Amerika Birleşik Devletleri Güvenlik Yardımı Programları: Bir İç Hukuk ve Uluslararası Hukuk Sorunu

Bu kitap, Türkiye’de ve uluslararası toplulukta eğit-donat olarak bilinen ve ABD hükümeti tarafından devletlerin resmi güvenlik güçleri ile devlet-dışı aktörlere sağlanan güvenlik yardımı programlarının, uygulandıkları ülkelerdeki insan haklarına etkisini ve ABD iç hukukuna uygunluğunu araştırmak için yazılmıştır. Temel hipotezi, güvenlik yardımlarının miktarı arttıkça, yardım yapılan ülkelerdeki insan hakları ihlallerinin de arttığıdır. Bu hipotezi test etmek için, Kolombiya, Endonezya, Irak ve Suriye’de gerçekleştirilen güvenlik yardımları incelenmiş; yapılan yardım miktarları ile, bu ülkelerdeki yaşama hakkı, serbest dolaşım ve ikamet hakkı, ve düşünce ve ifade özgürlüğündeki değişimler karşılaştırılmıştır. Ayrıca, insan hakları ihlali görülen ülkelere güvenlik yardımı yapılmasını yasaklayan ABD yasalarının ihlal edilip edilmediği de tespit edilmeye çalışılmıştır. Araştırmanın temel bulgusu, insan hakları ihlallerinin güvenlik yardımları için bir engel teşkil etmediği, yardımların artması ile hak ihlallerinde de artış olduğudur. İncelenen ülkelerde uygulanan güvenlik yardımları sonucunda, ABD yasalarının da önemli ölçüde ihlal edildiği değerlendirilmiştir.

İÇİNDEKİLER

KİTAP HAKKINDA  III
ÖNSÖZ V
TEŞEKKÜR VII
KISALTMALAR LİSTESİ IX
GİRİŞ 1

BİRİNCİ BÖLÜM
ABD GÜVENLİK YARDIMLARININ
KURAMSAL-KAVRAMSAL ÇERÇEVESİ
1.1. Güvenlik Yardımı Terminolojisinde Tanımlar ve Kavramlar 17
1.2. 11 Eylül Sonrası Güvenlik Yardımı Politikasının Kuramsal Çerçevesi 21
1.3. ABD Güvenlik Yardımı Stratejisinin Temel Kavramları 26
1.3.1. Ortaklık Kapasitesi İnşası Stratejisi 27
1.3.2. Arkadan Liderlik Politikası 30
1.3.3. Küçük Ayak İzi Konsepti 34
1.4. Güvenlik Yardımı Politikasına Yönelik Kurumsal Eleştiriler 39
1.4.1. Teknik Eleştiriler 39
1.4.2. Siyasi ve Hukuksal Eleştiriler 43

İKİNCİ BÖLÜM
TARİHSEL GELİŞİM SÜRECİNDE
ABD GÜVENLİK YARDIMI POLİTİKASI
2.1. Soğuk Savaş Döneminde Güvenlik Yardımı 51
2.2. Detant Dönemi ve Güvenlik Yardımında İnsan Haklarının Yükselişi 56
2.3. İkinci Soğuk Savaş Dönemi ve Güvenlik Yardımında Reelpolitiğe Dönüş 60
2.4. Yeni Dünya Düzensizliği ve Güvenlik Yardımlarında Geçici Gerileme 64
2.5. 11 Eylül Sonrası Güvenlik Yardımları ve Devlet-Dışı Aktörlerin Yükselişi 69

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
ABD GÜVENLİK YARDIMI SİSTEMİ VE PROGRAMLARI
3.1. Güvenlik Yardımı Sistemi 81
3.1.1. Organizasyonel Yapı 83
3.1.2. Program Seçimi, Bütçe Tahsisatı ve Onay Süreci 86
3.1.3. Ölçme ve Değerlendirme 89
3.2. Güvenlik Yardımı Programları 93
3.2.1. Savunma Bakanlığı Programları 94
3.2.1.1. Dış Askeri Satışlar (Foreign Military Sales, FMS) 94
3.2.1.2. Dış Askeri Finansman (Foreign Military Financing, FMF) 95
3.2.1.3. İhtiyaç Fazlası Savunma Malzemesi (Excess Defense Articles, EDA) 95
3.2.1.4. Bölüm 333 Kapasite İnşa Yetkisi (Section 333 Authority to Build
             Capacity) 96
3.2.1.5. Bölüm 1263 Güney Çin Denizi Deniz Güvenlik Girişimi (Section 1263 
             South China Sea Maritime Security Initiative, MSI) 97
3.2.1.6. Savunma Kurumu Reform Girişimi (Defense Institution Reform Initiative,
             DIRI) 98
3.2.1.7. Galler Girişim Fonu (Wales Initiative Funds, WIF) 98
3.2.1.8. Savunma Bakanı Danışmanları Programı (Ministry of Defense Advisors,
              MoDA) 99
3.2.1.9. Uluslararası Hukuksal Çalışmalar Savunma Enstitüsü Programı
             (Defense Institute of International Legal Studies, DIILS) 99
3.2.1.10. Savunma Bakanlığı Bölgesel Merkezleri Programı (DoD Regional
               Centers, RC) 100
3.2.1.11. Ortak Yardım ve İşbirliği Destek Programı (Partner Outreach and
               Collaboration Support, POCS) 100
3.2.1.12. Terörizmle Mücadele Paydaşlık Programı (Combating Terrorism
                Fellowship Program, CTFP) 101
3.2.1.13. Uluslararası Askeri Öğretim ve Eğitim (International Military Education
               & Training, IMET) 102
3.2.1.14. İnsani Destek, Afet Yardımı ve Mayın Faaliyeti (Humanitarian
               Assistance, Disaster Relief & Mine Action, HADR&MA) 102
3.2.1.15. Karşı-IŞİD Eğit-Donat Fonu (Counter-ISIS Train and Equip Fund, CTEF) 103
3.2.2. Dışişleri Bakanlığı Programları 103
3.2.2.1. Dış Askeri İnşaat Hizmetleri (Foreign Military Construction Services,
             FMCS) 104
3.2.2.2. Kiralamalar (Leases) 104
3.2.2.3. Askeri Yardım Programı (Military Assistance Program, MAP) 105
3.2.2.4. Kullanmalar ve Özel Başkanlık Muafiyet Yetkisi (Drawdowns & Special
             Presidential Waiver Authority) 105
3.2.2.5. Ekonomik Destek Fonu (Economic Support Fund, ESF) 106
3.2.2.6. Barış Koruma Harekatları (Peacekeeping Operations, PKO) 106
3.2.2.7. Uluslararası Narkotik Kontrolü  ve Kanun Yaptırımı (International
             Narcotics Control and Law Enforcement, INCLE) 107
3.2.2.8.  Yayılmayı Önleme, Terörle Mücadele, Mayından Arındırma ve İlgili 
              Programlar (Nonproliferation, Antiterrorism, Demining and Related
              Programs, NADR) 107
3.2.2.9. Doğrudan Ticari Satışlar (Direct Commercial Sales, DCS) 107
3.2.2.10. Diğer Güvenlik Yardımı Programları (Other Security Assistance
               Programs) 108
3.2.3. Güvenlik Yardımı Programlarıyla İlgili Güncel Sorunlar 108

