İÇİNDEKİLER
ANAYASA HUKUKU DERSLERİ-18 HAKKINDA III
BAŞLICA KISALTMALAR VII
1. BÖLÜM
ANAYASA VE HUKUKU
I.- ANAYASALARIN ORTAYA ÇIKIŞI VE EVRİMİ 2
A) ANAYASACILIK HAREKETLERİ 2
1.- Anayasaların ortaya çıkışı 3
2.- Yirminci yüzyıl: Anayasacılık yüzyılı 6
3.-Anayasa hukukunun uluslararasılaşması uluslararası düzeninanayasalaşması 9
B) ANAYASAL AYRIMLAR 12
1.- Maddî anlamda ve şeklî anlamda anayasa 12
2.- Sert (katı) anayasa ve esnek anayasa 13
3.- Yazılı anayasa ve kodifiye edilmemiş anayasa 14
C) HUKUK DEVLETİ 16
1.- Hukuk devleti ve anayasa: paralel evrim süreci 17
2.- Biçim ve düzenek olarak hukuk devleti 19
3.- Maddi ve içerik olarak hukuk devleti 21
II.- ANAYASALARIN YAPIMI VE DEĞİŞTİRİLMESİ 24
A) ANAYASA YAPIMI: ASLİ KURUCU İKTİDAR 25
1.- Kopma dönemi ve anayasal düzenin devamlılığı 25
2.- Otoriter ve demokratik usuller 27
3.- Yapım usulleri ve anayasal demokrasi 31
B) ANAYASANIN DEĞİŞTİRİLMESİ: TÜREV KURUCU İKTİDAR 31
1.- Usul kuralları: teklif-kabul-onama 32
2.- Ortam ve koşullara ilişkin kayıtlamalar 36
3.- Maddi ve içerikle ilgili kayıtlamalar 38
C) KURUCU İKTİDAR VE ULUSLARARASI HUKUK 42
1.- Kurucu erk ve uluslararası kuruluşlar 42
2.- Uluslararası hukuk ve anayasal içerik 43
3.- Karşılaştırmalı anayasa hukuku ve sınıraşan anayasacılık 44
III.- ANAYASANIN ÜSTÜNLÜĞÜ VE YORUMU 45
A) ÜSTÜN NORM OLARAK ANAYASA 46
1.- Program anayasa ve normatif anayasa ayrımı 46
2.- Kurallar kademelenmesi ve enüst norm 47
3.- Hukuk dallarının anayasalaşması 49
B) ANAYASADA YORUM VE YÖNTEM 51
1.- Yorum ilkeleri 51
2.- Yorum yöntemleri 53
3.- Anayasa hukuku ve siyaset bilimi 54
C) ANAYASA KONULARINDA GENİŞLEME 56
1.- Kurumsal anayasa hukuku 57
2- Özgürlükler anayasa hukuku 57
3.- Çevresel anayasa hukuku 58
2. BÖLÜM
DEVLET VE SİYASAL İKTİDAR
I.- DEVLET: HUKUKÎ TANIM ÖĞELERİ 61
A) ÜLKE: YERYÜZÜ PARÇASI (TOPRAK/MEMLEKET) 62
1.- Ülke sınırları: belirlilik ve süreklilik ilkesi 62
2.- Egemenlik yetki alanı ve sınırları 66
3.- Barış Andlaşması 67
B) İNSAN TOPLULUĞU (NÜFUS) 69
1.- Halk (ahâli) ve ulus (millet) 70
2.- Ulus-devlet 72
3.- Çokuluslu devlet 73
C) HUKUKÎ VE SİYASAL ÖRGÜTLENME: DEVLET 75
II.- SİYASAL İKTİDAR VE DEVLET 76
A) İKTİDAR OLGUSU VE DEVLET İKTİDARI 77
1.- Genel olarak iktidar 77
2.- Evrimi bakımından devlet iktidarı 78
3.- Zaman ve mekân ilişkisi yönünden devlet iktidarı 79
