- Giriş
Hukuk mesleklerinin giderek teknoloji ile iç içe girmekte olan bir meslek olduğu ifade edilebilir. Örneğin önceki zamanlarda UYAP (Ulusal Yargı Ağı Projesi) gibi bir sistem bulunmadığından, adliyelerde dava açma, icra takibi başlatma, dosyaya evrak sunma, dosya inceleme, dosya için gerekli masrafları ödeme işlemleri fiziki olarak yapılmaktaydı. 2005 yılında adli ve idari yargı birimleri, adli tıplar, ceza tevkif evlerinin otomasyonunu kapsayan UYAP II tamamlanarak faaliyete geçirilmesi ile hukuk mesleklerinin teknoloji ile birlikteliği daha da artmıştır[1]. Elektronik İmza Kanunu, 23.01.2004 tarih ve 25355 sayılı Resmî Gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Bununla birlikte, UYAP sisteminin kullanımının yaygınlaşması ile, sisteme girmek ve dosyalara evrak sunmadan önce evrakların imzalanabilmesi için “elektronik imza” hayatımıza girmiştir.
UYAP sistemi de zaman içinde gelişim göstermiş ve UYAP Vatandaş, UYAP Avukat, UYAP Arabulucu, UYAP Uzlaştırmacı, UYAP Bilirkişi sistemleri oluşturulmuş ve kullanımı yaygınlaştırılmıştır. Zaman içinde, adli ve idari yargı birimleri, adli tıplar, ceza tevkif evlerinin, icra dairelerinin de UYAP ile entegrasyonu sağlanmıştır. İlerleyen zamanlarda Türkiye’de her icra dairesinde işlemlerin elektronik yolla UYAP üzerinden yapılması zorunluluğu getirilmiştir[2].
Son zamanlarda ise, yapay zekâ teknolojisinin ilerlemesi ile içtihat ve mevzuat aramalarının yapay zekâ ile yapılabilmesi mümkün hale gelmiştir. Hatta yapay zekalar, avukatlara sözleşme, dilekçe hazırlama konusunda da yardımcı olmaktadır. Elbette yapay zekanın bu alanlarda kullanılması birtakım şirketler için bir pazar haline gelmiştir. Bu programların neredeyse tamamı ücretlidir. Yapay zekâ ile entegre olan içtihat ve mevzuat programları, sözleşme, dilekçe hazırlama programları, icra takip, ofis takip, dosya takip programlarının sayısı artmıştır.
- Yapay Zekanın Olası Etkileri
Hukukçular, yoğun ve karmaşık iş yüklerini hafifletmek, daha doğru ve hızlı kararlar alabilmek amacıyla yapay zekâ teknolojilerini kullanmaya başladıkları görülmektedir. Bir yazara göre, yapay zekanın avantajının hukukçuların iş süreçlerini daha verimli hale getirdiği, aynı zamanda hata oranlarını da azalttığı, dava analizi ve tahminleme süreçlerinde yardımcı olduğu ifade edilmektedir[3]. Bu programların büyük veri kümelerini analiz ederek, hukuki eğilimleri ve olası sonuçları tahmin edebilecekleri ifade edilmektedir[4].
Son zamanlardaki teknolojik gelişmelerin, hukuk mesleklerinde bir dönüşüm yaşatacağını bu mesleklerin ya teknolojik eğilimleri benimseyecekleri ya da kayıtsız kalacakları ifade edilmiştir[5]. Yapay zekanın hukuk alanında da kendisini göstermesi ile, “bir kapı kapanırken diğer kapıların açılacağı” belirtilmektedir[6]. Yapay zekanın yaygınlaşması ile yeni hukuk alanları açılabilecektir. Çevrimiçi yasal hizmet sunulması, çevrimiçi mahkemelerin ortaya çıkışı (e-duruşma ile kısmen mevcuttur.), e-müzakere, e-arabuluculuk gibi hizmetlerin yaygınlaşabileceği ifade edilmektedir[7]. Adli tıp alanında ise yapay zekâ teknolojilerinin DNA ve parmak izi analizi ve diğer biyometrik analizler gibi verilerin işlenmesi ve yorumlanmasında kullanılabileceği düşünülmektedir.
