Kurumsal Uyum ve İşletmeler Üzerindeki Etkisi

Şirketler, yasal ve etik sınırlar dâhilinde faaliyet gösterebilmek için kurumsal uyum programları oluştururlar. Bu programlar, yapay zekânın sorumlu bir şekilde nasıl kullanılacağından veri güvenliği politikalarına ve fazla mesai düzenlemelerine kadar her şeyi kapsayabilir.

Ancak birçok iş lideri, uyum girişimlerinin iyileştirilmesi gerektiğini de kabul ediyor. 2025 tarihli bir McKinsey anketinde, katılımcılar uyum çalışmalarına 4 üzerinden ortalama yalnızca 2,9 puan vermiştir[1].

Kurumsal uyum [corporate/company compliance], asgari yasal ve etik yükümlülüklerin ötesine geçer; işletmelerin riskleri sınırlamasına ve itibarlarını güçlendirmesine yardımcı olan stratejik bir varlıktır. Ancak etkili bir uyum programı oluşturmak, profesyonellerin üstesinden gelmeye hazır olması gereken zorluklarla birlikte gelir. Bu etkileri inceleyelim.

1. “Kurumsal Uyum” Kavramı

Kurumsal Yönetim Enstitüsü [Corporate Governance Institute], kurumsal uyumu “bir işletme için geçerli olan her yasaya, yönetmeliğe ve etik kılavuza uymak” [adhering to every law, regulation, and ethical guideline that applies to your business] olarak tanımlar[2].

Tüm Amerikan işletmeleri federal yasalara, eyalet yasalarına ve yerel yasalara uymak zorunda olsa da, uyum yükümlülükleri şirketler arasında önemli ölçüde farklılık gösterebilir. Bazı kuruluşlar ayrıca (genellikle gönüllü olarak) mesleki kuruluşlar tarafından belirlenen kurallara da uyar. Örneğin, üreticiler müşteri çekmek için Uluslararası Standardizasyon Örgütü’nün [International Organization for Standardization-ISO] standartlarına ve yönergelerine uymayı tercih edebilir.

Kurumsal uyumun önemli olmasının birkaç nedeni şunlardır:

Kurumsal uyum, müşteriler ve çalışanlarla güven oluşturur [builds trust with customers and employees].

Kurumsal uyum, etik davranışa ve sorumlu kurumsal vatandaşlığa bağlılık gösterir [demonstrates a commitment to ethical behavior and responsible corporate citizenship].

Kurumsal uyum, üretkenliği artırır [improves productivity].

Kurumsal uyum, yasal ve itibar kaybı risklerini azaltır [reduces the risk of legal and reputational damage].

2. Kurumsal Uyumun Kapsamını Anlamak

“Kurumsal uyumun kapsamı nedir?” diye merak ediyor olabilirsiniz. Gerçek şu ki bu kavram, aşağıdakiler de dâhil olmak üzere bir işletmenin faaliyetlerinin hemen hemen her yönünü kapsar[3]:

Veri yönetimi [data management];

Çalışan güvenliği [employee safety];

Çevresel etki [environmental impact];

Finans [finances];

İnsan kaynakları [human resources],

Hukuki faaliyetler [legal activities].

Uyumun birçok yönü, vergi ödeme ve atık yönetimi gibi evrenseldir. Ancak diğerleri sektöre özgüdür. Örneğin, her sağlık çalışanı 1996 tarihli Sağlık Sigortası Taşınabilirliği ve Sorumluluk Yasası’nı [Health Insurance Portability and Accountability Act] bilir. Bu yasa, sağlık kuruluşlarının teşhisler veya hatta doktorlarının adı gibi gizli hasta verilerini ifşa etmesini yasaklar[4]. Bu arada, Çevre Koruma Ajansı [Environmental Protection Agency], enerji şirketlerinin emisyonlarını yıllık olarak bildirmelerini zorunlu kılar[5].

3. Uyum Programlarının Olumlu Etkileri

Kurumsal uyum programları, her ölçekten ve her sektörden kuruluş için olmazsa olmazdır. Yalnızca yasal koşulları karşılamanın ötesine geçerler; etik davranış, risk yönetimi ve uzun vadeli başarı için bir temel oluştururlar.

