İşçinin Birden Fazla İş Kazasına Uğramasının Sonuçları

I-İŞ KAZASI

  5510 sayılı Kanun’un 13’ncü maddesinde “iş kazasının tanımı” başlığı altında, hangi hallerin iş kazası olarak kabul edileceği belirtilmiştir. Şunlardır:

-Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada,

-İşveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle sigortalı kendi adına ve hesabına bağımsız çalışıyorsa yürütmekte olduğu iş nedeniyle,

-Bir işverene bağlı olarak çalışan sigortalının, görevli olarak işyeri dışında başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda,

-Bu Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki emziren kadın sigortalının, iş mevzuatı gereğince çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda,

-Sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişi sırasında,

meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen engelli hâle getiren olaydır.

Maddede “sigortalı” sözcüğünün kullanılması kamuoyunda sadece SGK’ya bildirimi yapılan çalışanlar olarak algılanmaktadır.  Kanun’un 7’nci maddesinde sigortalılığın ne zaman başlayacağı açıklanmış ve hizmet akdiyle çalışanların çalışmaya başladıkları tarihte sigortalı sayılacakları belirtildikten sonra, ayrıca kendi adına ve hesabına ve kamu idarelerinde çalışanların sigortalılıklarının ne zaman başlayacakları açıklanmıştır. Buna göre örneğin, hizmet akdiyle çalışan bir kişi çalışmaya başlar başlamaz sigortalı sayılacak ve aynı anda meydana gelen iş kazası sonucu ölümü ya da sakatlanması durumunda kendisi ya da hak sahipleri ve desteğinden yoksun kalanlar iş kazası hükümlerinden yararlanabileceklerdir.

Şunu da belirtelim ki; işçinin ya da hak sahipleri veya desteğinden yoksun kalanların iş kazası hükümlerinden yararlanabilmeleri için pirim ödeme koşulu da aranmayacaktır.

  Ancak, hak sahipleri (eş, çocuklar, anne ve baba, m.3) dışında kalanlar SGK yardımlarından yararlanamazlar.

II-BİRDEN FAZLA İŞ KAZASI SONUCU İŞ GÜCÜ KAYBININ BELİRLENMESİ

Sigortalının birden fazla iş kazasına ya da meslek hastalığına uğraması sonucunda, SGK tarafından, meydana gelen özürlerin tamamı göz önüne alınacak ve sigortalıya son iş kazası veya meslek hastalığı sırasındaki kazancı üzerinden gelir bağlanacaktır (m.19).

Ayrıca, sigortalının gerçek iş gücü kayıp derecesi Balthazard formülü uygulanarak bulunacaktır. Çalışma Gücü ve Meslekte Kazanma Gücü Kaybı Oranı Tespit İşlemleri Yönetmeliğinin 24’ncü maddesine göre bu formül şöyle uygulanacaktır:

-Önce sigortalıda meydana gelen arızaların  meslekte kazanma gücünü azaltma oranları ayrı ayrı tespit edilir.

-Bu oranlar en yükseğinden başlanarak sıraya konur.

-En yüksek oran sigortalının çalışma gücünün tümünü gösteren %100 den çıkarılır.

-Bu çıkarma sonucu kalan miktar, sırada ikinci gelen meslekte kazanma gücü azalma oranı ile çarpılarak 100’ e bölünür. Çıkan sonuca en yüksek meslekte azalma oranı eklenir ve toplam azalma oranı bulunmuş olur.

Bunu bir örnekle açıklayalım:

Sigortalının meslekte kazanma gücü azalma oranının 1’inci kazada %7 ve 2’inci kazada %12.3 oranında olduğu tespit edilmiş olsun.

-Sıralama :  1’inci %12.3 ve 2’inci %7.

-En yüksek oran olan %12.3, %100’den çıkarıldığında kalan : %100 – %12.3 = %87.7 dir.

-Kalan miktar sırada 2’inci gelen %7 ile çarpıldığında : %87.7 x %7 = %6.13 bulunmaktadır.

