Şirketler hukuku [corporate/company law], bir şirketin kuruluşundan, işleyişinden, operasyonlarından, birleşmelerinden, satın almalarından (vb.) tasfiyesine kadar tüm yönleriyle ilgilenir. Bir şirketin tüm kurumsal yasal sorunlarını ele alırken sorunsuz bir şekilde çalışması için uyması gereken ticari işlemler ve düzenleyici uyum için hükümler koyar.

1. Şirketler hukukunun tanımı

“Black’s Law Dictionary”ye (12. basım 2024) göre, şirketler hukuku (1821) toplu olarak, şirketlerin faaliyet gösterme biçimlerine ilişkin tüzükler, kurallar, düzenlemeler ve yasal doktrinlerdir.

Amerika Birleşik Devletleri’ndeki (ABD) şirketler hukuku hem eyalet hem de federal seviyede düzenlenir. Her eyaletin, genellikle bir dizi genel ilkeye dayanan şirket yasaları vardır, ancak bunlar önemli ölçüde farklılık gösterebilir. Eyalet yasaları, bir şirketin nasıl kurulacağını, yapılandırılacağını ve yönetileceğini düzenler ve hissedar hakları, yönetim kurulu sorumlulukları ve iç yönetim gibi alanları kapsar.

Öte yandan federal yasalar, şirketlerin adil ve sorumlu bir şekilde faaliyet göstermesini sağlar. Bu, menkul kıymetleri denetlemek, yatırımcıları korumak, tekelleri önlemek, kurumlar vergisini düzenlemek, iflasları yönetmek ve halka açık şirketlerde şeffaflığı garanti altına almak anlamına gelir.

2. Temel unsurlar

Şirketler hukuku, şirketlerin bir yargı bölgesinde nasıl kurulduğunu ve faaliyet gösterdiğini düzenleyen bir kurallar kitabıdır. Şirketler hukukunun bazı temel unsurları şunlardır:

2.1. Şirketin kuruluşu [formation of the company]

Her eyaletin şirket kuruluşuyla ilgili kendi yasaları vardır. Çoğu eyalet, hisse senedi ihraç etmeden veya yönetim kurulunu seçmeden önce sahiplerin şirket kuruluş belgelerini eyalete sunmasını gerektirir.

2.2. Hissedar hakları [shareholder rights]

Hissedarlar bir şirketin sahipleridir ve yönetim kurulu üyelerini seçmek veya önemli şirket kararlarını onaylamak gibi mühim şirket meselelerinde oy kullanma hakkına sahip oldukları için hakları şirketler hukukunun bir parçasıdır. Temettü aldıkları için (de) finansal çıkarları bulunmaktadır.

2.3. Yönetim kurulu [the board of directors]

Şirketin sahibi hissedarlar olsa da, yönetim kurulu şirketin yönetimini ve stratejik kararlarını ele alır. Şirketin yönetimini denetlemek ve şirketin kendi çıkarları doğrultusunda yönetilmesini sağlamak için hissedarlar tarafından seçilirler.

2.4. Yönetim [management]

Yönetim, bir şirket içindeki hiyerarşiyi tanımlar; yönetim kurulu genel strateji ve performansı denetlerken, CEO (en üst seviye yönetici) ve CFO (mali işler sorumlusu) gibi yetkililer günlük operasyonları yönetir ve yönetim kurulu kararlarını uygular.

2.5. Menkul kıymet düzenlemesi

Bir şirket halka hisse senedi veya tahvil arz ederek para toplamak istiyorsa, Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu’nun [Securities and Exchange Commission-SEC] kurallarına uymak zorundadır. SEC, şirketlerin menkul kıymetleri satmadan önce yatırımcılara tam ve dürüst açıklamalarda bulunmasını sağlar. Şirketlerin yıllık ve diğer periyodik raporlar sunmasını ve yatırımcıların bilinçli bir karar alabilmesi için finansal durumları hakkında şeffaf olmalarını zorunlu kılar.

2.6. Birleşme ve satın almalar

Birleşme ve devralma [mergers and acquisitions], şirketlerin genellikle genişleme, yeniden yapılandırma veya varlık edinimi için birleşme veya kontrolü devretmeye ilişkin yasal süreci düzenler. Birleşme ve devralma durum tespiti, onaylar ve yasal uyum için prosedürleri belirler ve bu tür işlemlerin geçerli ve yasal olarak yürütülmesini sağlar.

2.7. İflas [bankruptcy]

Şirket iflas ederse, şirket yasaları devreye girecek yasal hükümler sağlar. Bunlar, tasfiye sırasında alacaklıların haklarının çözülmesi vb. gibi daha ileri adımları içerir.

3. [Anonim] Şirket nedir?