3.1. Yasal risklerin azaltılması [mitigating legal risks]

Kurumsal uyum programının temel amacı, yasal ihlal riskini azaltmaktır. Yasal ve etik standartlara uyan şirketlerin yasal işlem veya düzenleyici cezalara maruz kalma riski azalır[6].

Uyumsuzluğun bedeli ağır olabilir. Örneğin, İtalya, Aralık 2024’te, teknoloji şirketi ‘OpenAI’nin Genel Veri Koruma Yönetmeliği’ni [General Data Protection Regulation] ihlal etmesinin ardından şirkete 15 milyon avro tutarında para cezası vermiştir[7].

3.2. Artan şeffaflık ve hesap verebilirlik [increased transparency and accountability]

Kurumsal uyum programları, şirket içinde şeffaflığı ve hesap verebilirliği artırabilir. “Patagonia” mükemmel bir örnek olup tüm tedarikçilerin çalışanlarına ve çevreye nasıl davranması gerektiğini açıklayan bir Tedarikçi İşyeri Davranış Kuralları [Supplier Workplace Code of Conduct] oluşturmuştur[8].

Şirketler, yasal ve etik standartlara uyumu garanti altına alan politika ve prosedürleri uygulayarak, hem iç paydaşlarına, hem çalışanlarına hem de müşterilerine karşı faaliyetlerinde şeffaf ve hesap verebilir olma taahhütlerini gösterebilirler[9].

3.3. Gelişmiş kurumsal yönetim [improved corporate governance]

Kurumsal yönetişim (bir şirketin iç işleyişi) ve kurumsal uyum el ele gider. Uyum, doğru davranışın sağlanmasına odaklanırken, kurumsal yönetişim daha çok denetim ve yönetime odaklanır. İkisi uyumlu olduğunda, şirketler daha etkili bir şekilde çalışır[10].

Örneğin “Target” firmasını ele alalım. Perakendeci, yönetim kurulunun yapısını ve sorumluluklarını özetleyen kurumsal yönetim yönergeleri geliştirmiştir. Target, uyum programının bir parçası olarak yöneticilerinin de herkesle aynı Ekip Üyesi Etik Kuralları’na uymasını şart koşmaktadır[11]. Bu, CEO’dan (en üst düzey yönetici) kasiyerlere kadar herkesin aynı etik standartlara uyduğu anlamına gelmektedir.

3.4. İtibarı korumak ve sürdürmek [protecting and maintaining reputation]

Şirketler, yasa ve yönetmeliklere etkin bir şekilde uyarak itibarlarını artırabilir ve paydaşlarının ve müşterilerinin güvenini kazanabilirler. İyi yönetilen bir şirketin davranış ihlali, en hafif tabirle haber değeri taşır. İbret verici bir örnek, bir teknoloji girişimi olan ‘Outcome Health’tir. Bu şirket, 2024 yılında üç eski yöneticisinin müşterileri ve yatırımcıları 1 milyar dolar dolandırmaktan hüküm giymesiyle manşetlere çıkmıştı[12].

Güçlü bir uyum programına sahip olan şirketler, kamuoyu ve diğer iş ortakları nezdindeki itibarlarını koruyabilirler[13].

3.5. Artan çalışan morali [increased employee morale]

Kurumsal uyum programları, çalışanların moralini de artırabilir. Çalışanlar, şirketin uyum ve etik standartlara olan bağlılığını anladıklarında ve bu davranışın liderlik ekibi tarafından örnek alındığını gördüklerinde, şirketin temel değerleri hakkında daha iyi bir anlayışa sahip olacak ve iyi bir üne sahip etik bir şirkette çalışmanın gururunu yaşayacaklardır[14].

Ayrıca, uyumlu bir kültürde çalışanların değerli ve saygın hissetme olasılığı daha yüksektir, bu da iş tatmininin ve sadakatinin artmasına yol açabilir.

Hilton’un kurumsal uyum programı, “Fortune 100 En İyi Çalışılacak Şirketler® 2025” [Fortune 100 Best Companies To Work For® 2025] listesinde zirveye yerleşmesini sağlamıştır. Başarısının bir nedeni mi? Çalışanlarının yüzde 95’i gibi şaşırtıcı bir oranda, “yönetimin iş uygulamalarında dürüst ve etik olduğu” konusunda hemfikirdi[15].