B) DEVLET İKTİDARININ AYIRT EDİCİ ÖZELLİKLERİ 80
1.- Meşruluk: kavram ve kaynaklar 80
2.- Süreklilik: iktidarın kurumsallaşması 83
3.- Egemenlik (hakimiyet): yetki tekeli ve sınırları 83
C) EGEMENLİK ANLAYIŞI VE EVRİMİ 84
1.- Teokratik (ilahi) anlayıştan demokratik egemenliğe 84
2.- Asli ve üstün iktidar olarak egemenlik 85
3.- Egemenlik kavramının evrimi ve sınırları 86
III.- SİYASAL ÖĞRETİLERE GÖRE DEVLET 91
A) BAŞLICA SİYASAL KAVRAMLAR 91
1.- Siyasal öğreti 91
2.- Siyasal rejim 92
3.- Siyasal sistem 93
B) BAŞLICA DEVLET ANLAYIŞLARI 94
1.- Liberal devlet 94
2.- Sosyalist devlet 96
3.- Faşist devlet 98
C) KURAM VE UYGULAMA AYRIŞMASI KARŞISINDA BİLİŞİM TEKNOLOJİSİ 100
1.- İktidar sorunu ve proletarya diktatörlüğü 101
2.- Refah devleti ve sosyal devlet 102
3.- Bilişim teknolojileri, dijitalleşme ve e-devlet 105
3. BÖLÜM
ERKLER AYRILIĞI
I.- YASAMA (TEŞRİ) 112
A) YASAMANIN YAPISI: TEK MECLİS VE ÇİFT MECLİS 112
1.- Tek veya çift meclis: gereklilik mi, tercih mi? 112
2.- Meclislerin oluşumu, görev süresi ve sona ermesi 114
3.- İkinci meclis üzerine tartışmalar ve Türkiye 115
B) YASAMA İŞLEVİ VE İŞLEMLERİ 119
1.- Çalışma tarzı ve işleyişi 119
2.- Yasamanın işlevleri 121
3.- Yasama işlemleri: Kanun ve kararlar 123
C) TEMSİLİ GÖREV VE TEMSİLCİ STATÜSÜ 126
1.- Temsil ilkesi 126
2.- Sorumsuzluk ve dokunulmazlık 127
3.- Seçmen ve temsilci ilişkisi: geri çağırma yetkisi 129
II.- YÜRÜTME (İCRA) 130
A) YÜRÜTMENİN YAPISI 130
1.- Tek kanatlı ve çift kanatlı yürüme 130
2.- Devlet başkanı ve hükümet 131
3.- Sorumsuzluk ve sorumluluk 132
B) YÜRÜTMENİN İŞLEMLERİ VE DÜZENLEYİCİ NORMLAR 132
C) OLAĞANÜSTÜ YÖNETİM USULLERİ 134
III.- YARGI (KAZA) 136
A) YARGI BAĞIMSIZLIĞI 137
B) YARGI DÜZENLERİ: TEKLİ VEYA İKİLİ DÜZEN 138
C) YARGI VE DEMOKRASİ 139
4. BÖLÜM
DEMOKRASİ
I.- DEMOKRASİ KURAMLARI VE EVRİMİ 141
A) MONARŞİ, CUMHURİYET VE DEMOKRASİ 142
1.- Monarşi (monos arkhein) 142
2.- Cumhuriyet (res publica) 143
3.- Demokrasi (demos-kratos) 144
B) İKİ DEMOKRATİK EGEMENLİK ANLAYIŞI 145
1.- Halk egemenliği 145
2.- Ulus (millet) egemenliği 147
3.- Anayasalarda egemenlik 149
C) TEMSİLİ, YARI VE DOĞRUDAN DEMOKRASİ 150
1.- Temsilî hükümet ve evrimi 150
2.- Yarı-doğrudan demokrasi 154
3.- Doğrudan demokrasi üzerine 159
II.- SEÇİMLER VE SİYASAL PARTİLER 160