-Bu oran, en yüksek azalma oranı ile toplanarak toplam azalma oranı bulunur. Buna göre sigortalının toplam meslekte kazanma gücü azalma oranı : %6.13 + %12.3 = %18.43 dür.

Görüldüğü gibi, aslında her iki kazadaki meslekte kazanma gücü azalma oranların toplanması ile (%7 + %12.3 =) %19.3 elde edildiği halde, Balthazard formülü uygulandığında, her iki kazanın birleşmesinden doğan gerçek meslekte kazanma gücü azalma oranı %18.43 elde edilmiştir.

Eğer sigortalının arızası ikiden fazla ise, birinci ve ikinci arızaların meslekte kazanma gücü toplam azalma oranı birinci sıraya ve üçüncü sıradaki arızanın meslekte kazanma gücü azalma oranı ikinci sıraya alınarak yukarıdaki gibi işlem yapılacaktır.

Sigortalıya sürekli iş göremezlik geliri bağlanabilmesi için, iş gücü kayıp derecesinin en az %10 ya da daha yüksek olması gerekir (m.19). Birden fazla iş kazası ya da meslek hastalığı sonucu oluşan iş gücü kayıpları %10’un altında fakat, toplandığında %10 veya daha yukarı olursa sürekli iş göremezlik geliri bağlanacaktır. Örneğin, iş göremezlik derecesi 1’nci kazada %7, 2’nci kazada %8 ise, her ikisi tek tek ele alındığında %10’un altında kaldığından iş göremezlik geliri bağlanmayacaktır. Ancak, Balthazard formülüne göre toplandığında %10’u aştığında gelir bağlanacaktır. Nitekim Y 10HD eski bir kararında :

Ayrı ayrı işverenlerin işyerinde veya aynı işyerinde değişik zamanlarda  meydana gelen iş kazaları sonucunda doğan iş görmezlik dereceleri %10 un altında kalsa bile toplandığında %10 un üzerine çıkıyorsa sigortalıya gelir bağlanması gerekir. Bu durumda, işverenler kusurları oranında ve kendi işyerlerine isabet eden meslekte kazanma güç kaybı üzerinden sorumlu tutulabilirler.^[1]

hükmünü vermiştir.

1-Aynı İşyerinde Birden Fazla İş Kazasına Uğrama

Sigortalı aynı işyerinde çalışırken birden fazla iş kazasına uğrayabilir. Bu kazalar kısa aralıklarla olabileceği gibi arada uzun bir süre de olabilir. Yukarıda değinildiği gibi, bu kazalar sonucu tek tek ya da toplam iş gücü kaybı  %10 ve daha fazla ise SGK tarafından sürekli İş göremezlik geliri bağlanacaktır. Ayrıca sigortalı iş kazasına neden olanlara karşı maddi ve manevi tazminat davası da açabilir. İlk meydana gelen kazaya ilişkin dava açılıp sonuçlandıktan sonra, başka bir kazaya uğramışsa bununla ilgili yeni bir dava veya ilk kaza zamanaşımına uğramamışsa, her iki kaza için tek bir dava da açabilir. Her iki kazanın oluş şekilleri farklı olacağından, kusur ve diğer hususlar da buna göre incelenip belirlendikten sonra ayrı ayrı hesaplama yapılıp toplamının tahsiline karar verilecektir. Toplam iş göremezlik oranı %10’ u aşmış ve SGK tarafından gelir bağlanmışsa , bu gelirin  rücu edilebilecek ilk peşin sermaye değeri ve varsa diğer ödemeler düşüldükten sonra kalan miktar gerçek zararı oluşturacaktır.

Bu durumları örneklerle açıklayalım:

1’nci örnek :

Sigortalı ilk kazada %4, ikincisinde %5 oranında (toplam %9) iş göremezliğe uğramış olsun. Balthazard formülüne göre toplam iş gücü kayıp derecesi :

%100 – %5= %95 x %4 = %3.8 + %5 = %8.8 dir.

Şimdi her iki kazaya isabet eden oranları bulalım:

%9’ a İsabet eden %8.8

%4’ e isabet eden ………. %?

      %4 x %8.8/ %9 = %3.91, birinci kazaya isabet eden.

