‘Bağımsız Denetime Tabi Şirketler’ Bakımından 8313 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile Yapılan Değişiklikler Sonrasındaki Durum*

1. Giriş

6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun^[1] (TTK) 397’nci maddesine 6335 sayılı Kanun’un^[2] 18’inci maddesi ile eklenen dördüncü fıkraya göre, TTK m.398 kapsamında denetime tabi olacak şirketler, Bakanlar Kurulu tarafından belirlenmektedir.

Söz konusu esaslar, ilk önce 23.01.2013 tarihli ve 28537 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 19.12.2012 tarihli ve 2012/4213 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı (BKK) ile belirlenmiş olup, anılan BKK sırasıyla;

a) 14.03.2014 tarihli ve 28941 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 10.02.2014 tarihli ve 2014/5973 sayılı BKK (2012/4213 sayılı BKK’yı değiştiren),

b) 01.02.2015 tarihli ve 29254 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmış bulunan 29.12.2014 tarihli ve 2014/7149 sayılı BKK (2012/4213 sayılı BKK’yı değiştiren) ve

c) 19.03.2016 tarihli ve 29658 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmış bulunan 16.02.2016 tarihli ve 2016/8549 sayılı BKK (2012/4213 sayılı BKK’yı değiştiren)

ile değiştirilmiştir.

Bununla birlikte, 26.05.2018 tarihli ve 30432 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 26.03.2018 tarihli ve 2018/11597 sayılı BKK ile bağımsız denetime tabi olma esaslarının belirlendiği 19.12.2012 tarihli ve 2012/4213 sayılı ilk BKK yürürlükten kaldırılmıştır.

Diğer taraftan, 30.11.2022 tarihli ve 32029 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 6434 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı (CK) da 26.03.2018 tarihli ve 2018/11597 sayılı BKK’yı yürürlükten kaldırmış olup, 6434 sayılı CK 01 Ocak 2023 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

2. Bağımsız denetime tabi olma esaslarının belirlenmesi

Bağımsız denetime tabi olma esaslarını belirleyen BKK ile Cumhurbaşkanı Kararları analiz edildiğinde, bağımsız denetime tabi olan şirketleri;

• Herhangi bir ölçüte bağlı olmaksızın bağımsız denetime tabi olan şirketler,
• Belirlenmiş ölçütleri sağlamaları koşuluyla bağımsız denetime tabi olan şirketler

biçiminde ikiye ayırmak olasıdır.

2.1. Herhangi Bir Ölçüte Bağlı Olmaksızın Bağımsız Denetime Tabi Olan Şirketler

6434 sayılı Cumhurbaşkanı Kararına ekli (I) sayılı listede^[3] yer alan ve aşağıda gösterilen şirketler, herhangi bir ölçüte bağlı olmaksızın bağımsız denetime tabi kılınmışlardır.

1) 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu uyarınca Sermaye Piyasası Kurulunun düzenleme ve denetimine tabi şirketlerden;

a) Yatırım kuruluşları,

b) Kolektif yatırım kuruluşları,

e) Portföy yönetim şirketleri,

ç) İpotek finansmanı kuruluşları,

d) Varlık kiralama şirketleri,

e) Merkezi takas kuruluşları,

f) Merkezi saklama kuruluşları,

g) Veri depolama kuruluşları,

ğ) Derecelendirme kuruluşları,

h) Değerleme kuruluşları,

ı) Sermaye piyasası araçları bir borsada veya teşkilatlanmış diğer piyasalarda işlem gören veya işlem görmeleri amacıyla Sermaye Piyasası Kurulunca onaylanmış geçerlilik süresi bulunan izahname veya ihraç belgesi bulunan anonim şirketler,

i) Bir borsada veya teşkilatlanmış diğer piyasalarda işlem görmemekle birlikte halka arz edilmeksizin pay hariç sermaye piyasası aracı ihraç eden (ihraç ettikleri sermaye piyasası araçlarının itfa edildiği hesap döneminin sonuna kadar) veya bu amaçla Sermaye Piyasası Kurulunca onaylanmış geçerlilik süresi bulunan ihraç belgesi olan anonim şirketler.

2) 19.10.2005 tarihli ve 5411 sayılı Bankacılık Kanunu uyarınca Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumunun düzenleme ve denetimine tabi şirketlerden;

a) Bankalar,

b) Derecelendirme kuruluşları,

c) Finansal holding şirketleri,

ç) Finansal kiralama şirketleri,

d) Faktoring şirketleri,

e) Finansman şirketleri,

f) Varlık yönetim şirketleri,

g) Finansal holding şirketlerinde ve bankalarda 5411 sayılı Kanunda tanımlandığı şekliyle nitelikli paya sahip olan şirketler,

ğ) Tasarruf finansman şirketleri.