A) SEÇİMLER 160
1.- Oy hakkı, seçim çevresi ve baraj kayıtları 160
2.- Seçim sistemleri 165
3.- Seçimlerin denetimi: kurul mu, mahkeme mi? 169
B) SİYASAL PARTİLER 170
1.- Parti sistemleri 170
2.- Parti örgütleri 171
3.- Partiler hukuku ve demokrasi 173
III.- DEMOKRASİNİN ASGARİ STANDARTLARI 174
A) SİYASAL İKTİDARIN ELDEĞİŞTİRME KOŞULLARI 175
B) DEMOKRATİK GÖRÜNÜMLÜ YÖNETİMLER: SEÇİMLERİN ARAÇSALLAŞTIRILMASI 176
C) DİKTATÖRLÜK VE “SEÇİMLE GELEN KRALLAR” 177
5. BÖLÜM
YÖNETİM BİÇİMLERİ: ÇOĞULCU SİYASAL REJİMLER
I. -YATAY ERKLER AYRILIĞI 183
A) ERKLER AYRILIĞININ TANIM ÖĞELERİ 184
B) ÜÇ ANA İŞLEV VE ERK 186
C) UYGULAMADAN KURAMA 187
II.- BAŞLICA SİYASAL REJİMLER 189
A) PARLAMENTER REJİM 189
1.- Parlamenter rejimin temel düzenekleri 190
2.- Klasik ve rasyonelleştirilmiş parlamenterizm 193
3.- Parlamenter rejim coğrafyası 194
B) BAŞKANLIK REJİMİ 197
1.- Başkan ve Kongre’nin karşılıklı etki araçları 197
2.- Uygulamada başkanlık rejimi 199
3.- Başkancı rejimler 201
C) KOLEJYAL YÖNETİM VE KARMA REJİMLER 202
1.- Meclis Hükümeti: Türkiye 203
2.- Kolejyal yönetim: İsviçre 203
3.- Yarı-başkanlık veya yarı-parlamenter: karma rejimler 204
III.- ANAYASAL DENGE VE DENETİM DÜZENEKLERİ 207
A) ERKLER AYRILIĞI ÖLÇÜTÜNÜN YETERSİZLİĞİ 207
B) ÜÇ DÜZLEMDE DENGE VE DENETİM DÜZENEKLERİ 210
1.- Erkler ayrılığı düzlemi 210
2.- Merkez - çevre (yerel) ilişkileri 211
3.- Devlet - toplum ilişkileri ve uluslararası toplum 211
C) DENEYİM VE BELİRSİZLİKLER KISKACINDAKİ TÜRKİYE 212
6. BÖLÜM
DEVLET BİÇİMLERİ: DÜŞEY ERKLER AYRILIĞI
I.- ÜNİTER (TEKİL/TEK YAPILI) DEVLET 220
A) MERKEZİYETÇİ ÜNİTER DEVLET 220
B) ADEM-İ MERKEZİYETÇİ ÜNİTER DEVLET 221
C) YETKİ GENİŞLİĞİ VE ADEM-İ MERKEZİYET BİRLİKTELİĞİ 223
II.- BÖLGESEL/BÖLGELİ DEVLET 226
A) BÖLGESEL YASAMA YETKİSİ 226
B) BÖLGESEL ÖZERKLİK ALANI 227
C) DEVLETİN BİRLİK GÜVENCESİ: ANAYASA MAHKEMESİ 229
III. -FEDERAL DEVLET 230
A) FEDERAL DEVLET ÖRGÜTLENMESİ 230
1.- İkili yapılanma ilkesi 231
2.- Anayasal özerklik 232
3.- Katılım ilkesi 233
B) FEDERALİZMİN OLUŞUMU: AYRIŞMA VE BİRLEŞME 234
C) DEVLET BİRLİKLERİ VE AVRUPA BİRLİĞİ 235
1.- Devlet Birlikleri ve konfederasyon 236
2.- Avrupa Birliği 236
3.- Karşılaştırmacılık sınırları ve Türkiye 241
7. BÖLÜM
ÖZGÜRLÜKLER ANAYASA HUKUKU
I.- HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN HUKUKİLEŞME SÜRECİ 244