         %8.8 – %3.91 = %4.89, ikinci kazaya isabet eden.

  İşte, bu iş göremezlik oranları ve işverenin her iki olaydaki kusur oranları göz önüne alınarak, her iki olay için ayrı ayrı yapılan hesaplama sonucu çıkan miktarlar toplanarak sigortalının gerçek zararı bulunacaktır.

  Sigortalının:

1. kazadaki zararı 30.000.00 TL olsun,
2. kazadaki zararı 45.000.00 TL olsun,

  Toplam zararı …. 75.000.00 TL dir.

  2’nci örnek :

  Sigortalı, ilk kazada %8, ikincisinde %9 oranında iş göremezliğe uğramış olsun.  Bunların toplamı %17 olmasına rağmen Balthazard formülüne göre toplam iş göremezlik oranı:

  %100 – %9 = %81 x %8 = %6.48 + %9 = 15.48 dir.

  Her iki kazadaki iş göremezlik oranları %10’un altında olduğundan, ayrı ayrı ele alındığında sürekli iş göremezlik geliri bağlanmayacağı halde , ikisinin toplamı %10’u aştığından sürekli iş göremezlik geliri bağlanacaktır. Böyle olunca da, SGK tarafından bağlanan gelirin  ilk peşin sermaye değeri, hesaplanan zarar miktarından düşülecektir. Önce her iki kazaya isabet eden iş göremezlik oranlarını bulalım:

  %17 ye %15.48 isabet ettiğine göre,

   %8                         ?

  %8 x %15.48 / %17 = %7.28 ilk kazaya isabet eden iş gör. oranıdır.

        %15.48 – %7.28 = %8.20 ikinci kazaya isabet eden iş gör. oranıdır.

  Bu iş göremezlik oranları ve kusur oranlarına göre hesaplanacak tazminat miktarları toplanarak toplam zarar bulunacak ve bağlanan gelirin ilk peşin sermaye değerinin rücu edilebilecek miktarı  indirildikten sonra kalan miktar varsa gerçek zararı oluşturacaktır.

  Örneğin sigortalının:

1. kazadaki zararı………. 40.000.00 TL.
2. kazadaki zararı………. 50.000.00 TL.

  Toplam zararı ………….. 90.000.00 TL. olsun.

  SGK geliri ilk p. değeri ..  60.000.00 TL.

  Gerçek zararı ………….   30.000.00 TL. dir.

  2-Değişik İşyerlerinde Birden Fazla İş Kazasına Uğrama

  Sigortalının değişik işyerlerinde iş kazasına uğraması durumunda da, toplam iş gücü kayıp derecesi, yukarıda anlatıldığı gibi yine Balthazard formülü ile bulunacaktır. Böyle bir durumda, her işveren kendi işyerinde meydana gelen kaza ile ilgili kusurundan ve kendi işyerinde meydana gelen  kazadaki iş göremezlik oranından sorumlu olacaktır.^[2]

  Yukarıda verdiğimiz örnekleri, ayrı ayrı işyerlerinde meydana geldiğini varsayarak açıklayalım.  Birinci örnekte, her iki kazada oluşan iş gücü kayıp derecelerinin toplamı %10’u aşmadığından SGK tarafından gelir bağlanmamıştı. Sigortalı her iki işverene karşı aynı anda ya da değişik zamanlarda dava açabilir. Bu durumda birinci işveren Balthazard formülüne göre bulunan %3.91 oranındaki iş gücü kaybı ve kendi kusuruna göre ve ikinci işveren %4.89 iş gücü kaybı ve kendi kusuruna göre hesaplanacak olan tazminat miktarından sorumlu olacaktır. Yani yukarıda gösterildiği gibi, birinci işveren 30.000.00 TL ve ikinci işveren  45.000.00 TL tazminat ödeyecektir.