Şirketler [corporations], tek bir hayali kişi gibi hareket eden tüzel kişilerdir. Sözleşme imzalayabilir, varlık sahibi olabilir, kredi alabilir ve hatta dava edilebilirler.

Yasal olarak, bir şirket, onu sahibi olan veya yöneten kişilerden ayrı bir varlık olarak ele alınır. Bu benzersiz özellik, işletmelerin sahiplerinin veya ilgili herhangi birinin kişisel finansına bağlı olmadan sorunsuz bir şekilde faaliyet göstermesini sağlar.

Şirketleri diğer işletme türlerinden ayıran beş temel özellik vardır.

3.1. Tüzel kişilik [legal personality]

Bir şirketin ayrı bir tüzel kişiliği vardır, yani sahibi olan insanlardan bağımsız olarak var olur. “Trustees of Dartmouth College v. Woodward, 17 U.S. (4 Wheat.) 518, 636 (1819)” davasında[1] Baş Yargıç John Marshall şunları ifade etmiştir: “Bir şirket, yapay bir varlıktır, görünmez, elle tutulamaz ve yalnızca hukukun düşünülmesiyle var olur. Salt hukukun bir yaratığı olarak, yalnızca kuruluş sözleşmesinin/tüzüğünün kendisine açıkça veya varoluşunun ta kendisi olarak bahşettiği özelliklere sahiptir.”

3.2. Sınırlı sorumluluk [limited liability]

Şirketin finansal sıkıntıya girmesi durumunda, sahiplerinin ve hissedarlarının şirketin borçlarından kişisel olarak sorumlu olmamasını sağlar. Bu koruma, şirketlere yatırım yapmayı, kişisel varlıkların tehlikede olabileceği ortaklıklara veya şahıs şirketlerine yatırım yapmaktan çok daha az riskli hale getirir.

“Walkovszky v. Carlton, 18 NY2d 414 (1966)” davasında[2], konu Davalının Davacının maruz kaldığı yaralanmalardan kişisel olarak sorumlu tutulup tutulamayacağıydı. Bu davada, sınırlı sorumluluk ilkesi nedeniyle, davalının dolandırıcılık veya kişisel çıkar kanıtı olmadığı sürece yaralanmalardan kişisel olarak sorumlu tutulamayacağına karar verilmiştir.

3.3. Payların devredilebilir olması [transferable shares]

Hisselerin devredilebilir olması, şirketin sahiplerinin kimliği değiştiğinde kesintisiz bir şekilde iş yapmasına olanak tanır. Bu, hissedarların paylarının (pay senetlerinin) likiditesini artırırken çeşitlendirilmiş yatırım portföylerini sürdürmeyi kolaylaştırır.

3.4. Kurul yapısıyla devredilmiş yönetim [delegated management with a board structure]

Şirketlerin önemli kararlar alan bir yönetim kurulu vardır. Bunlar, yönetici görevlilerden ve operasyonel yönetimden ayrıdır.

3.5. Yatırımcı mülkiyeti [investor ownership]

Yatırımcılar şirketin sahipleridir. Şirkette hisse satın alırlar ve yatırımcının sahip olduğu hisse sayısı arttıkça şirketin kararları üzerindeki etkisi de artar.

4. Şirket avukatları ne yapar?

Şirket avukatları şirketlere yasal hakları, sorumlulukları ve yükümlülükleri konusunda danışmanlık yapar. Bir şirket ayrı bir tüzel kişilik olduğundan, şirket avukatı şirket hissedarlarını veya çalışanlarını değil şirketi temsil eder.

Çalışmaları genellikle şu tür görevleri içerir:

• İşletme sahiplerine, küçük işletmeler ve yeni kurulan şirketler için anonim şirket, ortaklık veya limited şirket [corporation, partnership, or limited liability company] kurma gibi en uygun işletme yapısını seçme konusunda kuruluş sırasında rehberlik etmek.
• Şirket adına sözleşmeleri gözden geçirmek ve taslaklarını hazırlamak ve bunları şirketin en iyi çıkarları doğrultusunda müzakere etmek. Örneğin, şirket tarafından üstlenilen faaliyetlerin ortak girişim anlaşmaları, fikri mülkiyet için lisans anlaşmaları vb. için ticari olarak makul olduğundan emin olurlar.
• Eğitim, çalışan sınıflandırması, istihdam sözleşmeleri vb. gibi iç yönetim konularını kapsayan iş hukuku konularıyla ilgilenmek.
• Şirketi ilgilendiren anlaşmaları incelemek, müzakere etmek, taslak hazırlamak ve denetlemek.
• Şirket sözleşmesinin taslağını hazırlamak, iç tüzük oluşturmak ve şirket yöneticilerine ve diğer görevlilere hakları ve sorumlulukları konusunda tavsiyelerde bulunmak gibi şirket yönetimi konularında müşterilere rehberlik etmek [ve şirketi yönetmek için gerekli diğer şeyler].

