Giriş
Çin’in yapay zekâ (artificial intelligence) alanındaki hızlı ilerlemeleri, onu yapay zekâ teknolojisinde küresel bir lider konumuna getirmiştir. Yapay zekânın sunduğu fırsatları ve zorlukları fark eden Çin, yapay zekâ gelişimi üzerinde sıkı bir kontrol sağlarken inovasyonu teşvik etmek için tasarlanmış yapılandırılmış bir düzenleyici çerçeve geliştirmiştir.
- Yapay Zekâ Geliştirme İçin Stratejik Vizyon
Çin, 2017 yılında ülkenin 2030 yılına kadar küresel bir yapay zekâ lideri olması için iddialı bir yol haritası çizen “Yeni Nesil Yapay Zekâ Geliştirme Planı”nı[1] (Next Generation Artificial Intelligence Development Plan) başlatmıştır. Bu plan, yapay zekânın ekonomik dönüşümü yönlendirme ve ulusal güvenliği güçlendirmedeki temel rolünü vurgulamaktadır. Çin, uzun vadeli planlamaya odaklanarak yapay zekâyı ülkenin teknolojik ve ekonomik geleceğinin temel itici gücü olarak konumlandırmayı amaçlamaktadır.
- Önemli Düzenleyici Noktalar
Çin’in yapay zekâya yönelik düzenleyici yaklaşımı, özellikle 2021 yılından bu yana önemli ölçüde evrim geçirmiştir. Ülke, özellikle dijital platformlar ve yapay zekâ tarafından üretilen içerikler etrafında yapay zekâ teknolojileriyle ilişkili riskleri ele almayı amaçlayan birkaç önemli düzenleme getirmiştir. Bu düzenlemeler, deepfake (derin yanılsama), yanlış bilgi ve ayrımcılık gibi teknolojilerin oluşturduğu tehlikeleri azaltmayı amaçlamaktadır.
2.1. Derin sentez hükümleri (2023)[2]
Çin 10 Ocak 2023 tarihinde, derin öğrenme ve sanal gerçeklik gibi teknolojiler üzerindeki denetimi güçlendirmek için derin sentez düzenlemeleri getirmiştir. Bu teknolojiler, metin, ses ve video gibi sentetik içerik oluşturmak için kullanılır. Bu hükümler, deepfake sürecinin her aşamasını, yaratımdan yayılıma kadar düzenlemekte olup; hem hizmet sağlayıcılar hem de kullanıcılar için geçerlidir ve deepfake içeriğinin düzgün bir şekilde etiketlenmesini ve düzenlenmesini sağlar.
2.2. Üretken yapay zekâ hizmetleri için geçici önlemler (2023)[3]
15 Ağustos 2023 tarihinden itibaren yürürlüğe giren bu düzenlemeler, kamuya açık olan üretken yapay zekâ hizmetlerine odaklanmaktadır. Yapay zekâ tarafından üretilen içeriğin Temel Sosyalist Değerlerle uyumlu olmasını ve ulusal güvenliği veya toplumsal istikrarı baltalayan içeriği yasaklamasını gerektirir. Ayrıca, şirketler büyük dil modellerini yayınlamadan önce hükümet onayı almalı ve hem etik hem de politik standartlara uyumu sağlamalıdır.
2.3. Üretken yapay zekâ içerik etiketleme yükümlülükleri (2025)
Çin, şeffaflık yönündeki çabaları doğrultusunda Eylül 2025’ten itibaren yeni içerik etiketleme düzenlemeleri yürürlüğe koyacaktır[4]. Yapay zekâ tarafından üretilen tüm içeriklerin açıkça etiketlenmesi gerekecek ve bu da yapay zekâ uygulamalarına olan güveni ve şeffaflığı artıracaktır.
2.4. Zorunlu yapay zekâ eğitimi girişimleri (2025)[5]
Çin ayrıca teknoloji meraklısı bir iş gücü yetiştirmeyi hedeflemektedir. 2025 yılı sonbaharından itibaren öğrencilerin tüm okul seviyelerinde akademik yılbaşına en az sekiz saatlik yapay zekâ eğitimi tamamlamaları gerekecektir. Bu girişim, yapay zekâ okuryazarlığını teşvik etmek ve genç yaştan itibaren inovasyonu desteklemek için tasarlanmıştır.
