Önemli Noktalar
- Hissedar sözleşmeleri, kurumsal yönetişim ve hisse senedi devir kuralları da dâhil olmak üzere hissedarların haklarını ve yükümlülüklerini tanımlayan özel sözleşmelerdir.
- Hisse satışlarını düzenlerler, hissedar çıkarlarını korurlar ve özellikle halka kapalı şirketlerde, iş ortaklıklarında ve işletme yönetimlerini ele geçirmede uyuşmazlık çözüm mekanizmaları sunarlar.
- Temel hükümler, kurumsal yönetişimi, hisse senedi devir kısıtlamalarını, tescil/kayda alınma haklarını, bilgi erişimini ve fesih koşullarını kapsar.
Hissedar veya hissedarlar sözleşmesi, bir şirketin hissedarları ile şirketin kendisi arasında esas sözleşme ve organizasyon belgelerini desteklemek için yapılan özel, kapsamlı sözleşmelerdir. Hissedar sözleşmesi genellikle kurumsal yönetişim ve hissedar haklarının korunmasıyla ilgili konuları ele alır.
Bir hissedar sözleşmesi, çeşitli bağlamlarda farklı amaçlara hizmet eder. Halka kapalı şirketlerde [privately held companies], hisse senedi ihracını, hisse devir kısıtlamalarını ve hissedarlar arasındaki yönetim pozisyonlarını düzenler. İş ortaklıklarında [joint ventures], hissedarların haklarını, görevlerini ve ilişkilerini tanımlar, yönetici atamalarını ve kâr dağıtım politikalarını ele alır.
İşletme yönetimlerini ele geçirmede [management buyouts] ise, hissedar sözleşmeleri genellikle yatırım sözleşmeleri biçiminde olur ve özel sermaye yatırımcılarının ve yönetimin hisselere sahip olma ve şirketin operasyonlarını yönetme taahhütlerini ana hatlarıyla belirtir.
- Hissedarlar Sözleşmesinin İçeriğinin Önemi [importance of incorporating a shareholders agreement]
İyi tanımlanmış bir hissedarlar sözleşmesi, şirketin görevleri, kurumsal yönetişim yapısı, yöneticilerin atanması ve görevden alınması, hisseden çıkış hükümleri, gelecekteki paydaşların dâhil edilmesi ve uyuşmazlık çözüm mekanizmaları gibi konuları belirler.
- Hissedarlar sözleşmesi aşağıdakilerin başarılmasına yardımcı olabilir:
- İyi tanımlanmış bir kurumsal yapı;
- Kâr maksimizasyonu ve uyuşmazlıkların önlenmesi;
- Hisse senedi devrinin düzenlenmesi;
- Ön alım haklarının oluşturulması,
- Azınlık hissedarların çıkarlarının korunması ve baskı ve kötü yönetime karşı tazminat sağlanması [Hissedarların çıkarlarını koruyan hissedar sözleşmelerine bir örnek “Southpaw Credit Opportunity Master Fund, LP v. Roma Restaurant Holdings, Inc.”[1] davasında görülebilir. Delaware Şansölye Mahkemesi, yönetim kurulunun hisse ihracına ilişkin prosedürü ihlal ettiğine ve paydaş sözleşmesinde belirtilen katılım hükümlerine aykırı davrandığına karar vermiş ve hissedar sözleşmesinin, kısıtlı hisse ihracının baştan itibaren geçersiz ve hükümsüz olduğuna dair hükmünü onaylamıştır.]
- Hissedar Hakları ve Yükümlülükleri İçin Bağımsız Sözleşme Türleri [types of standalone agreements for shareholder rights and obligations]
Hissedar sözleşmeleri, gelecekte ortaya çıkabilecek muhtelif durumlar için olasılıkları içeren kapsamlı belgelerdir. Şirketin ve hissedarlarının niyetine bağlı olarak, farklı konuları ele almak için tek bir uzun biçimli sözleşme yapılabilir veya her ayrı konu için bağımsız sözleşmeler kullanılabilir.
Ancak, bağımsız anlaşmalar tutarlı ve uyumlu olmalı, diğer kurumsal belgelerle herhangi bir ihlal veya çatışma olmamasını sağlamalıdır. Bağımsız anlaşma türleri şunları içerir:
- Tescil/Kayda alınma hakkı sözleşmeleri [registration rights agreements]: Yatırımcıların veya hissedarların paylarını şirket tarafından ABD Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu’na (SEC) kaydettirmelerine ve hisseleri halka açık olarak satmalarına olanak tanır.