Yapay zekanın ortaya çıkarabileceği maddi ve manevi zararın kimden nasıl tahsil edilebileceği, yapay zekanın cezai sorumluluğunun olup olmadığı, var ise nasıl bir yaptırım uygulanacağı, yapay zekanın hukuk düzleminde bir kişiliği olup olmadığı, kişiliği yok ise eşya sayılıp sayılamayacağı, aidiyeti tartışmalı konular olup henüz bu konularla ilgili bir yasal düzenleme bulunmamaktadır. Yasa yapılacak olsa bile, bu yasanın hazırlanması ve yasanın uygulamasından ortaya çıkacak sorunlarda hukukçuların yardımına ihtiyaç duyulabilecektir. Çevrimiçi oyun karakterleri arasında hukuki uyuşmazlıklar, Steam takas dolandırıcılıkları, kripto paralardan kaynaklı uyuşmazlıklar gibi yeni alanların da açılabileceği düşünülmektedir. Yapay zekâ tabanlı yazılım ve uygulamalar ile robot avukatların ortaya çıkabilecek olması ile birlikte, avukatlıktaki standart uygulamaların (dilekçe, sözleşme yazımı, fiziki dosya tutma gibi.) sona erebileceği düşünülmektedir[8].
- Yurtdışında Yapay Zekâ
Türkiye’de henüz hukuk alanındaki yapay zekâ çalışmaları yeterince gündemde olmasa da Amerika Bileşik Devletleri’nde (ABD) yapay zekanın baro sınavını geçebildiği hukuk alanında gündem olmuştur[9]. Yine ABD’de avukatlar tarafından, avukatlık mesleği aleyhine faaliyet gösteren “DoNotPay” isimli şirketin geliştirdiği yapay zekâ şirketine, ruhsatsız faaliyet gösterdiğinden faaliyetten men davası açmış ve kazanmışlardır[10]. ABD’de, yapay zekâ avukat, robot avukat gibi uygulamalar adı altında vatandaşların dolandırıldığı da haberlerde yansımıştır[11]. Görüldüğü üzere yapay zekâ suç işlemek amacıyla da kullanılabilecektir. Örneğin, neredeyse hayatın her alanında veri toplaması sebebiyle, özel hayatın gizliliği başta olmak üzere çeşitli insan haklarının ihlali meydana gelebilecek veya yapay zekâ bu suçun işlenmesinde kullanılabilecektir. Sadece ABD’de değil; Çin, Estonya gibi ülkelerde yapay zekanın hukuk alanında kullanılmasının yolları aranmaktadır. Çin’de 2019 yılında yapay zekâ hâkim geliştirildiği görülmüştür. ABD’de COMPAS algoritması ile sanığın tutuklu ya da tutuksuz yargılanması hakkında hesaplanan risk puanları ile, yapay zekâ hâkimin karar verebildiği ifade edilmektedir. Estonya ise değeri 7 bin euro altındaki uyuşmazlıklarda robot hâkim kullanmayı amaçlamakta olduğuna işaret edilmiştir[12].
- Yapay Zekanın Hukuk Mesleklerine Etkisi Tartışmaları
Yapılan bir araştırmaya göre ise, hukuk mesleklerinden biri olan avukatlık mesleğinin yapay zekâ ile yapılamayacağı ortaya konmuştur[13]. Çünkü yapay zekâ makineleri kendilerine öğretilen veriyi kullanmakta çok hızlı ve iyi olsalar da hukuk, geniş bir bakış açısı gerektirdiği düşünülmektedir. Bunun içine ahlak, etik, örf ve âdet kuralları da eklenmektedir. Takdir yetkisi, kanun boşlukları, mevzuat yorumlaması gibi hukukun ayrılmaz bileşenleri olan kavramları yapay zekâ uygulama yeteneğine sahip olmadığı ifade edilmektedir[14].
Diğer mesleklerde yaşanması muhtemel olduğu gibi hukuk mesleklerinin de yapay zekadan etkilenmesi kanımızca tartışmasızdır. ABD’de sadece robot avukat değil, robot hâkim de denenmiştir. Yapay zekâ hâkim, gerekli mevzuat, içtihat bilgilerini öğrendikten sonra karar verebilmektedir. Dolayısıyla meseleye sadece avukatlar yönünden bakmamak gerekir. Avukatlar açısından bakıldığında ise, “yapay zekâ hukuku” olarak adlandırılacak alana iyi bir şekilde entegre olan bir avukatın, gelecekte de var olabileceği kanaatindeyiz. Henüz oldukça yeni bir alan olan yapay zekâ hakkında yüzlerce yazılmış kitap, makale, deneme bulunmaktadır. Bu eserlerin hepsi değerli eserler olmakla birlikte, yapay zekâ mevzuatının hayatımıza girmesi ile, yeni tartışmalar yaşanabilecektir. Söz konusu gelişmelerin takipçisi olmak avukatlar açısından faydalı olabilecektir.