4. Uyumun Sağlanmasındaki Zorluklar

Kurumsal uyum programları, yasal ve etik iş faaliyetlerinin sağlanması için elzem olsa da, etkili bir şekilde uygulanması zor olabilir. Uygun bir gözetim olmadan, iyi niyetli programlar bile yetersiz kalabilir. Bu zorlukların üstesinden gelmek ve değerlerini en üst düzeye çıkarmak için şirketlerin düzenli bir gözetim ve izleme sistemi kurmaları gerekir[16].

4.1. Maliyetler [costs]

Bir kurumsal uyum programı geliştirmek masraflı olabilir. Şirketlerin politika ve prosedürler geliştirmeye, çalışanları eğitmeye ve uyumu izlemeye yatırım yapması gerekir. Ayrıca, düzenlemeler sürekli değiştiğinden, güncel kalmak ek maliyetlere yol açabilir[17].

4.2. Artan karmaşıklık ve direnç [increased complexity and resistance]

Kurumsal uyum programları çalışanlar tarafından aşırı bürokratik olarak görülürse, yalnızca şirketin operasyonlarının karmaşıklığını artırmakla kalmaz, aynı zamanda dirence ve etkisiz uygulamaya yol açabilir[18].

Çalışan direncini aşmak için etkili uyum eğitimi şarttır. Etkili uyum eğitimi, yalnızca çalışanları eğitmeyi değil, aynı zamanda bu uyum programlarının işletme değerini de aktarmayı içerir. Güçlü bir program, hem üst düzey yöneticiler hem de operasyon yöneticileri bağlılıklarını aktif olarak gösterdiklerinde pekiştirilir.

4.3. Veri gizliliği [data privacy]

Şirketler, müşteriler, çalışanlar, iş ortakları ve tedarikçiler hakkında büyük miktarda kişisel ve hassas veri toplar ve depolar. Bir şirket ne kadar çok veriye sahipse, ihlallere, sızıntılara ve kötüye kullanıma karşı o kadar savunmasız hale gelir ve bu da önemli yasal ve finansal sonuçlara yol açabilir. Verilerin uygun şekilde korunmasını, depolanmasını ve yalnızca yetkili kişiler tarafından erişilebilir olmasını sağlamak, gelişmiş sistemler ve sürekli izleme gerektirir. Birçok şirket, verileri depolamak veya yönetmek için üçüncü taraf tedarikçilere (örneğin bulut sağlayıcıları, veri işlemcileri) güvenir. Bu tedarikçiler verileri kötü yönetse bile, şirket yasal olarak sorumlu olmaya devam eder.

Uyum sadece sistemlerle ilgili değildir. Çalışanların kişisel verileri nasıl doğru şekilde kullanacaklarını, ihlalleri nasıl bildireceklerini ve kimlik avı veya sosyal mühendislik saldırılarından nasıl kaçınacaklarını anlamaları gerekir. Şirketler, anonim ihbar kanalları oluşturarak ihbarcıların gizliliğini koruyabilir. Bu şekilde, bir çalışanın birinin (isteyerek veya istemeden) ismini ifşa edeceğinden endişelenmesine gerek kalmaz.

Uyum programları ayrıca şu siber güvenlik en iyi uygulamalarını da takip etmelidir[19]:

Gereksiz veya güncel olmayan veriler atılmalıdır [dispose of unnecessary or outdated data].

Tüm veri kaynakları takip edilmeli ve düzenli olarak denetlenmelidir [keep track of all data sources and audit them regularly].

Çalışanlara yalnızca ihtiyaç duyduklarında verilere erişim izni verilmelidir [only give employees access to data on a need-to-know basis].

Veri korumasındaki bir başarısızlık (ister güncel olmayan yazılımdan, ister insan hatasından, isterse siber saldırılardan kaynaklansın) uyumu tehlikeye atabilir ve gizlilik yasalarını ihlal edebilir.

5. Kurumsal Uyumda Kariyer Nasıl Yapılır?

Tüm sektörlerdeki işletmelerin, yasalara ve etik standartlara uymalarına yardımcı olacak uzmanlara ihtiyacı vardır. İşte bu alandaki birkaç kariyer yolu:

Uyum görevlisi [compliance officer]: Bunlar uyum programlarını geliştirir ve gözetler; genellikle çalışanlara şirket politikalarını takip etmeleri konusunda eğitim verir[20].

