Ülkeler evrensel sağlık kapsamını[1] [universal health coverage] yalnızca anayasal bir vaat veya özlem duyulan bir hedef olmaktan öteye taşımaya çalışırken, temel zorluklar devam ediyor: Sağlık sistemleri adil, verimli ve dayanıklı bakım sunmak için nasıl tasarlanabilir, finanse edilebilir ve yönetilebilir?
Dünya Bankası, 1,5 milyar insanın evrensel sağlık kapsamına erişimini sağlamayı hedeflemiş ve bu hedefe ulaşmak için bilgi alışverişinin kritik öneme sahip olduğunun bilincindedir[2]. Banka Dünya Bankası Grubu Akademisi[3] aracılığıyla, aşırı yoksulluğu sona erdirme ve sağlık sektörü de dâhil olmak üzere ortak refahı teşvik etme misyonunu desteklemek için kapasite oluşturmaya ve bilgi paylaşımına yardımcı olmaktadır. Bu platform, çalışma gezilerini ve teknik yardımı tamamlamak için giderek daha fazla kullanılmakta ve küresel deneyimin dünya çapındaki politika yapıcılara ve uygulayıcılara ulaşmasını sağlamaktadır.
(Güney) Kore, birçok referans noktasından birini sunmaktadır. Son birkaç on yılda, sınırlı kamu sağlık hizmetlerine sahip düşük gelirli bir ülkeden, geniş kapsamlı, maliyet kontrollü ve teknoloji destekli gözetimi [broad coverage, cost control, and technology-enabled oversight] vurgulayan ulusal düzeyde entegre bir sigorta sistemine sahip bir ülkeye dönüşmüştür[4]. Kore’nin bağlamı ve gidişatı benzersiz olsa da, kurumsal ve politika tasarımının unsurları, kendi sağlık sistemi dönüşümlerinde yol alan diğer ülkeler için faydalı dersler sunabilir.
Örneğin, Dünya Bankası tarafından yakın zamanda düzenlenen bir çalışma turu, Kore’nin reformlarını incelemek üzere çeşitli ülkelerden politika yapıcıları bir araya getirmiş ve Nepal gibi ülkelerden gelen delegeler, dersleri kendi sistemlerine nasıl uyarlayabileceklerini değerlendirmiştir. Bu çalışma turu, Dünya Bankası’nın küresel deneyimi ülke düzeyindeki reform gündemleriyle birleştiren ülkeler arası öğrenme platformları oluşturarak bilgi paylaşımına yönelik daha geniş kapsamlı taahhüdünün bir parçasıdır. Banka, bu paylaşımları kolaylaştırarak, politika yapıcıların evrensel sağlık kapsamı gibi soyut politika hedeflerini gerçek dünya uygulamalarına dayalı eyleme geçirilebilir stratejilere dönüştürmelerine yardımcı olmaktadır[5].
Kore’nin Deneyiminin Neden Dikkatli Bir Şekilde İncelenmeye Değer Olduğu
Kore, onlarca yıllık kademeli reformlar, yaparak öğrenme ve politika araçlarını değişen demografik, ekonomik ve politik koşullara uyarlama yoluyla sağlık kapsamını genişletmiştir. Kore’de tek ödeyici temelli sağlık finansman sistemi uygulanmaktadır ki; bu, nüfusun sağlık kapsamının ve finansmanının büyük bir kısmının tek bir kamu kuruluşu tarafından yönetildiği anlamına gelir.
Bu sistem içinde, iki ayrı kurum farklı ancak tamamlayıcı roller üstlenmektedir: Kayıt, prim tahsilatı ve risk havuzlamasını yöneten Ulusal Sağlık Sigortası Kurumu[6] [National Health Insurance Service] ve sağlık hizmetlerinin hasar incelemesini, maliyet kontrolünü ve stratejik satın alımını denetleyen Sağlık Sigortası İnceleme ve Değerlendirme Kurumu[7] [Health Insurance Review and Assessment Service]. Bu modelin zorlukları da yok değildir. Kurumlar arası koordinasyon, güçlü veri sistemleri, uyumlu teşvikler ve sürekli politika iyileştirmesi gerektirir. İşlevlerin ayrılması, çıkar çatışmalarını azaltmaya ve denetimi iyileştirmeye yardımcı olsa da, aynı zamanda Kore’nin inşa etmesi yıllar süren ve başka ortamlarda kolayca tekrarlanamayan güçlü bir kurumlar arası işbirliği de gerektirmektedir.
Delegeler, Kore’nin politika tasarımından operasyonel süreçlere ve uygulamaya kadar her ayrıntıya gösterdiği titiz dikkati ve dijital sistemlerin hizmet sunumunun ve denetiminin omurgasını oluşturduğunu belirtmiştir. Özellikle dikkat çeken bir diğer husus ise, Kore’nin şeffaflığı artırmak, hasar taleplerinin işlenmesini kolaylaştırmak ve veriye dayalı politika geri bildirimlerini desteklemek için dijital altyapıyı kullanmasıdır. Bu sistemlerin uygulanması, sürekli çaba ve sürekli adaptasyon gerektiriyordu. Kore’nin deneyiminden yararlanmak isteyen ülkeler, Kore modelinin belirli tarihsel, ekonomik ve kurumsal tercihleri yansıttığını ve modelin farklı gerçekliklere uyacak şekilde uyarlanması gerekebileceğini kabul etmelidir.
