğitim, sağlık, madenler, enerji (elektrik ve doğalgaz üretimi ve dağıtımı dahil), demiryolu ulaşımı, tütün ve tütün mamulleri vb. üretimi, dağıtımı ve pazarlanmasına ilişkin kamu mal ve hizmetlerinin bizatihi devlet işletmeleri (iktisadi devlet teşekkülleri ve kamu iktisadi kurumlarından müteşekkil “kamu iktisadi teşebbüsleri”) marifetiyle yapılması gerektiği, görüşündedir. Keza, uzlaşıda yer alan “KİT’lerin genellikle verimsiz oldukları” fikrine de iştirak etmemektedir. Yazar, ülkemiz ekonomik iklimine en uygun yapının, hem kamu kesimine hem de özel mülkiyet esasına dayalı ihya edilmiş bir karma ekonomi olduğuna inanır.
1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu [merhume Anası (1947-10 Temmuz 2023) Erzurum/Aşkale; merhum Babası ise Ardahan/Çıldır yöresindendir]. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte);
Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte) başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003), Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004) ile Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II, Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021), Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021), Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021), Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022), Ticari Mevzuat Notları (2022), Bilimsel Araştırmalar (2022), Hukuki İncelemeler (2023), Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024), Hukuka Giriş (2024) başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 2 bin 500’ü aşan Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.