- Giriş
Etkileşimli dijital depolar veya bilgisayarlar yaygın olarak kullanılmaya başlamadan çok önce, bireyler her zaman kendi hikâyelerini anlatma hakkını insanlıkları için temel olarak görmüşlerdir ve daha da önemlisi, hepimizin yeni bir başlangıç hakkımız olduğunu düşünmüşlerdir. Bazı yargı bölgeleri aynı öncülü unutulma hakkına dönüştürmüştür. Unutulma hakkı (right to be forgotten), genel olarak bir veri denetleyicisinin veri sahibinin kişisel verilerini gereksiz gecikme olmaksızın silme yükümlülüğü olarak tanımlanabilir. Avrupa Birliği (AB) bu hakkı en kapsamlı şekilde belirlemiş ve unutulma hakkını Genel Veri Koruma Yönetmeliği[1] (General Data Protection Regulation-GDPR) içinde düzenlemiştir. Unutulma hakkı, hem yeni hem de adil bir başlangıç için temel insan arzusunda kök salmış bir idealdir. Bu gönderide, böyle bir hakkın AB’deki uygulaması incelenecek, ardından bu Amerika Birleşik Devletleri (ABD) veri gizliliği uygulamalarıyla karşılaştırılacak ve böyle bir hakkın dâhil edilmesinin Amerikan internet kullanıcılarına sağlayabileceği potansiyel faydaları incelenecektir.
- Konunun Arka Planı
2.1. Avrupa Birliği’nde unutulma hakkı
Avrupa Birliği’ndeki “unutulma hakkı”, bireylerin verilerin güncelliğini yitirmiş, alakasız veya başka bir şekilde zararlı olması durumunda kişisel bilgilerin İnternet’ten kaldırılmasını talep etmelerine olanak tanır. Avrupa Birliği Adalet Divanı’nın (Court of Justice of the European Union) 2014 tarihli “Google Spain SL v. Agencia Española de Protección de Datos (AEPD)”[2] kararında belirtildiği üzere, hak, AB’nin herhangi bir ve tüm bilgilere sınırsız erişim özgürlüğünden çok gizlilik ve itibara öncelik vermesini yansıtır. Anılan davada, davacılar, Google’da adının aranmasının geçmişteki finansal zorlukları hakkında güncelliğini yitirmiş ve zararlı bilgiler verdiğini ve bunun da itibarına zarar verdiğini iddia etmişlerdir. Mahkeme, Google ve diğer arama motorlarının, talep üzerine bağlantıları değerlendirmek ve potansiyel olarak kaldırmakla yükümlü olduğuna ve AB’nin sağlam veri koruma çerçevesini arama motorlarına “veri denetleyicileri” olarak uyguladığına karar vermiştir.
2018 yılında yürürlüğe giren AB Genel Veri Koruma Yönetmeliği kapsamında, 17. maddede unutulma hakkı düzenlenmiş ve bu gizlilik koruması Avrupa yargı bölgelerinde daha da sağlamlaştırılmıştır. Genel Veri Koruma Yönetmeliği, bireylerin veri denetleyicilerinden kişisel verileri silmelerini talep etmelerine izin vermekte olup; veriler “kamu yararına” hizmet ettiğinde veya “gerekli” olduğunda belirli istisnalar bulunmaktadır. Bu koruma, insanların dijital geçmişlerini yönetmelerine izin verirken daha geniş kamu politikalarını ve çıkarlarını da dikkate alarak bireysel gizliliği bilgi özgürlüğüyle dengelemektedir.
AB çerçevesi, kişinin verileri üzerindeki kontrol hakkını merkeze almış ve ABD de dâhil olmak üzere başka yerlerde benzer korumaların benimsenmesi ile ilgili tartışmaları teşvik etmiştir ki; ABD’de ifade özgürlüğü ve şeffaflık genellikle veri gizliliği endişelerine karşı ağır basmaktadır. Sonuç olarak, bu yeni standart, gizlilik haklarının diğer ifade özgürlüğü değerleriyle nasıl dengelenmesi gerektiği konusunda sorular ortaya çıkararak söylemi ateşlemiştir.
2.2. Amerika Birleşik Devletleri’ndeki mevcut manzara
AB içinde internet kullanıcılarının temel hakları olarak kabul edilen çoğu veri gizliliği kavramı gibi unutulma hakkı da ABD’de Avrupa Birliği’nin unutulma hakkının potansiyel olarak benimsenmesi konusunda ABD’de artan bir tartışma yaşanırken, özellikle ABD içinde var olan parçalı yargı paradigmasının gizlilik hukukundaki yapısal farklılıklar ve gizlilikten çok ifade özgürlüğünün önceliklendirilmesi, böyle bir hakkın uygulanmasını zorlaştırmaktadır.