Bilirkişiler, arabulucular, uzlaştırmacılar yönünde ise, en çok etkilenebilecek olanın bilirkişiler olacağı düşüncesindeyiz. Zira gayrimenkul, iş davalarında hesaplama, aktüerya, tazminat davalarında görev alan bilirkişilerin yaptıkları işlemlerin neredeyse tamamı yapay zekâ tarafından yapılabilir hale gelmesi mümkündür. Dolayısıyla mahkeme bilirkişilere dosya tevdi edip, sonucun gelmesini beklemek yerine yapay zekâ bilirkişiye çevrimiçi gerekli hesaplattırmaları yaptırabilecektir. Bilirkişiler açısından ayrıca bir ücret takdiri yapılmamış olacaktır. Arabulucular ve uzlaştırmacılar açısından ise, bu faaliyetlerin insan ilişkilerine dayalı olması nedeniyle, bilirkişilere nazaran daha az etkilenebilecek olup kanımızca işlerini kaybetmeleri olasılığı daha azdır. Bir yazar, robot savcı, kâtip gibi personellerin de oluşabileceğini ifade etmektedir[15]. Dolayısıyla tüm hukuk meslekleri yapay zekadan ayırdım yapılmaksızın etkilenebilecektir.
Bir yapay zekâ mühendisine “Yapay zekâ, işimizi elimizden alır mı?” şeklinde bir soru yöneltildiğinde, “Ancak işsiz kalmamız ile yapay zekanın bir alakası yok diyebiliriz.” şeklinde cevap verdiği bir blog yazısına rastlamaktayız. Yapay zekâ mühendisi bu düşüncesine gerekçe olarak eskiden bilgisayarlar olmadığında işi olan kişilerin, bilgisayarın icadı ile işinden olmadığını söz konusu işçilerin “Excel” öğrendiğini gibi gerekçeleri göstermiştir. Hukuk alanında da aynısı olabileceğini ifade etmiştir. Kendilerine katılmamakla birlikte, örneğin fabrikada işlerini manuel olarak yapan işçilerin yerini robotlar aldığı zamanlarda eskisi gibi istihdam olanağı olmadığını görmekteyiz. İşverenlerin aynı işi hiç yorulmayan, ihtiyaçları pek olmayan, aylık ücrete ihtiyaç duymayan robotlar edindiğinde, işçilere neden ihtiyacı olsun? Maalesef günümüz gerçekleri bunlardır. Yapay zekaya hayal dünyası içinde bakmamak gerekir. Ekonomik gücü yerinde olmayan bir kişinin avukata gidip dilekçe yazdırmak yerine, ekonomik tasarruf ettiğini düşüncesi ile yapay zekaya başvurması kaçınılmazdır. Türkiye’de en çok rağbet edilen ChatGPT’nin “AI Lawyer” adında bir yapay zekâ avukatı bile basit dilekçeleri yazabilmektedir. (Henüz görevli mahkemeyi yanlış tespit etmektedir.)
İfadelerimize önemli bir dayanak, bir bölge adliye mahkemesi kararına konu olmuştur. 41. Hukuk Dairesinin, 2021/2542 Esas, 2022/153 Karar sayılı kararında “davacının çalıştığı pozisyonun teknolojik yatırımlar ile dijitalleşmesi sebebine bağlı olarak gerçekleştirildiğini, işletmede uygulanan teknolojik değişimlerin de süreli feshi geçerli kılan nedenlerden olduğu, şirketin dijitalleşme stratejisi dahilinde dağıtım planlama sürecini yapay zeka desteği ile yürütmeye başladığını, yapay zeka ürünü olan “Optiyol” programının kullanılmaya başlanıldığını, bu sebeple işçinin işi sürdürme imkanının ortadan kalktığını…..” şeklinde devam eden kararında yapay zekanın bir işçinin yerini tamamen aldığını ve işçinin işini kaybetmesine neden olduğunu net bir biçimde ortaya koymaktadır.