  İkinci örnekte ise toplam iş gücü kayıp derecesi %10’u aştığından, sigortalıya SGK tarafından gelir bağlanacak ve bu gelirin ilk peşin sermaye değerinin rücu edilebilecek miktarı tazminat miktarlarından düşülecektir. Bu durumda da sigortalı kazaya neden olanlara karşı, aynı anda ya da değişik tarihlerde  dava açabilir. Yukarıdaki örnekte Balthazard formülüne göre, sigortalının birinci işveren işyerindeki kaza sonucu iş gücü kaybı %7.28 ve ikinci işyerindeki kaza sonucu iş gücü ise %8.20 idi. Buna göre:

  1’nci işyerindeki tazminat       2’nci işyerindeki tazminat

  Miktarı…………………..        miktarı ………………….

  40.000.00 TL                          50.000.00 TL

  SGK tarafından bağlanan gelirin ilk peşin sermaye değeri olan 60.000.00 TL, sigortalının  iş gücü kayıp derecelerine göre orantı yolu ile paylaştırılıp düşülecektir. Şöyle ki:

  Toplam iş gücü kaybı olan %15.48’e bağlanan gelirin ilk peşin sermaye değeri 60.000.00 TL olduğuna göre:

  %7.28’e isabet eden miktar: %7.28 x 60.000.00/%15.48 = 28.217.05 TL dir.

  %8.20’e isabet eden miktar: %8.20 x 60.000.00/%15.48 = 31.782.95 TL dir.

                                                                         Toplam……= 60.000.00 TL

  Bu durumda davalıların ödeyeceği tazminat miktarları:

1’nci davalı                                2’nci davalı

Tazminat tutarı …..       40.000.00                               50.000.00

SGK İP değeri….         28.217.05                               31.782.95

Gerçek tazminat …      11.782.95 TL.                         18.217.05 TL.

  Sigortalı birinci kaza ile ilgili daha önce dava açmış ve sonuçlanıp kesinleşmiş ya da dava zamanaşımına uğramış veya dava açmamış, bu kere sadece ikinci kaza ile ilgili dava açmış ise, hesaplama ikinci kazada bulunan verilere göre yapılıp, yukarıda 50.000.00 TL olarak hesaplandığı varsayılan tazminat tutarından,   2’nci davalının sorumlu olduğu 31.782.95 TL tutarındaki ilk peşin sermaye değeri düşülerek bulunan 18.217.05 TL tazminata karar verilecektir.

  Ancak sigortalı dava açmasa da, SGK her iki işverene aleyhine rücu tazminatı davası açarak yukarıda belirlenen ilk peşin sermaye değerlerini isteyebilecektir.

  III-SONUÇ

  İşçinin aynı ya da değişik işyerlerinde birden fazla iş kazasına uğraması durumunda, gerek kendisinin kazaya neden olanlara karşı açabileceği maddi ve manevi tazminat davaları ve gerekse SGK tarafından yapılacak yardımlar için, bu kazalardaki meslekte kazanma gücü kayıp oranları Blathazard formülüne göre birleştirilip bulunacak toplam meslekte kazanma gücü kayıp oranına göre işlem yapılacaktır.

            Ayrıca, işçinin iş kazası sonucu iş gücü kaybına uğraması ya da ölümü durumunda, kendisinin ve hak sahiplerinin gerek kazaya neden olanlara karşı maddi ve manevi tazminat davası açabilmeleri ve gerekse SGK yardımlarından yararlanabilmeleri için, SGK’ya bildirim yapılması ve  adına prim bildirimi veya yatırılması koşulları aranmayacaktır. İşçi işe başlar başlamaz iş kazası sonucu ölse ya da sakatlansa da, tüm SGK yardımlarından kendisi ya da hak sahipleri yararlandırılacaktır.  Ancak kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlara geçici iş göremezlik ödeneği ödenebilmesi, sürekli iş göremezlik geliri bağlanabilmesi ve hak sahiplerine gelir bağlanabilmesi için, kendi sigortalığından dolayı genel sağlık sigortası dahil prim ve prime ilişkin her türlü borçlarının ödenmesi gerekir (5510 m.18.19,20).

[1] – Y 10 HD, 03.10.2000, E:2000/5889-K:2000/5884, İşveren, Şubat 2001, s.16.

[2] – Bkz. Dip not 1.