Müşterilere, sermayeyi etkili bir şekilde artırırken eyalet ve federal düzeydeki menkul kıymet yasalarına nasıl uyacakları konusunda tavsiyelerde bulunmak.

Şirketin kendi isteğiyle tasfiyeye gitmesi veya şirketin finansal açıdan çöküşü nedeniyle tasfiyeye zorlanması durumunda şirketin çıkarlarını temsil etmek.

5. Şirketler hukukunun türleri

5.1. Şirket kuruluşu ve kurumsal yönetişim hukuku [company formation and governance laws]

Şirket kuruluşu ve yönetişim hukuku, bir şirketin nasıl kurulacağı, kontrol edileceği, yönetileceği ve yönlendirileceği ile ilgili kurallarla ilgilenir ve karar alma gücü ve hesap verebilirlik için net çerçeveler oluşturur.

5.2. Menkul kıymetler hukuku [securities law]

Şirketler, tüzel kişiliğe sermaye sağlamak amacıyla menkul kıymet ihraç ederler ve bu ihraçlarda yatırımcılara finansal bilgileri, riskleri ve potansiyel getirileri açıklamak zorundadırlar. Menkul kıymet yasaları federal ve eyalet düzeylerinde mevcuttur ve bunlara Mavi Gökyüzü yasaları denir. Bunlar finansal piyasalarda şeffaflığı sağlar ve dolandırıcılığı önler. Bu yasaları ihlal eden herhangi bir şirket ağır cezalara ve hatta hukuki ve cezai suçlamalara yol açabilir.

5.3. İşlem hukuku [transactional law]

İşlem hukuku, varlık alımları, hisse senedi satışları, finansman ve yeniden yapılandırma gibi kurumsal işlemlerin arkasındaki yasal çerçeveyi ele alır. Her adımın yasal koşullara uymasını, sorumluluğu hafifletmesini ve şirketin stratejik ve finansal çıkarlarıyla uyumlu olmasını sağlar.

5.4. Sözleşme hukuku [contract law]

Sözleşmeler her işletmenin önemli bir parçasıdır. Sözleşme hukuku, işletmeler, çalışanlar, satıcılar ve müşteriler arasındaki anlaşmaların yasal olarak uygulanabilir olmasını sağlar.

5.5. Birleşme ve devralma hukuku

Bir şirket mülkiyeti devrettiğinde veya başka bir şirketle birleştiğinde, birleşme ve satın almalar hukuku devreye girer. Birleşme ve satın almalar kapsamındaki şirketler hukuku, ortak girişimleri, ortaklıkları vb. içerir.

5.6. ESG uyumu [ESG compliance]

Bu hukuk, şirketlerin çevresel etki, sosyal sorumluluk ve şeffaf yönetim standartlarını takip etmesini gerektirir. Bu kurallar, sürdürülebilir uygulamaları, etik işgücü politikalarını ve kurumsal davranışta hesap verebilirliği teşvik eder ve iş operasyonlarını küresel sürdürülebilirlik ve etik normlarla uyumlu hale getirmeyi amaçlar. ESG, değişen düzenlemelere uyumu denetleyen, ESG stratejisini şekillendiren, kamuyu aydınlatmayı düzenleyen ve şirketin uzun vadeli çıkarlarını koruyan şirket içi avukatlar için kritik öneme sahiptir.

5.7. İş hukuku [employment law]

Amerika Birleşik Devletleri’nde federal, eyalet ve yerel düzeylerde iş yasaları mevcuttur. Bunlar işe alım, ücret, ayrımcılık, işyeri güvenliği ve çalışan hakları gibi istihdamla ilgili konuları kapsar.

5.8. Yeniden yapılandırma ve iflas hukuku [restructuring and insolvency law]

Bir şirket borçlarını ödeyemediğinde, yeniden yapılandırma şirketin alacaklısıyla borçları geri ödemeyi yönetmek için bir yol veya anlaşma üzerinde anlaştığı ilk aşamadır. Bu gerçekleşmezse, şirket iflas eder.

[1]<https://casetext.com/case/dartmouth-college-v-woodward>.

[2]<https://casetext.com/case/walkovszky-v-carlton-2>.

Yavuz Akbulak

1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu [merhume Anası (1947-10 Temmuz 2023) Erzurum/Aşkale; merhum Babası ise Ardahan/Çıldır yöresindendir]. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte);
Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte) başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003), Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004) ile Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II, Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021), Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021), Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021), Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022), Ticari Mevzuat Notları (2022), Bilimsel Araştırmalar (2022), Hukuki İncelemeler (2023), Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024), Hukuka Giriş (2024) başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 2 bin 500’ü aşan Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.