A) TEMEL KAVRAMLAR VE İTİCİ GÜÇLER 244
1.- Özgürlük, hak, eşitlik ve haysiyet 244
2.- Hak ve özgürlüklerin itici güçleri 248
3.- Hak ve özgürlüklerin evrimi 251
B) HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN HUKUKÎ KAYNAKLARI 254
1.- Anayasalar 254
2.- Anayasal değerde kaynaklar 260
3.- Uluslararası belgeler ve yargı mercileri 261
C) HAK VE ÖZGÜRLÜK AYRIMLARI 263
1.- İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi 263
2.- Statü ve kuşaklara göre ayrımlar 264
3.- Hak ve özgürlük öznelerine göre ayrımlar 266
II.- BAŞLICA HAK VE ÖZGÜRLÜKLER 268
A) KİŞİ ÖZGÜRLÜKLERİ VE SİYASAL HAKLAR 269
1.- Bireysel özgürlükler ve haklar 269
2.- Toplu (kolektif) özgürlükler 274
3.- Siyasal haklar ve özgürlükler 276
B) SOSYAL VE MESLEKİ İLİŞKİLERE GÖRE ÖZGÜRLÜK VE HAKLAR 279
1.- İktisadi haklar 279
2.-Sosyal haklar 280
3.- Kültürel haklar 281
C) USULE İLİŞKİN HAKLAR 283
1.- Hak arama özgürlüğü 284
2.- Etkili başvuru hakkı 284
3.-Adil yargılanma hakkı 285
III.- HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN GÜVENCE SİSTEMİ 285
A) ULUSAL GÜVENCE SİSTEMİ 286
1.- Düzenleme ve sınırlama ilkeleri ve sapmalar 286
2.- Koruyucu anayasal kurallar ve güvence ölçütleri 293
3.- Kurumsal güvenceler 296
B) ULUSLARARASI GÜVENCE SİSTEMİ 298
1.- Hak ve özgürlük belgeleri 299
2.- İdari ve siyasal nitelikte koruma düzenekleri 300
3.- Yargısal koruma: İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi 301
C) HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN YORUMU 305
1.- Hak ve özgürlükler lehine yorum teknikleri 305
2.- Anayasa içi yorum: içerik ve sistematik 308
3.- Uluslararası belgeler ışığında yorum 311
8. BÖLÜM
ÇEVRESEL ANAYASA HUKUKU
I.- ULUSLARARASI HUKUKUN ETKİSİ 316
A) BİRLEŞMİŞ MİLLETLER ÖRGÜTÜ’NÜN ÖNCÜ KONUMU 317
1.- BM belgeleri ve anayasalar 317
2.- İklim değişikliği sözleşmeleri 319
3.- Avrupa İnsan Hakları yargısı karşısında devletin iklim yükümlülüğü 321
B) ÜLKESEL DÜZENLEMELER VE ÇEVRE KORUMASI 324
1.- Anayasalarda ülke ve çevre 324
2.- Koruma ödev ve/veya yükümlülüğü 326
3.- Kamu yönetimi ve çevresel yetkiler 328
C) MADDİ VE USULE İLİŞKİN HAKLAR 329
1.- Çevresel haklardan doğa haklarına 330
2.- Usule ilişkin haklar (Bilgi/katılım/karar-başvuru) 332
3.- Çevresel demokrasi 334
II.- ÇEVRESEL ANAYASA HUKUKUNUN OLUŞUMU 336