- Sonuç
Dünyada ve ülkemizde yaşanan yapay zekâ alanındaki gelişmelerin, ilerleyen zamanlarda hayatımızda önemli değişikliklere yol açacağına işaret etmektedir. Türkiye’de bu gelişmelere elbette kayıtsız kalmayacaktır. 16.01.2025 tarihinde Resmî Gazetede yayımlanan “1438 Yapay Zekânın Kazanımlarına Yönelik Atılacak Adımların Belirlenmesi, Bu Alanda Hukuki Altyapının Oluşturulması ve Yapay Zekâ Kullanımının Barındırdığı Risklerin Önlenmesine İlişkin Tedbirlerin Belirlenmesi Amacıyla Kurulan Meclis Araştırması Komisyonuna Üye Seçimine Dair Karar” ile Türkiye Büyük Millet Meclisi yapay zekâ alanındaki çalışmalarına başlayacağı görülmektedir.
Yapay zekanın birçok mesleğin yerini tamamen alacak olması kaçınılmaz olmakla birlikte, bu değişime ayak uydurması ve benimsemesi gerekebilecek meslek gruplarından biri de hukuk meslekleridir. Hukuk alanında yapay zekanın gitgide yaygınlaşması, yasal mevzuatlarda, yargı sistemlerinde, meslek uygulamasında, akademik hayatta değişikliklerin (yapay zekâ hukuku dersleri, bu alanda yetişen akademisyenler, tez ve makale yazımlarda önemli değişiklikler) görülebileceğine işaret etmektedir. Bu gelişmeleri takip eden ve teknoloji ile arası iyi olan kişiler, kendilerini güncelleyerek var olmaya devam edebilecektir.
[1] https://uyap.gov.tr/Tarihce (E.T: 15.01.2025)
[2] https://www.istanbulbarosu.org.tr/HaberDetay.aspx? (E.T: 15.01.2025)
[3] https://lebibyalkin.com.tr/haber/yapay-zeka-hukuk-programi? (E.T: 15.01.2025)
[4] https://lebibyalkin.com.tr/haber/yapay-zeka-hukuk-programi? (E.T: 15.01.2025)
[5] Özden İpçi, Avukatlık Mesleğinde Yapay Zekâ Kullanımı, On İki Levha Yayıncılık, Ankara, 1. Baskı, s.112
[6] Özden İpçi, s.112
[7] Özden İpçi, s.112
[8] Özden İpçi, s.112
[9]https://iprgezgini.org/2023/04/05/yapay-zeka-amerika-birlesik-devletlerinin-zorlu-baro-sinavinda-da-basarili-oldu/ (E.T: 15.01.2025)
[10] https://www.cnnturk.com/dunya/abdde-robot-avukata-dava-acildi, (E.T: 15.01.2025)
[11] https://tr.mashable.com/yapay-zeka/14427/abd-yapay-zeka-vurgunculari, (E.T: 15.01.2025)
[12] https://www.indyturk.com/node/646156/bi%CC%87li%CC%87m/yapay-zeka-i%C5%9Finizi-ne-zaman-elinizden-alacak-10-sekt%C3%B6rden-tahminler, (E.T: 15.01.2025)
[13] Çağlar Ersoy, Robotlar, Yapay Zekâ ve Hukuk, On İki Levha Yayıncılık, Ankara, 2. Baskı, s.177
[14] https://citil.av.tr/yapay-zeka-ve-hukuk/ (E.T: 15.01.2025)
[15] Sedat Ayaz, Yapay Zekâ Temelli Akıllı Yargı Sistemleri, Legal Yayıncılık, İstanbul, 1. Baskı, s.24
Av. Fatih Emre Cansu, 2022 yılında Çağ Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden mezun oldu. 2024 yılı itibariyle, KTO Karatay Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde Özel Hukuk Anabilim Dalında Tezli Yüksek Lisans yapmaktadır. 2023 yılında Aksaray’da serbest avukatlığa başladı. 2024 yılında Konya Barosu’na nakil oldu. Arzuhalcilerle ve Takipçi, Aracılarla Mücadele Komisyon Başkan Yardımcılığı görevini yapmaktadır. İcraname, Hukuki Haber, Optisyenin Sesi Haber gibi platformlarda bilgi birikimini paylaşmaktadır.