Kore, kökenleri belirli bir siyasi ve kurumsal geçmişe dayanan bir hizmet karşılığı ücretlendirme sistemine güvenmeye devam ediyor ve bu modelin başka bağlamlara kolayca aktarılabilmesi mümkün olmayabilir.
Ders 1: Verimlilik ve hesap verebilirlik arasında denge kurmak için kurumsal rollerin netleştirilmesi [clarify institutional roles to balance efficiency and accountability]
Kore’nin Ulusal Sağlık Sigortası Kurumu ve Sağlık Sigortası İnceleme ve Değerlendirme Kurumu arasındaki sorumluluk paylaşımı, net yetkilerin ve rol ayrımının sistem genelinde yönetişimi nasıl destekleyebileceğini göstermektedir. Bu kurumsal mimari, etkili maliyet kontrolü, satın alma ve veri analitiğine olanak sağlamıştır. Ulusal Sağlık Sigortası Kurumu ve Sağlık Sigortası İnceleme ve Değerlendirme Kurumu’nun 2000 yılında ayrılması, sigortacı ve denetçi arasında denetim ve dengeyi teşvik etmek için bilinçli bir politika kararıydı; ancak aynı zamanda koordinasyon ve operasyonlarda bazı verimsizliklere de yol açmıştır. Diğer ülkeler, Kore’nin yaklaşımının hem güçlü hem de zayıf yönlerinden ders çıkarabilir. Örneğin, ödeyici, sağlayıcı ve düzenleyici kurumlar arasında tamamlayıcı roller tanımlamak, tekrarları önlemeye ve hesap verebilirlik oluşturmaya yardımcı olabilir.
Ders 2: Eşitliği ve duyarlılığı önceliklendiren politika çerçevelerine dijital araçların yerleştirilmesi
Kore’nin birçok başarısı arasında, dijital altyapısı en büyük güçlerinden biri olarak öne çıkmaktadır. Gerçek zamanlı verileri toplama, analiz etme ve bunlara göre hareket etme becerisi, hızlı politika yapımını, verimli hizmet sunumunu ve sistem genelinde şeffaflığı mümkün kılmaktadır.
Kore, yapay zekâ destekli dolandırıcılık tespiti, gerçek zamanlı talep takibi ve sağlık verisi analitiği gibi dijital araçları [digital tools] kullanarak politika ve operasyonel kararları desteklemektedir[8]. Bu teknolojiler tek başına çözümler değil; net yetkiler ve geri bildirim döngüleri içeren daha geniş yönetişim yapılarının içine yerleştirilmiş durumdadır[9]. Ülkeler, dijital inovasyonu ulusal önceliklere entegre ederek hizmet sunumunu ve kamu güvenini artırabilir. Daha da önemlisi, Kore’nin mevcut dijital ekosistemi, 30 yılı aşkın yinelemeli gelişimin sonucudur. Titiz planlama, uzun vadeli yatırım ve hem başarılardan hem de başarısızlıklardan ders çıkarmak, işe yarayan bir sistem oluşturmak için kritik öneme sahipti. Kore’nin dijital yaklaşımını taklit etmeyi veya uyarlamayı hedefleyen ülkeler, bunu dikkatli bir sıralama ve net hedeflerle yapmalıdır.
Ders 3: Stratejik satın almaya geçiş yapılması [transition toward strategic purchasing]
Aynı ders, sağlayıcı ödeme sistemleri için de geçerlidir. Kore’nin hizmet başına ücret sisteminden paket ve performansa dayalı ödemelere kademeli geçişi, stratejik satın almaya yönelik daha geniş bir eğilimi yansıtmaktadır. Ancak Kore, yerleşik siyasi, kurumsal ve paydaş dinamikleri nedeniyle reformu oldukça zor olan hizmet başına ücret sistemine büyük ölçüde bağımlı olmaya devam etmektedir. Bu deneyim, doğru temelleri erken atmanın önemini vurgulamaktadır.
Sistemlerini tasarlayan veya yeniden düzenleyen ülkeler, verimlilik ve kalite hedefleriyle daha uyumlu alternatif ödeme modellerini en baştan değerlendirme fırsatına sahiptir. Kore örneği, yalnızca neyin işe yaradığı konusunda değil, aynı zamanda eski sistemlerle birlikte gelen kısıtlamaları anlamak konusunda da değerli dersler sunmaktadır.