A) KAVŞAK HUKUK DİSİPLİNİ 337
1. Çevre ve Anayasa : etkileşim ve karşılıklı katkılar 337
2.- Çevre adaleti 340
3.- Etkililik ölçütleri ve geriye götürülemezlik ilkesi 343
B) ÇEVRESEL ANAYASA HUKUKU: PARADİGMA DEĞİŞİKLİĞİ Mİ ? 345
C) TÜRKİYE: "ANAYASA'NIN EKOSİSTEM AÇISINDAN OKUNMASI” ÜLKESEL DÜZENLEMELER, KAMU YARARINDANDIR 349
III.- DEVLET EGEMENLİĞİNİN SINIRLARI: AFETLER VE SALGIN HASTALIKLAR 355
A) AFETLER VE HUKUKU 356
1.- Bütünleşik Yönetim: öncesi/sırası/sonrası 356
2.- Uluslararası Sözleşmeler ve Türkiye 358
3.- Anayasal çerçeve ve yasal düzenleme gereği 359
B) COVID-19 VE SALGIN HASTALIKLARDA SÜREKLİLİK 362
C) SINIRAŞAN ANAYASACILIK VE DÜNYA ANAYASACILIĞI ÜZERİNDE YENİDEN DÜŞÜNMEK 368
1.- Uluslararası insancıl hukuk ve ekolojik müdahale 368
2.- Uluslararası çevre sözleşmesine doğru 371
9. BÖLÜM
ANAYASA ADALETİ
I.-ANAYASA ADALETİ VE ADİL YARGI 378
A) ANAYASAL YARGI MODELLERİ 378
1.- Amerika Birkleşik Devletleri: Yüksek Mahkeme 378
2.- Avrupa Modeli: Anayasa Mahkemesi 380
3.- Türkiye’deki girişim ve gelişmeler 385
B) ÖRGÜTLENME VE HAKKANİYETE UYGUN YARGI 387
1.- Üyeleri belirleme kuralları ve nitelik ölçütleri 388
2.- Statü kuralları ve örgütlenme 391
3.- Hakkaniyete uygun yargılama gerekleri 394
C) ANAYASA ADALETİNİN İŞLEVİ VE MEŞRULUĞU 399
1.- Kurucu iktidar 399
2.- Kural koyma yetkisi 401
3.- Anayasaya saygılı yasa gerekleri 404
II.-ANAYASA UYUŞMAZLIĞI VE DENETİM USULÜ 406
A) UYUŞMAZLIK KONUSU VE DENETLENEN İŞLEMLER 406
1.- Normların Denetimi 407
2.- Faaliyetlerin Denetimi 416
3.- Denetim Ölçütleri 423
B) BAŞVURU YOLLARI VE ÖZELLİKLERİ 431
1.- Dava yolu: soyut norm denetimi 431
2.- İtiraz yolu: somut norm denetimi 434
3.- Bireysel başvuru yolu: Anayasa şikayeti 439
C) BAŞVURU ZAMANI VE UYUŞMAZLIĞIN ÇÖZÜMÜ 442
1.- Başvuru zamanı (ânı) 443
2.- İstemin incelenmesi 448
3.- Uyuşmazlığın çözümü 449
III.- DENETİMİN KAPSAMI VE SONUÇLARI 453
A) NORM DENETİMİ 453
1.- Şekil ve usul 453
2.- Yetki: usul ve esas eklemlenmesi 457
3.- Esas denetimi 459
B) BİREYSEL BAŞVURU: ÖZGÜRLÜKLER ANAYASA YARGISI 461
1.- Kabuledilebilirlik koşulları 462
2.- Esas incelemesi 464
3.- Karar ölçütleri 466
C) DENETİMİN KAPSAMI VE SONUÇLARI 471
1.- Karar teknikleri ve türleri 471
2.- Kararların etki ve sonuçları 479
3.- Anayasa icra yargısı 486
DİZİN 495