2.5. Yapay zekâ tarafından üretilen yanlış bilgilere karşı sert tedbirler
Çin Menkul Kıymetler Düzenleme Komisyonu (China Securities Regulatory Commission), özellikle finans sektöründe yapay zekâ kaynaklı yanlış bilgilendirmeyle mücadelede özellikle aktif olmuştur. Anılan Komisyon kolluk kuvvetleriyle iş birliği yaparak, yatırımcıları korumayı ve piyasa bütünlüğünü korumayı amaçlamaktadır.
- Yenilikle Kontrolü Dengelemek
Çin’in yapay zekâya yönelik düzenleyici yaklaşımı ikili bir stratejiyi göstermektedir: sıkı bir kontrol sağlarken inovasyonu teşvik etmek. Bu stratejinin temel özellikleri şunlardır:
- Devlet denetimi: Yapay zekâ şirketleri, ulusal çıkarlarla uyumu sağlamak için algoritmalarını hükümet incelemesine sunmalıdır. Bu, etik ve politik standartlara uyması gereken yapay zekâ tarafından oluşturulan içerik için de geçerlidir.
- Eğitim girişimleri: Yapay Zekâ eğitiminin ulusal müfredata dâhil edilmesi, yapay zekâ teknolojilerinde yetkin bir iş gücü oluşturmayı ve inovasyonun düzenleyici uyumlulukla yakından uyumlu olmasını sağlamayı amaçlamaktadır.
- Yanlış bilgi kontrolü: Özellikle finans gibi manipülasyona açık sektörlerde, yapay zekâ kaynaklı yanlış bilgilerin tespit edilmesi ve yayılmasının önlenmesi için önlemler alınmaktadır.
- Düzenlemelerin Küresel Etkileri
Çin’in yapay zekâ düzenlemelerinin küresel çapta çok geniş etkileri vardır. Çin uluslararası standartlar belirlerken, teknolojik ilerlemeyi etik düşünceler ve devlet kontrolüyle dengelemeye çalışmaktadır. Yapay zekâ düzenlemeleri dünya çapında geliştikçe, Çin’in yaklaşımı muhtemelen diğer ülkelerdeki yapay zekâ yönetişim çerçevelerini etkileyecektir.
Sonuç
Çin’in yapay zekâya yönelik düzenleyici yaklaşımı, yapay zekâ gelişmelerinin ulusal öncelikler ve toplumsal değerlerle uyumlu olmasını sağlamak için sıkı bir kontrol uygularken teknolojik yeniliği teşvik etmenin stratejik bir karışımını örneklemektedir. Yapay zekâ teknolojileri gelişmeye devam ettikçe, Çin’in politikaları muhtemelen hem yerel hem de uluslararası yapay zekâ manzaralarını şekillendirmede önemli bir rol oynayacaktır. Bu düzenlemeler, yapay zekâ teknolojilerinin dünya çapında nasıl geliştirileceğini, dağıtılacağını ve yönetileceğini etkileyecektir.
[1]<https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/10670564.2024.2333492#abstract>.
[2]<https://www.china-briefing.com/news/china-to-regulate-deep-synthesis-deep-fake-technology-starting-january-2023/> [Çevirenin Notu: “Bu dipnot tarafımızca iliştirilmiştir.”].
[3]<https://www.pwccn.com/en/tmt/interim-measures-for-generative-ai-services-implemented-aug2023.pdf> [Çevirenin Notu: “Bu dipnot tarafımızca iliştirilmiştir.”].
[4]<https://www.reuters.com/world/asia-pacific/chinese-regulators-issue-requirements-labeling-ai-generated-content-2025-03-14/> [Çevirenin Notu: “Bu dipnot tarafımızca iliştirilmiştir.”].