- Oy anlaşmaları/sözleşmeleri [voting agreements]: Hissedarların oy kullanma paktı yapmalarını ve şirket kararlarını kontrol etmek için oylarını koordine etmelerini sağlar.
- Alım-satım anlaşmaları [buy-sell agreements]: Tetikleyici olayın gerçekleşmesi üzerine bir kişinin şirketteki hisse senedinin zorunlu olarak satın alınmasını veya satılmasını düzenler. Bu olaylar ölüm, iflas, istifa ve fesih gibi durumlara kadar uzanabilir.
- Hisse senedi devir/transfer sözleşmeleri [stock transfer agreements]: Hisse senetlerinin bir kişiden diğerine devrini, sermaye payındaki mülkiyet değişikliğinin resmileştirilmesini ve belgelenmesini sağlar.
- Gizlilik sözleşmeleri [confidentiality agreements]: Şirketin ayrılmaz bir parçası olan gizlilik sözleşmeleri, şirketin özel ve gizli bilgilerinin hissedarlar tarafından uygunsuz şekilde kullanılmasını önler.
- Hissedarlar Sözleşmelerinin Temel Hükümleri
Hukuken uygulanabilir diğer tüm sözleşmeler gibi, hissedarlar sözleşmesi de standart maddeler, temel maddeler ve konuya özgü hükümler dâhil olmak üzere çeşitli hükümler içerebilir.
Eyaletlere özgü yasalara, hissedarlık düzenine ve şirketin yapısına bağlı olarak, şirket içi müşavirler veya harici hukuk müşavirleri, hissedarlar sözleşmesini çeşitli paydaşların ihtiyaçlarına uyacak şekilde yapılandırabilir.
3.1. Kurumsal yönetişim [governance]
Kurumsal yönetişim ile ilgili hükümler, bir şirketi yönetme, iyi yönetişim standartları belirleme ve hissedarların haklarını koruma kurallarını tanımlar ve oluşturur. Hissedar sözleşmelerinde, kurumsal yönetişim hükümleri şunları içerebilir:
- Yönetim kurulunun oluşumu [composition of the board]: Yönetim kurulu, şirketin yönetimini denetleyerek hissedarların temsilcisi olarak hareket eder. Hissedarlar sözleşmesi, yönetim kurulunun ve üyelerinin büyüklüğü, oluşumu, seçimi ve görevden alınmasıyla ilgili maddeler içerebilir.
- Uzmanlaşmış komiteler [specialized committees]: Denetim, ücretlendirme ve aday gösterme komitelerinin oluşturulması genellikle yasal olarak zorunludur. Hissedarlar sözleşmesi, bir hissedar kategorisine bu komitelerin üyelerini belirleme hakkı verebilir.
3.2. Hisse/Hisse senedi devri [stock transfer]
Hissedar olabilecek kişiler üzerinde kontrol sağlamak için, hissedar sözleşmeleri hisse senedi devirleri için belirli kurallar koyar. Danışmanların dâhil etmeyi düşünmesi gereken temel maddeler şunlardır:
İlk teklif ve ilk reddetme hakları [right of first offer and right of first refusal]: Bu madde, mevcut bir hissedara, ayrılan hissedarın hisselerini satın alma teklifi gelinceye kadar, mevcut hissedar olmayan üçüncü bir kişinin hisseleri satın alamayacağını garanti eder.
Birlikte katılma ve devam ettirme hakları [tag-along and drag-along rights]: Birlikte katılma hakları azınlık hissedarlarını, hisselerini satan çoğunluk hissedarıyla aynı satış şartlarına katılmalarına izin vererek korur. Benzer şekilde, üçüncü bir taraf tüm şirketi veya önemli bir hisseyi satın almak istediğinde, birlikte katılma hakları çoğunluk hissedarının azınlık hissedarlarını hisselerinin tamamını veya önemli bir kısmını üçüncü tarafa satmaya zorlamasını sağlar.