Ders 4: Ulusal ve yerel işbirliğinin güçlendirilmesi [strengthen national-subnational collaboration]
Yerel sağlık merkezlerine ve özel hastanelere yapılan ziyaretler, tele-tıp ve robotik lojistik [telemedicine and robotic logistics] gibi yeniliklerin erişimi ve verimliliği artırmak için nasıl kullanıldığını göstermiştir. Kore, birçok ülkeye kıyasla nispeten merkezi bir sağlık sistemi [centralized health system] işletmekle birlikte, ulusal ve yerel düzeyler arasında koordinasyona büyük önem vermektedir[10]. Bu işbirliği, dijital araçların, politika reformlarının ve hizmet standartlarının ülke genelinde tutarlı bir şekilde uygulanmasını sağlamak için hayati önem taşımaktadır. Diğer bağlamlarda, merkezi politika çerçeveleri ile yerel hizmet sunumu arasındaki bağın güçlendirilmesi, standartları korurken benzer yeniliklerin önünü açabilir.
Paylaşılan Zorluklar, Bağlamsal Çözümler
Kore’de işe yarayanlar ilham verici olabilir, ancak bağlamsal bir temel oluşturulmadan nakledilmemelidir. Örneğin, Nepal liderleri, sınırlı internet bağlantısı olan ortamlarda talep inceleme süreçlerini basitleştirmek, yerel dil ve okuryazarlık seviyeleriyle uyumlu dijital sağlık araçlarına öncelik vermek ve daha geniş sağlık çalışanı güçlendirme çalışmalarıyla uyumlu olarak elektronik tıbbi kayıtların [electronic medical records] aşamalı olarak uygulamaya konulması gibi ülkeye özgü uyarlamaların gerekliliğini vurguladılar[11]. Bu tür düzenlemeler, reformların yerel bağlamlarda hem uygulanabilir hem de sürdürülebilir olmasını sağlamaya yardımcı olur.
Dünya Bankası ülke çapında öğrenmeyi kolaylaştırmaya devam ederken, Kore’nin dersleri temel bir gerçeği bir kez daha doğruluyor: En iyi reformlar nadiren toptan ithal edilir. Bunlar, ortak diyalog, sağlam deneyimler ve işe yarayanı yerel ve sürdürülebilir bir şekilde uyarlama cesaretiyle ortaya çıkar.
[1] Çevirenin Notu: Evrensel sağlık kapsamı [universal health coverage], tüm insanların ihtiyaç duydukları kaliteli sağlık hizmetlerinin tamamına, ihtiyaç duydukları zaman ve yerde, maddi sıkıntı çekmeden erişebilmeleri anlamına gelir. Sağlıklı yaşamın teşvikinden önleme, tedavi, rehabilitasyon ve palyatif bakıma kadar temel sağlık hizmetlerinin tüm aşamalarını kapsar. Bu vaadi yerine getirmek için ülkelerin, hizmet verdikleri topluluklara kök salmış güçlü, verimli ve adil sağlık sistemlerine sahip olmaları gerekmektedir. Birinci basamak sağlık hizmetleri [primary health care], bu hedefe ulaşmanın en etkili ve uygun maliyetli yoludur. Her ülkenin, birinci basamak sağlık hizmetine ulaşmak ve nüfusunun ihtiyaçlarına ve mevcut kaynaklarına göre neyi kapsayacağına karar vermek için farklı bir yolu vardır. Birinci basamak sağlık hizmetine yatırım yapmak, tüm bu ihtiyaçların bütünleşik bir şekilde belirlenmesini, önceliklendirilmesini ve karşılanmasını; güçlü ve donanımlı bir sağlık ve bakım işgücünün oluşmasını ve toplumun tüm kesimlerinin, acil durumlara hazırlık, müdahale ve kurtarma da dâhil olmak üzere, sağlık ve refahı etkileyen çevresel ve sosyoekonomik faktörlerle mücadeleye katkıda bulunmasını sağlar. [Kaynak: Universal health coverage, <https://www.who.int/health-topics/universal-health-coverage#tab=tab_1 >].
[2]<https://www.worldbank.org/en/news/press-release/2024/04/18/expanding-health-services-to-1-5-billion-people >.
[3]<https://academy.worldbank.org/en/home >.
[4]<https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33692005/ >.
[5]<https://blogs.worldbank.org/en/voices/quality-affordable-health-service-for-1-5-billion-people-a-vision-for-a-healthier-more-resilient-world >.
[6]<https://www.nhis.or.kr/english/index.do >.
[7]<https://www.hira.or.kr/eng/main.do >.
[8]<https://www.hira.or.kr/dummy.do?pgmid=HIRAJ010000009002 >.
[9]<https://blogs.worldbank.org/en/eastasiapacific/building-emergency-ready-health-systems-that-care-for-all >.
[10]<https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0168851021000543 >.
[11]< https://documents1.worldbank.org/curated/en/099431112112339951/pdf/IDU099b7af14050e0881109b16c839125e.pdf >.
Yavuz Akbulak
1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
• Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
• Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
• Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte),
• Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve
• Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte)
başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
• Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003),
• Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004)
ile
• Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II;
• Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021);
• Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021);
• Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021);
• Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022);
• Ticari Mevzuat Notları (2022);
• Bilimsel Araştırmalar (2022);
• Hukuki İncelemeler (2023);
• Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024);
• Hukuka Giriş (2024);
• İşletme, Pazarlama ve Hukuk Yazıları (2024),
• İnterdisipliner Çalışmalar (e-Kitap, 2025)
başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 3 bini aşkın Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.