Tahkim Anlaşmaları ve Uygulanacak Hukuk: “UniCredit Bank GmbH v RusChemAlliance LLC [2024] UKSC 30” Davasındaki Yüksek Mahkeme Kararı

Giriş

Birleşik Krallık Yüksek Mahkemesi, 18 Eylül 2024 tarihinde ‘RusChemAlliance LLC’nin (RusChem), Temyiz Mahkemesinin ‘UniCredit Bank GmbH’ (UniCredit) tarafından açılan dava karşıtı tedbir başvurusunu kabul etme kararına karşı yaptığı itirazı oybirliğiyle reddetmiştir. İhtiyati tedbir, RusChem’in Rusya Mahkemesinde UniCredit aleyhine açılan davaları durdurmasını gerektiriyordu.

  1. Dava Karşıtı (Önleyici) Tedbirler [anti-suit injunctions]

İngiliz mahkemelerinin bir tüzel kişiye bir Hukuk Mahkemesinde dava açmaktan veya davaya devam etmekten kaçınmasını emretme yetkisine sahip olduğu iyi bilinmektedir. Burada iki ortak gerekçe vardır: (i) bir davacı, başka bir yargı alanındaki mahkemenin iddiasını karara bağlamasını kabul etmiştir ve (ii) bir davacı, iddiasının tahkime sevk edileceğine söz vermiştir. İngiliz mahkemeleri, bu olumsuz yükümlülükleri uygulamak için dava karşıtı ihtiyati tedbirler vermeye istekli olmuştur.

  1. Tahkim Anlaşmaları ve Uygulanacak Hukuk [arbitration agreements and governing law]

Bir ‘tahkim[1] anlaşması’, genellikle sözleşmeyle bağlantılı bir anlaşmazlığı tahkime götürmek için bir anlaşmayı kaydeden bir sözleşme terimi için kullanılan hukuk kavramdır. Bazen, taraflar sözleşme kapsamındaki yükümlülüklerini genel olarak yöneten yasanın Tahkim Anlaşmasını yöneten yasadan farklı olduğunu belirteceklerdir (örneğin, İngiliz yasalarına tabi bir sözleşme, Singapur yasalarına tabi bir tahkim anlaşmasını içerebilir). Bu tür bir madde ayrıca tahkimin ‘yerini’ [(seat) tahkim prosedürünü yönetecek yasaların bulunduğu yargı bölgesi (örneğin, Fransa)] de belirtebilir.

Ancak bir tahkim anlaşması hangi hukukun uygulanacağını belirtmiyorsa ne olur? “Enka v Chubb [2020] UKSC 38” davasında[2] Yüksek Mahkeme, sözleşmenin yönetici hukukunun genel olarak (zımnen veya dâhil ederek) tahkim anlaşmasına da uygulanacağını hükmetmiştir. Sözleşme, hem sözleşmenin hem de tahkim anlaşmasının yönetici hukuku konusunda sessizse, mahkemeler bu ilkeden ayrılabilir.

Bu yaklaşım “Kabab-Ji v Kout Food Group [2021] UKSC 48” davasında[3] tekrarlanmıştır. Tahkim anlaşmasını dolaylı olarak yöneten İngiliz hukukuna göre, hükmün uygulanmadığı ve bir hükmün/kararın icra edilemeyeceği kararlaştırılmıştır. Ancak, paralel yargılamalarda, Fransız Cour de cassation, Fransız hukukunu (merkez hukuku olarak) uygulayarak zıt sonuca ulaşmıştır. Dolayısıyla, ulusötesi sözleşmelerin iyi niyetli tasarımlarına rağmen, taraflara bir yargı yetkisi tarafından tanınan ancak bir diğeri tarafından tanınmayan bir tahkim kararı bırakılmıştır.