AB’nin aksine, ABD’de benzer bir hakkı mümkün kılacak kapsamlı gizlilik korumaları yoktur; gizlilik hakları genellikle ilgi veya endişe duyulan belirli endüstrilere bölünür. Bazı eyaletler sınırlı gizlilik korumaları yürürlüğe koymuş olsa da, ABD’de kapsamlı bir veri gizliliği yasası yoktur ve bu da yasal çerçevesinin, temel Birinci Değişiklik ilkelerini ihlal etmeden unutulma hakkını karşılayıp karşılayamayacağı konusunda soruları gündeme getirmektedir. Birinci Değişikliğin ifade özgürlüğüne vurgu yapması, şeffaflığın ve bilginin serbest akışının genellikle bireysel gizlilik endişelerinden daha öncelikli olduğu ABD’de unutulma hakkının benimsenmesi için temel bir engel oluşturur.
Bununla birlikte, hem savunucular hem de gizlilik uzmanlarından daha dengeli bir yaklaşım keşfetme yönünde artan bir baskı mevcuttur. Victor P. Muskin, ABD merkezli şirketler AB veri koruma standartları dâhilinde faaliyet gösterdikçe ve bir etki olarak bu standartlara uydukça, operasyonel değişikliklerin gizlilik konusundaki Amerikan bakış açısını etkileyebileceğini ve potansiyel olarak ABD yasal ortamına uyan bir unutulma hakkı sürümünün önünü açabileceğini öne sürmektedir. Google’ın Genel Veri Koruma Yönetmeliği standartlarını karşılamak için yaptığı ayarlama, ABD pazarında dolaylı olarak daha geniş bir veri gizliliği normu belirleyerek kurumsal yönetişim uygulamalarını etkilemektedir.
Bu söylemin genişlettiği temel endişe alanlarından biri, elektronik sağlık kayıtlarının önümüzdeki yıllarda hassas veya kişisel olarak tanımlanabilir bilgileri ifşa edebileceği sağlık hizmetidir. Elektronik sağlık verilerine Avrupa tarzı gizlilik korumalarının uygulanması, hassas bilgilerin süresiz olarak kamuya açık olmasını önleyebilir. Sağlık kayıtları gibi son derece hassas verileri içeren alanlarda, ABD yasal çerçevesi genel olarak böyle bir yaklaşıma karşı çıksa bile, unutulma hakkı tarzı korumaların benimsenmesi için daha güçlü bir dava olabileceği öne sürülmektedir.
Genel olarak, unutulma hakkı ABD yasalarında büyük ölçüde eksik kalırken, devam eden tartışmalar, sektör uygulamaları ve normları ve sektöre özgü gizlilik hususları, ABD’nin veri gizliliğine ilişkin bakış açılarının bu Avrupa konseptinin unsurlarını barındırmak için kademeli olarak değişebileceğini göstermektedir. Ancak, ifade özgürlüğüne yönelik güçlü anayasal taahhüt, Avrupa gizlilik standartlarının tek bir genel yasaya doğrudan metinsel olarak dâhil edilmesinden ziyade, solo eyaletlerin ihtiyaçlarını karşılayacak benzersiz bir Amerikan uyarlaması gerektirecektir.
- Amerika Birleşik Devletleri’nde Unutulma Hakkının Potansiyel Faydaları
3.1. Kişisel veriler üzerindeki gizlilik ile kullanıcıyı güçlendirmek
ABD’de gizlilik hakkının dâhil edilmesi, bireylerin kişisel geçmişlerine sahip olma ve bunları kontrol etme temel hakkını teyit edecektir. Unutulma hakkı, bireylere artık bir amaca hizmet etmeyen kişisel bilgileri kaldırma yetkisi vererek, gizlilik ihlallerine yol açabilecek dijital ayak izini azaltacaktır. Bilginin çevrimiçi olarak süresiz erişilebilir kaldığı bir çağda, insanlar kendi verileri üzerinde daha fazla kontrole sahip olacaktır.
Bu hakkın dâhil edilmesi, kişisel anlatılar üzerindeki bireysel mülkiyeti güçlendirecektir ki, bu da anayasal usul hakkı ve her vatandaşın hikâyesinin duyulmayı hak ettiği inancına dayanan doğal bir Amerikan idealidir. Bu hakkın dâhil edilmesi, şirketlerin genellikle veri toplama ve saklama konusunda egemen olduğu bir sistemde bireylere kişisel verileri üzerinde kontrol sağlamaları için anlamlı bir yol sunabilir. Zaten öz düzenlemeye karşı güvensizlikle dolu bir sektörde, bunun dâhil edilmesi ayrıca şirketlerin üzerinde bir bireyin ihtiyaçlarına öncelik veren daha dengeli bir veri ekosistemini daha da teşvik edecektir.