3.3. Kayda alınma hakları [registration rights]
Hisseler özel düzenlemeler veya halka açık satış yoluyla devredilebilir. Kayda alınma hakları, bir şirketin hisselerini Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu’na bir kayda alınma beyanı sunarak kaydetmesini gerektirir. Bu haklar, şirketin halka açılma niyetine bağlı olarak farklılık gösterir.
Örneğin, kayda alınmayı talep hakları, şirketin hissedarların talebi üzerine hisseleri halka satabilmesini sağlamak amacıyla SEC’ye kaydettirme yükümlülüğünü doğurabilir.
Öte yandan, kayda alınmayı üstlenme haklarında [piggyback registration rights], hissedarlar şirketin hisseleri kaydetmesini talep edemezler. Ancak, şirket hisselerini kaydettiğinde, tüm hissedarlar kişisel hisse sahipliklerini orantılı bir şekilde dâhil etme hakkına sahip olurlar.
3.4. Kalıp maddeler [boilerplate clauses]
Her ne kadar hissedar sözleşmelerinde standart kalıp maddeler olsa da, bu maddelerin dili ve kapsamı şirketten şirkete farklılık gösterir. Bu maddeler genellikle halefiyet, devir, yargı yetkisi, yorumlama, ayrılabilirlik, değişiklik, feragatler vb. ile ilgili hükümleri kapsar.
3.5. Bilgi alma hakları [information rights]
Hissedarların şirketin yasal defterlerini incelemelerine veya şirket bilgilerine daha fazla erişim sağlamalarına olanak sağlamak, böylece karar alma sürecine katılmalarına ve bilinçli kararlar almalarına yardımcı olmak amacıyla hissedar sözleşmelerinde bilgi alma hakları sağlanabilir.
Yasal bilgi hakkına ilişkin bir örnek, hissedarlara sırasıyla New York ve Delaware eyaletindeki şirketin defterlerini ve kayıtlarını inceleme hakkı tanıyan NYBCL § 624[2] ve DGCL § 220(b)[3] maddelerinde bulunabilir.
3.6. İltihak sözleşmeleri [joinder agreements]
İltihak/Katılma sözleşmeleri, yeni hissedarları mevcut sözleşmeye bağlamak, gelen hissedarların rüçhan hakları, devir kısıtlamaları vb. konularda önceden var olan sözleşmelere uymasını sağlamak için tasarlanmıştır.
Danışmanlar, bir üçüncü tarafa hisse devri söz konusu olduğunda yeni hissedar sözleşmelerinin müzakere edilmesini ve yürürlüğe girmesini sınırlayacak yoruma yer verilmeden, katılma hükümlerinin iyi hazırlanmasını sağlamalıdır.
3.7. Fesih [termination]
Hissedar sözleşmeleri, önceden belirlenmiş bir olayın meydana gelmesi veya meydana gelmemesi durumunda feshedilebilir. Hissedar sözleşmesinin belirsiz bir süre için yürürlükte olması konusunda bir kısıtlama olmamasına rağmen, şirket içi danışmanlar ve harici danışmanlar erken fesih sağlayabilir.
Fesih olayları, şirketin feshedilmesi, hisselerin halka arz yoluyla borsaya kote edilmesi, düşmanca devralma ve şirketin tamamının veya önemli bir hissesinin üçüncü bir tarafa satılması gibi durumları içerir, ancak bunlarla sınırlı değildir.
Diğer sözleşmesel düzenlemelerde olduğu gibi, hissedar sözleşmesi de sözleşmeye imza koyanların karşılıklı mutabakatıyla feshedilebilir.
- Hissedar Sözleşmeleriyle Hissedarların Koruması
Çoğu durumda, hissedar sözleşmesinin bulunmaması halinde, sermayenin devri, ticari sırların ve şirketin teknik bilgisinin korunması veya uyuşmazlık çözüm prosedürlerinin düzenlenmesine ilişkin bir prosedür bulunmamaktadır.
Danışmanlar, hem çoğunluk hem de azınlık hissedarların haklarını ve çıkarlarını koruyan kapsamlı ve iyi tanımlanmış hissedar sözleşmeleri hazırlamalıdır.
4.1. Çoğunluk hissedarları [majority shareholders]
Çoğunluk hissedarları, oy güçlerinin şirket kararlarını ve yönetim kurulu atamalarını etkilemesi nedeniyle azınlık hissedarlarından daha iyi korunur. Ancak, finansal çıkarlarının korunması gereken durumlar olabilir.