[5]<https://www.asiaeducationreview.com/technology/news/china-to-introduce-mandatory-ai-education-in-schools-by-2025-nwid-3573.html> [Çevirenin Notu: “Bu dipnot tarafımızca iliştirilmiştir.”].
Yavuz Akbulak
1966 yılında, Gence-Borçalı yöresinden göç etmiş bir ailenin çocuğu olarak Ardahan/Çıldır’da doğdu. 1984 yılında yapılan sınavda Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü kazandı. 1985 yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümüne yatay geçiş yaptı ve 1988’de Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye bölümünü birincilikle, Fakülteyi ise 11’inci olarak bitirdi.
1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver şehrinde yer alan ‘Spring International Language Center’da; 65’inci dönem müdavimi olarak 2008-2009 döneminde Milli Güvenlik Akademisi’nde (MGA) eğitim gördü ve MGA’dan dereceyle mezun oldu. MGA eğitimi esnasında ‘Sınır Aşan Sular Meselesi’, ‘Petrol Sorunu’ gibi önemli başlıklarda bilimsel çalışmalar yaptı.
• Türkiye’de Yatırımların ve İstihdamın Durumu ve Mevcut Ortamın İyileştirilmesine İlişkin Öneriler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü);
• Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yaşanan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler (Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Araştırma Yarışması İkincilik Ödülü, Sevinç Akbulak ile birlikte);
• Kayıp Yıllar: Türkiye’de 1980’li Yıllardan Bu Yana Kamu Borçlanma Politikaları ve Bankacılık Sektörüne Etkileri (Bankalar Yeminli Murakıpları Vakfı Eser Yarışması, Övgüye Değer Ödülü, Emre Kavaklı ve Ayça Tokmak ile birlikte),
• Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler (Sevinç Akbulak ile birlikte) ve
• Türkiye’de Reel ve Mali Sektör: Genel Durum, Sorunlar ve Öneriler (Sevinç Akbulak ile birlikte)
başlıklı kitapları yayımlanmıştır.
• Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı Esasları ve Yedek Akçeler (Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal TEKİNALP’e Armağan, Cilt I; 2003),
• Anonim Şirketlerin Halka Açılması (Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Tartışma Tebliğleri Serisi II; 2004)
ile
• Prof. Dr. Saim ÜSTÜNDAĞ’a Vefa Andacı (2020), Cilt II;
• Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler (2021);
• Prof. Dr. Saim Üstündağ’a İthafen İlmi Makaleler II (2021);
• Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler (2021);
• Ticari İşletme Hukuku Fasikülü (2022);
• Ticari Mevzuat Notları (2022);
• Bilimsel Araştırmalar (2022);
• Hukuki İncelemeler (2023);
• Prof. Dr. Saim Üstündağ Adına Seçme Yazılar (2024);
• Hukuka Giriş (2024);
• İşletme, Pazarlama ve Hukuk Yazıları (2024),
• İnterdisipliner Çalışmalar (e-Kitap, 2025)
başlıklı kitapların bazı bölümlerinin de yazarıdır.
1992 yılından beri Türkiye’de yayımlanan otuza yakın Dergi, Gazete ve Blog’da 3 bini aşkın Telif Makale ve Telif Yazı ile tamamı İngilizceden olmak üzere Türkçe Derleme ve Türkçe Çevirisi yayımlanmıştır.
1988 yılında intisap ettiği Sermaye Piyasası Kurulu’nda (SPK) uzman yardımcısı, uzman (yeterlik sınavı üçüncüsü), başuzman, daire başkanı ve başkanlık danışmanı; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı GSM 1800 Lisansları Değerleme Komisyonunda üye olarak görev yapmış, ayrıca Vergi Konseyi’nin bazı alt çalışma gruplarında (Menkul Sermaye İratları ve Değer Artış Kazançları; Kayıt Dışı Ekonomi; Özkaynakların Güçlendirilmesi) yer almış olup; halen başuzman unvanıyla SPK’da çalışmaktadır.
Hayatı dosdoğru yaşamak ve çalışkanlık vazgeçilmez ilkeleridir. Ülkesi ‘Türkiye Cumhuriyeti’ her şeyin üstündedir.