3.2. Daha adil ve daha hakkaniyetli bir internet üretmek
Unutulma hakkının ABD yasalarında yer alması, toplumumuzun adalet ve hakkaniyete olan bağlılığını daha iyi yansıtan bir dijital alan yaratmaya yardımcı olacaktır. Geçmişteki hatalar veya utanç verici olaylar çevrimiçi ortamda varlığını sürdürebilir, itibarları, bakıcıları ve kişisel ilişkileri etkileyebilir. Unutulma hakkı, bireylerin artık kim olduklarını yansıtmayan geçmiş yanlış adımlarının ötesine geçmelerine yardımcı olarak, onları güncel olmayan bilgiler nedeniyle kalıcı zararlardan koruyacaktır. Dijital hakların böyle bir öncülü/yeniden çerçevelenmesi, hem kullanıcılar için yeni başlangıçları veya ikinci şansları teşvik edecek hem de internetteki bilgileri mevcut gerçekliğimizle daha alakalı hale getirecektir. Belirli bilgilerin daha sonra kaldırılabileceği güvencesiyle, insanlar kalıcı sonuçlardan korkmadan kendilerini ifade etme veya yeni fırsatlar arama konusunda daha rahat hissedebilirler. Unutulma hakkının böyle bir kullanımının, ifadelerin etkisini ortadan kaldırmadan kalıcılığını ortadan kaldırarak dijital alanlarda hesap verebilirlikten kaçınmak için kullanılabileceği ileri sürülebilir. Ancak bu, ABD’nin her zaman bir parçası olmuş olan büyüme ve kişisel yeniden icat değerleriyle uyumludur ve “yeni bir başlangıç” kavramını güçlendirir. “Yeni bir başlangıç”ın temel bir unsuru olarak unutulma hakkı, zamanla güncel olmayan, yanlış veya alakasız verilerin kaldırılmasına izin vererek bilgi erişiminin mevcut dünyamızla alakalı kalmasını sağlayacaktır. Unutulma hakkının uygulanması, güncel, alakalı bilgileri yansıtan, yanlış bilgileri ve artık kamu yararına hizmet etmeyebilecek güncel olmayan verileri azaltan bir interneti teşvik edecektir.
Dijital alanda unutulma hakkı, hem dijital alanda hem de güncel olmayan veriler üzerinden alınan kararlar aracılığıyla önyargı ve ayrımcı uygulamaların azaltılmasında da çok önemli bir rol oynar. Silinmiş ceza mahkûmiyetleri veya kültürel veya dogmatik bağlamlarından çıkarıldığında tartışmalı kamu açıklamaları gibi eski bilgiler, özellikle işe alım ve finansal kararlarda önyargıyı sürdürebilir. Unutulma hakkı, bireylere geçmişteki hataların üstesinden gelmeleri için adil bir şans sunacak, sosyal yeniden entegrasyonu teşvik edecek ve güncel olmayan bilgilere dayalı ayrımcılığı önleyecektir.
3.3. Küresel standartlara uyum
Son olarak, unutulma hakkının ABD yargı bölgelerine dâhil edilmesi, veri gizliliği standartlarını çevreleyen standartların ABD sektör normlarını çok geride bırakması nedeniyle ABD şirketlerinin küresel pazara daha iyi ve daha kolay uyum sağlamasına da olanak tanır. Pek çok ülke, özellikle de AB içindekiler, unutulma hakkının farklı sürümlerini benimsemiştir. Bu hakkın ABD’ye entegre edilmesi, çokuluslu teknoloji şirketlerine tutarlılık getirebilir ve uyumu daha basit hale getirebilir, ayrıca ABD ile AB arasındaki veri koruma karşılıklılığını geliştirebilir.
- Sonuç
Unutulma hakkı, ABD’li tüketicilere gerçek veri gizliliğine giden benzersiz bir yol sunarak bireylerin dijital miraslarını kontrol etme ihtiyacını dengeliyor ve sürekli bağlantılı bir dünyada hassas bilgileri koruyor. ABD’de böyle bir hakkın dâhil edilmesi şüphesiz mahremiyet, ifade özgürlüğü ve veri sahipliğine ilişkin farklı hukuki ve kültürel bakış açılarından kaynaklanan farklı zorluklarla karşı karşıya kalacak olsa da, kavramlar dengeli, daha adil bir dijital ortam için bir fırsatı temsil ediyor. ABD’li tüketiciler, AB modelinin bileşenlerini uyarlayarak, kişisel verileri üzerinde daha fazla kontrol sahibi olma, daha adil bir interneti teşvik etme ve küresel pazardaki modern gizlilik standartlarıyla uyum sağlama, böylece daha sorunsuz uluslararası ticaret ve işbirliği sağlama olanağına sahip olabilirler. ABD, veri gizliliği haklarını ulusal düzeyde güvence altına almak için benzersiz yoluna devam ederken, unutulma hakkı daha saygılı ve hesap verebilir bir dijital toplum yaratmak için kritik bir temel sunuyor.
[2] <https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=celex:62012CJ0131>.
1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu [merhume Anası (1947-10 Temmuz 2023) Erzurum/Aşkale; merhum Babası ise Ardahan/Çıldır yöresindendir]. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte);
Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte) başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003), Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004) ile Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II, Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021), Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021), Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021), Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022), Ticari Mevzuat Notları (2022), Bilimsel Araştırmalar (2022), Hukuki İncelemeler (2023), Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024), Hukuka Giriş (2024) başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 2 bin 500’ü aşan Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.