4.2. Azınlık hissedarlar [minority shareholders]
Bir hissedarlar sözleşmesi eyalet yasalarına veya bir şirketin esas sözleşmesine ve kuruluş belgelerine aykırı olamaz. Ancak, azınlık hissedarlara ilave koruma sağlayabilir ve etkili kurumsal yönetişim mekanizmaları kurabilir.
Çoğu azınlık hissedarı şirketin karar alma sürecine dâhil değildir ve çıkarlarını iletmek ve uygulamak için yeterli temsilden yoksundur. Hissedar sözleşmeleriyle azınlık hissedarlar sözleşmesel korumadan faydalanabilir. Örneğin,
- İdari kararlar için daha yüksek çoğunluk [higher quorum for management decisions];
- Bilgiye erişim hükümleri [access to information provisions],
- Çıkış stratejileri [exit strategies].
Lee C. Ritchie ve Ann Caldwell Rupe arasındaki davada[4] Teksas Yüksek Mahkemesi hissedar sözleşmelerinin önemini tartışmış ve hissedarlar sözleşmesinin bulunmadığı durumlarda, oy hakkı veya sözleşmesel hakkı bulunmayan azınlık hissedarının, yasal çıkış hükümlerinin bulunmaması nedeniyle uyuşmazlıkları çözme veya hisselerini satma yetkisine bile sahip olamayacağını belirtmiştir.
- Hissedarlar Sözleşmesinin Hazırlanması
Bir hissedarlar sözleşmesi, sözleşmenin şirketin günlük faaliyetlerine uygulanmasına bağlı olarak değiştirilmelidir.
Bir hissedarlar sözleşmesi yapıldığında, sözleşmenin nihai değişiklikleri, tadilleri, feragatleri, iltihakları/katılmaları ve fesih işlemlerine [eventual modifications, amendments, waivers, joinders, and termination] ilişkin hükümler içermeli, sözleşmesel bir hak sağlamalı ve gereksiz veya güncelliğini yitirmiş maddelerin değiştirilmesine ilişkin prosedürü içermelidir.
Bu, hissedarlar sözleşmesinin statik olmamasını ve çoğunluk ve azınlık hissedarların haklarının karşılıklı rıza ile artırılabilmesini sağlamak için yapılır. Buna ek olarak, hissedarlar sözleşmesinin periyodik olarak gözden geçirilmesi ve değiştirilmesi, yeterli kurumsal yönetişim modellerinin benimsenmesini sağlar.
Hissedarlar sözleşmesi, hissedarın diğer hissedarlara karşı olan emanet yükümlülüklerine [fiduciary duty of shareholders] ilişkin hükümleri de içermelidir.
Hissedar sözleşmeleri hazırlanırken, dolandırıcılık olaylarının sınırlandırılması ve hissedarların şirketin çıkarları doğrultusunda hareket etmeleri konusunda sözleşmesel bir yükümlülük oluşturulması amacıyla şirkete ve diğer hissedarlara karşı görevlerin belirli yönleri belirtilmelidir.
Ayrıca, hissedarlar sözleşmesi müzakere edilirken ve hazırlanırken dikkate alınması gereken nihai husus, herhangi bir dolandırıcılık, yanlış beyan veya herhangi bir federal veya eyalet yasasının ihlali unsurunun bulunmamasıdır.
[1]<https://corpgov.law.harvard.edu/2018/02/25/stockholder-agreements/>.
[2]<https://www.nysenate.gov/legislation/laws/BSC/624> [metne “çeviren” tarafından iliştirilmiştir].
[3]<https://delcode.delaware.gov/title8/c001/sc07/index.html>.
[4]<https://caselaw.findlaw.com/court/tx-supreme-court/1670451.html>.
Yavuz Akbulak
1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
• Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
• Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
• Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte),
• Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve
• Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte)
başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
• Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003),
• Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004)
ile
• Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II;
• Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021);
• Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021);
• Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021);
• Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022);
• Ticari Mevzuat Notları (2022);
• Bilimsel Araştırmalar (2022);
• Hukuki İncelemeler (2023);
• Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024);
• Hukuka Giriş (2024);
• İşletme, Pazarlama ve Hukuk Yazıları (2024),
• İnterdisipliner Çalışmalar (e-Kitap, 2025)
başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 3 bini aşkın Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.