3) 03.06.2007 tarihli ve 5684 sayılı Sigortacılık Kanunu ile 28.03.2001 tarihli ve 4632 sayılı Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu kapsamında faaliyet göstermekte olan sigorta, reasürans ve emeklilik şirketleri.

4) Borsa İstanbul piyasalarında faaliyet göstermesine izin verilen; yetkili müesseseler, kıymetli madenler aracı kurumlan, kıymetli maden üretimi veya ticaretiyle iştigal eden şirketler.

5) 10.02.2005 tarihli ve 5300 sayılı Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanununa göre kurulan lisanslı depo işletmeleri ile 11.08.1982 tarihli ve 2699 sayılı Umumi Mağazalar Kanununa göre kurulan umumi mağazalar.

6) 15.02.2011 tarihli ve 6112 sayılı Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayın Hizmetleri Hakkında Kanun uyarınca Radyo ve Televizyon Üst Kurulunun düzenleme ve denetimine tabi şirketlerden;

a) Aşağıdaki hak veya lisanslardan en az ikisine sahip olan medya hizmet sağlayıcı kuruluşlar:

– Karasal ortamdan ulusal televizyon yayını yapma hakkı.

– Uydu televizyon yayın lisansı.

– Birden fazla ile yönelik olarak kablolu televizyon yayın lisansı.

b) İnternet ortamında isteğe bağlı yayın hakkına sahip olan medya hizmet sağlayıcı kuruluşlar.

7) Enerji Piyasası Düzenleme Kurumundan lisans, sertifika veya yetki belgesi alıp bu Kurum düzenlemelerine tabi olarak faaliyet gösteren ve söz konusu düzenlemeler uyarınca bağımsız denetim yükümlülüğü bulunan şirketler.

8) 20.06.2013 tarihli ve 6493 sayılı Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun uyarınca Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasının düzenleme ve denetimine tabi ödeme kuruluşları ve elektronik para kuruluşları.

9) 08.06.1984 tarihli ve 233 sayılı Kamu İktisadi Teşebbüsleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname kapsamında faaliyet gösteren kamu iktisadi teşebbüsleri ve bağlı ortaklıkları.

2.2. Belirlenmiş Ölçütleri Sağlamaları Koşuluyla Bağımsız Denetime Tabi Olan Şirketler

Belirlenmiş ölçütleri sağlamaları koşuluyla bağımsız denetime tabi olan şirketleri ise;

• Halka açık sayılan anonim şirketler,
• Özel ölçütlere tabi olan şirketler

biçiminde bir ayrıma tabi tutabiliriz.

2.2.1. Halka açık sayılan anonim şirketler;

Genel ölçütlere tabi şirketlerin ilk defa belirlendiği 2012/4213 sayılı BKK’nın yıllar itibariyle gelişimi ile 6434 sayılı CK’nın getirdiği ölçütler aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.

Ancak, yukarıda değinildiği üzere 6434 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile 2018/11597 sayılı BKK yürürlükten kaldırılmış ve bağımsız denetime tabi olma ölçütleri bakımından yeni esaslar tespit edilmiştir. 6434 sayılı Cumhurbaşkanı Kararının 3’üncü maddesiyle tespit edilen yeni bağımsız denetim esaslarına göre;

i) Aktif toplamı 30 milyon Türk Lirası,

ii) Yıllık net satış hasılatı 40 milyon Türk Lirası,

iii) Çalışan sayısı 50 kişi

ölçütlerinden en az 2’sinin eşik değerlerini art arda iki hesap döneminde aşan ve sermaye piyasası araçları bir borsada veya teşkilatlanmış diğer piyasalarda işlem görmeyen ancak 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu kapsamında halka açık sayılan şirketler, TTK ile 26.09.2011 tarihli ve 660 sayılı Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumunun Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (KHK) hükümleri çerçevesinde bağımsız denetime tabidir.

2.2.2. Özel ölçütlere tabi şirketler;

6434 sayılı Cumhurbaşkanı Kararının 3’üncü maddesiyle bu Cumhurbaşkanı Kararına ekli (II) sayılı listede yer alan aşağıdaki şirketler^[4] de bağımsız denetime tabi kılınmıştır.