  1. ‘RusChem v Unicredit’ Davası[4]

Tahkim anlaşmaları içeren tahviller (bonds) kapsamında UniCredit, RusChem’e üçüncü bir tarafça borçlu olunan belirli ödeme yükümlülüklerini garanti altına almayı kabul etmiştir. Ancak, Rus kuruluşlarına yönelik Avrupa Birliği yaptırımlarına dayanarak UniCredit ödeme yapmayı reddetmiştir.

Rus Mahkemesi, RusChem’in yaptırımlar bağlamında Tahkim Anlaşması’nı ihlal etmesine izin veren Rus yasalarının varlığı temelinde, RusChem’in sonraki iddiası üzerinde yargı yetkisini kabul etmiştir.

Tahvillerin (ancak tahkim anlaşmasının kendisi değil) İngiliz hukukuna tabi olduğu göz önüne alındığında, UniCredit İngiliz Yüksek Mahkemesi’ne dava karşıtı ihtiyati tedbir için başvuruda bulunmuştur. Yüksek Mahkeme, RusChem’in bunları yerinden etme yönündeki en iyi çabalarına rağmen yukarıdaki ilkeleri yeniden teyit etmiştir. Kararın ‘§§32-60’ında, Lord Leggatt, (i) yerin belirtildiği ve sözleşmeye dayalı yönetim hukukundan farklı olduğu ve (ii) seçilen ülkenin hukukunun tahkim anlaşmasının kendi yerel hukukuna göre yorumlanması gerektiğini öngördüğü durumlarda, İngiliz mahkemelerinin bu otoriteye saygı göstermesi gerektiği kavramını cerrahi olarak parçalara ayırmaktadır. Leggatt LJ’ye göre, tersi, taraflara ‘pratikte beklenebilecek gerçekçiliğin ötesine geçen bir düzeyde hukuki öngörü’ (a degree of legal foresight which goes beyond what it may in practice be realistic to expect) atfedecek [§52] ve yabancı hukuk kanıtları konusunda ‘önemli karmaşıklık yaratacaktır’ [(introduce significant complication) §55].

Tahkim merkezinin hukuku olan Fransız hukuku, yerel Mahkemesine tahkim ‘denetleyicisi’ (supervisor) rolüyle dava karşıtı emirler verme yetkisi vermez ve UniCredit’in tahkim anlaşmasının ihlali iddiasını çözme yetkisine sahip olmazdı [§101]. RusChem’in Fransız Mahkemeleri tarafından Rusya’da dava açmayı bırakması emredilmezdi.

Sonuç

Bu davalar, tahkim anlaşmaları ve yürürlükteki hukuk ile ilgili konuları Yüksek Mahkeme’ye iletmek için yaklaşık dört yıl içinde açılan üçüncü davadır. Lord Leggatt’ın açıklamaları, uygulanabilir kurallara önemli ölçüde renk (ve umarım kesinlik) katmaktadır. İngiliz Mahkemesi’nin, yargı yetkisine sahip olduğu durumlarda tahkim anlaşmalarını ihlal eden davaları sınırlama yeteneği ve isteği vurgulanmıştır.

[1] Çevirenin Notu: Tahkim, taraflar arasındaki uyuşmazlıkların devlet mahkemeleri yerine hakem adı verilen kimseler aracılığı ile nihai olarak çözümlenmesidir.

[2] <https://www.supremecourt.uk/cases/uksc-2020-0091>.

[3] <https://www.supremecourt.uk/cases/uksc-2020-0036>.

[4] <https://www.supremecourt.uk/cases/uksc-2024-0015>.

1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu [merhume Anası (1947-10 Temmuz 2023) Erzurum/Aşkale; merhum Babası ise Ardahan/Çıldır yöresindendir]. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte);
Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte) başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003), Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004) ile Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II, Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021), Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021), Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021), Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022), Ticari Mevzuat Notları (2022), Bilimsel Araştırmalar (2022), Hukuki İncelemeler (2023), Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024), Hukuka Giriş (2024) başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 2 bin 500’ü aşan Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.