Etik görevlisi [ethics officer]: Bunlar etik standartları uygular ve şirket içindeki ihlalleri ele alır[21].

Veri gizliliği görevlisi [data privacy officer]: Bunlar ise kuruluşların veri koruma yasalarına uymasına yardımcı olur ve veri güvenliği politikaları oluşturur[22].

Giriş seviyesi uyum rolleri genellikle ilgili alanlarda lisans derecesi gerektirir. Örneğin, sağlık hizmetleri yönetimi alanında uzmanlaşabilir ve hastanelerde uyum görevlisi pozisyonlarına başvurulabilir. Daha ileri düzey pozisyonlar için, inşaat uyum işi için asbest sökümü gibi bir alanda yüksek lisans derecesine veya sertifikaya ihtiyaç olabilir[23].

[1]<https://www.mckinsey.com/capabilities/risk-and-resilience/our-insights/governance-risk-and-compliance-a-new-lens-on-best-practices > (Alıntı tarihi 14 Mayıs 2025).

[2]<https://www.thecorporategovernanceinstitute.com/insights/lexicon/what-is-compliance/?srsltid=AfmBOorWDMCJRhVHRh5Klu-qgD2y2cC4FvM92TCWRD4npWQg2z_pHnf->(Alıntı tarihi 14 Mayıs 2025).

[3] Bkz. dipnot “2”.

[4]<https://www.hhs.gov/hipaa/for-professionals/privacy/laws-regulations/index.html>(Alıntı tarihi 14 Mayıs 2025).

[5]<https://www.epa.gov/ghgreporting>(Alıntı tarihi 14 Mayıs 2025).

[6]<https://www.investopedia.com/terms/c/compliance-program.asp>(Alıntı tarihi 14 Mayıs 2025).

[7]<https://www.reuters.com/technology/italy-fines-openai-15-million-euros-over-privacy-rules-breach-2024-12-20/>(Alıntı tarihi 14 Mayıs 2025).

[8]<https://www.patagonia.com/our-footprint/code-of-conduct.html >(Alıntı tarihi 14 Mayıs 2025).

[9]<https://trainingindustry.com/articles/compliance/what-is-corporate-compliance-and-why-is-it-a-business-essential/ > (Alıntı tarihi 14 Mayıs 2025).

[10]<https://www.diligent.com/resources/blog/the-correlation-between-corporate-governance-and-compliance>(Alıntı tarihi 14 Mayıs 2025).

[11]<https://corporate.target.com/sustainability-governance/governance-and-reporting/corporate-governance>(Alıntı tarihi 14 Mayıs 2025).

[12]<https://www.justice.gov/archives/opa/pr/three-former-executives-sentenced-1b-corporate-fraud-scheme >(Alıntı tarihi 14 Mayıs 2025).

[13] Bkz. dipnot “9”.

[14] Bkz. dipnot “9”.

[15]<https://www.greatplacetowork.com/certified-company/1000367>(Alıntı tarihi 14 Mayıs 2025).

[16] Bkz. dipnot “6”.

[17]<https://smallbusiness.chron.com/advantages-disadvantages-ethical-compliance-organization-20548.html>(Alıntı tarihi 14 Mayıs 2025).

[18]<https://www.ganintegrity.com/resources/blog/corporate-compliance-program/>(Alıntı tarihi 14 Mayıs 2025).

[19]<https://www.ftc.gov/business-guidance/resources/protecting-personal-information-guide-business > (Alıntı tarihi 14 Mayıs 2025).

[20]<https://www.bls.gov/ooh/business-and-financial/compliance-officers.htm#tab-2>(Alıntı tarihi 14 Mayıs 2025).

[21]<https://careers.iimc.com/career/ethics-officer>(Alıntı tarihi 14 Mayıs 2025).

[22]<https://linkedin.com/pulse/exploring-career-paths-field-data-privacy-liza-borah-qfc5c/>(Alıntı tarihi 14 Mayıs 2025).

[23]<https://www.bls.gov/ooh/business-and-financial/compliance-officers.htm#tab-4>(Alıntı tarihi 14 Mayıs 2025).