Buna göre;

1) Çağrı merkezi şirketleri hariç olmak üzere, 15.01.2004 tarihli ve 5070 sayılı Elektronik İmza Kanunu, 05.11.2008 tarihli ve 5809 sayılı Elektronik Haberleşme Kanunu, 09.05.2013 tarihli ve 6475 sayılı Posta Hizmetleri Kanunu ve 6102 sayılı Kanunun 1525 inci maddesi kapsamında Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu düzenleme ve denetimine tabi olan şirketler;

2) Gayri faal olan veya faaliyetleri geçici olarak durdurulan veya iptal edilmiş olan (gerekli ana sözleşme değişiklikleri ve benzeri prosedür işlemleri henüz gerçekleştirilmemiş olanlar dâhil) iştirak ve şirketler hariç olmak üzere, TMSF’nin^[5] iştirakleri ile mülga 4389 sayılı Bankalar Kanunu ve 5411 sayılı Kanun kapsamında TMSF tarafından denetimi ve yönetimi devralınan şirketler,

3) Sermayesinin en az %50’si belediyelere ait olan şirketler,

için 6434 sayılı Cumhurbaşkanı Kararının 3’üncü maddesiyle anılan Cumhurbaşkanı Kararına ekli (II) sayılı listede belirtilen ve yukarıda sayılan şirketler için eşik değerler şu şekildedir:

i) Aktif toplamı 60 milyon Türk lirası.

ii) Yıllık net satış hasılatı 80 milyon Türk lirası.

iii) Çalışan sayısı 100 kişi.

2.3. Yukarıda (2.2.1.) ve (2.2.2.) No.lu Başlıklarda Belirtilenler Kapsamında Olmayan Şirketler;

Bu kapsamdaki şirketler için belirlenen eşik değerler^[6] ise aşağıdadır:

i) Aktif toplamı 150 milyon Türk Lirası.

ii) Yıllık net satış hasılatı 300 milyon Türk Lirası.

iii) Çalışan sayısı 150 kişi.

3. Bağımsız denetim kapsamı dışında tutulan şirketler

6434 sayılı CK m.4 uyarınca;

a) Ekli (I) sayılı listenin 1 ilâ 8 inci sırası kapsamında yer alanlar hariç olmak üzere, 24.11.1994 tarihli ve 4046 sayılı Özelleştirme Uygulamaları Hakkında Kanuna tabi şirketler.

b) Ekli (I) sayılı listede belirtilenler ile ekli (II) sayılı listenin 3 üncü sırasında belirtilen şirketler hariç olmak üzere sermayesinin en az yüzde 50’si devlete, il özel idarelerine, kanunla kurulmuş vakıflara ve diğer kamu kurum ve kuruluşlarına doğrudan veya dolaylı olarak ait olan şirketler;

c) Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu tarafından 21.11.2012 tarihli ve 6361 sayılı Finansal Kiralama, Faktoring, Finansman ve Tasarruf Finansman Şirketleri Kanununun geçici 7’nci maddesinin dördüncü fıkrası kapsamında tasfiyelerine karar verilen ve tasfiye süreci TMSF tarafından atanan tasfiye komisyonlarınca yürütülen tasarruf finansman şirketleri,

bağımsız denetim kapsamı dışında tutulmuşlardır.

4. Uygulamaya ilişkin esaslar

6434 sayılı Cumhurbaşkanı Kararının 5’inci maddesiyle getirilen esaslar şöyledir:

Eşik değerlere tabi şirketler, 6434 sayılı Cumhurbaşkanı Kararında belirtilen üç ölçütten en az ikisinin eşik değerini art arda iki hesap döneminde aştığı takdirde müteakip hesap döneminden itibaren bağımsız denetime tabi olur.

Eşik değerleri aştığı için bağımsız denetime tabi şirket, art arda iki hesap döneminde üç ölçütten en az ikisine ait eşik değerlerin altında kaldığı ya da bir hesap döneminde bu ölçütlerden en az ikisine ait eşik değerlerin %20 veya daha fazla oranda altında kaldığı takdirde müteakip hesap döneminden itibaren bağımsız denetim kapsamından çıkar.

Eşik değerlerin aşılıp aşılmadığının belirlenmesinde; aktif toplamı ve yıllık net satış hasılatı bakımından şirketin tabi olduğu mevzuat uyarınca hazırlanmış olan son iki yıla ait finansal tablolar, çalışan sayısı bakımından ise son iki yıla ait ortalama çalışan sayısı esas alınır.

Eşik değerlerin aşılıp aşılmadığının belirlenmesinde şirketler bağlı ortaklık ve iştirakleriyle birlikte dikkate alınır. Bağlı ortaklıkları ve iştirakleri bulunan şirketlerde; aktif toplamı ve yıllık net satış hasılatı bakımından ana ortaklık ve bağlı ortaklığa ait finansal tablolarda yer alan kalemlerin toplamı (varsa grup içi işlemler yok edilir), çalışan sayısı bakımından ise ana ortaklık ve bağlı ortaklığın son iki yıla ait ortalama çalışan sayılarının toplamı dikkate alınır. İştirakler açısından, iştirake ait söz konusu kalemler şirketin iştirakteki hissesi oranında dikkate alınır.