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
HUKUKSAL DÜZENLEME VE
VAKA ÇALIŞMALARINDA UYGULANABİLİR HUKUK
4.1. Uluslararası Hukuk 115
4.1.1. İnsan Hakları Hukuku 117
4.1.2. Silahlı Çatışma Hukuku 125
4.2. ABD İç Hukuku 131
4.2.1. Güvenlik Yardımlarıyla İlgili Usul Yasaları 132
4.2.1.1. Madde 10 Kapsamındaki Yetkilendirmeler 133
4.2.1.2. Madde 22 Kapsamındaki Yetkilendirmeler 136
4.2.2. Güvenlik Yardımlarıyla İlgili İnsan Hakları Hukuku Yasaları 139
4.2.2.1. 1961 Dış Yardım Yasası (Foreign Assistance Act of 1961, FAA) 140
4.2.2.2. 1976 Silah İhracatı Kontrol Yasası (Arms Export Control Act of 1976,
             AECA) 142
4.2.2.3. İnsan Hakları Alanında Yasa Değişiklikleri ve 1997 Leahy Yasası 145

BEŞİNCİ BÖLÜM
VAKA ÇALIŞMALARI
5.1. Kolombiya 161
5.1.1. Sorunun Tarihsel Gelişimi 162
5.1.2. Uygulanan Güvenlik Yardımı Programı 171
5.1.3. Genel Değerlendirme 177
5.1.4. Güvenlik Yardımının İnsan Haklarına Etkisi Açısından
         Değerlendirilmesi 183
5.1.4.1. Yaşam Hakkının İhlali 184
5.1.4.2. Zorla Yerinden Edilme 188
5.1.4.3. Düşünce ve İfade Özgürlüğünün Engellenmesi 192
5.1.5. Güvenlik Yardımının ABD İç Hukuku Açısından Değerlendirilmesi 197
5.2. Endonezya 204
5.2.1. Sorunun Tarihsel Gelişimi 205
5.2.2. Uygulanan Güvenlik Yardımı Programı 212
5.2.3. Genel Değerlendirme 218
5.2.4. Güvenlik Yardımının İnsan Haklarına Etkisi Açısından
         Değerlendirilmesi 225
5.2.4.1. Yaşam Hakkının İhlali 225
5.2.4.2. Zorla Yerinden Edilme 231
5.2.4.3. Düşünce ve İfade Özgürlüğünün Engellenmesi 235
5.2.5. Güvenlik Yardımının ABD İç Hukuku Açısından Değerlendirilmesi 239
5.3. Irak 248
5.3.1. Sorunun Tarihsel Gelişimi 249
5.3.2. Uygulanan Güvenlik Yardımı Programı 258
5.3.3. Genel Değerlendirme 267
5.3.4. Güvenlik Yardımının İnsan Haklarına Etkisi Açısından
          Değerlendirilmesi 273
5.3.4.1. Yaşam Hakkının İhlali 273
5.3.4.2. Zorla Yerinden Edilme 279
5.3.4.3. Düşünce ve İfade Özgürlüğünün Engellenmesi 284
5.3.5. Güvenlik Yardımının ABD İç Hukuku Açısından Değerlendirilmesi 289
5.4. Suriye 297
5.4.1. Sorunun Tarihsel Gelişimi 298
5.4.2. Uygulanan Güvenlik Yardımı Programı 309
5.4.3. Genel Değerlendirme 323
5.4.4. Güvenlik Yardımının İnsan Haklarına Etkisi Açısından
         Değerlendirilmesi 327
5.4.4.1. Yaşam Hakkının İhlali 328
5.4.4.2. Zorla Yerinden Edilme 335
5.4.5. Güvenlik Yardımının ABD İç Hukuku Açısından Değerlendirilmesi 341
SONUÇ VE ÖNERİLER 347
KAYNAKÇA 357