Bağımsız denetime tabi şirketlerin ara dönem sınırlı bağımsız denetim yükümlülükleri, mevzuatta hüküm bulunmaması halinde Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu tarafından belirlenir.

6434 sayılı Cumhurbaşkanı Kararının uygulanmasına ilişkin usul ve esasları belirlemeye ve ortaya çıkabilecek tereddütleri gidermeye Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu yetkilidir.

5. Sonuç

Yukarıda genel düzenleme esaslarının yer aldığı Türkiye’de bağımsız denetime tabi şirketlerin belirlenmesine ilişkin 6434 sayılı Cumhurbaşkanı Kararında 8313 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile değişiklik yapılarak, bağımsız denetime yönelik bazı eşik değerler yükseltilmiş ve eşik değerlerin yükseltilmesiyle bağımsız denetimin kapsamı da ‘eşik değerler yönünden’ daraltılmıştır.

Bilindiği üzere, mezkûr Karar kapsamındaki üç eşikten ikisini sağlayan şirketler bağımsız denetime tabi olmaktadır. Buna göre 8313 sayılı Kararla halka açık şirketler ile 6434 sayılı Karara ekli (II) sayılı liste kapsamındaki şirketlerin eşik değerleri yönünden herhangi bir değişiklik yapılmamıştır. Ancak bu iki grup dışında kalan ve bağımsız denetime tabi kılınan şirketler yönünden daha önce 6434 sayılı Kararla sırasıyla aktif toplamı için 75 milyon Türk lirası, yıllık net satış hasılatı için 150 milyon Türk Lirası ve çalışan sayısı için 150 kişi olarak belirlenen eşik değerler; bu defa 8313 sayılı Kararla aktif toplamı için 150 milyon Türk lirası, yıllık net satış hasılatı için 300 milyon Türk lirası ve çalışan sayısı için 150 kişi olarak belirlenmiştir.

8313 sayılı Kararla sermayesinin en az %25’i kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarına, sendikalara, derneklere, vakıflara, kooperatiflere ve bunların üst kuruluşlarına doğrudan veya dolaylı olarak ait olan şirketler ile yurt çapında günlük olarak gazete yayımlayan şirketler bağımsız denetim kapsamının dışına çıkarıldığı anlaşılmaktadır.

Yazı içeriğinde ayrıntıları yer alan bazı şirketlerin ise 6434 sayılı Karara ekli (I) ve (II) sayılı listelerdeki yerleri arasında takdim tehir yapılmış, yani ekli (II) sayılı listede yer alan bazı şirketler ekli (I) sayılı listeye alınmıştır^[7].

*Bu yazıda yer alan görüşler yazarına ait olup çalıştığı kurumu bağlamaz, yazarın çalıştığı kurum veya göreviyle ilişki kurulmak suretiyle kullanılamaz. Yazıdaki tüm hatalar, kusurlar, noksanlıklar ve eksiklikler yazarına aittir.

[1] Türk Ticaret Kanunu, Kanun Numarası: 6102, Kabul Tarihi: 13.01.2011, RG 14.02.2011/27846.

[2] Türk Ticaret Kanunu ile Türk Ticaret Kanununun Yürürlüğü ve Uygulama Şekli Hakkında Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun, Kanun Numarası: 6335, Kanun Tarihi: 26.06.2012, RG 30.06.2012/28339.

[3] 6434 sayılı Cumhurbaşkanı Kararının (I) sayılı listesinde yer alan şirketler 8313 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile değişikliğe uğramıştır. Şöyle ki, 6434 sayılı Kararın ilk beş bendindeki şirketler aynen korunmuş, 8313 sayılı Karar ile 6 no.lu bent değiştirilmiş ve listeye 7 ilâ 9 no.lu bentler ilave edilmiştir.

[4] 6434 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı [bu Kararın (II) sayılı Listesinde yer alan] ile bağımsız denetime tabi olan aşağıdaki şirketlerin ise, 8313 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı (RG 06.04.2024/32512) ile bağımsız denetim kapsamından çıkarıldıkları anlaşılmaktadır:

1) Sermayesinin en az %25’i kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarına, sendikalara, derneklere, vakıflara, kooperatiflere ve bunların üst kuruluşlarına doğrudan veya dolaylı olarak ait olan şirketler,

2) Yurt çapında günlük olarak gazete yayımlayan şirketler.

[5] TMSF: Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu.

[6] Bu eşik değerlerin (i) ve (ii) alt bendinde yer alan tutarlar 8313 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı belirlenmiş olup, daha önceki tutarlar sırasıyla 75 milyon TL ve 150 milyon TL idi.

[7] Listeler arasındaki değişimin önemli yanı, Ek (I) sayılı listenin bağımsız denetime tabi olmada herhangi bir ölçüte bağlı olunmamasıdır.