İş Güvencesi

İŞ GÜVENCESİ



Prof. Dr. Tankut CENTEL



SUNUŞ III

İÇİNDEKİLER VII



GİRİŞ 1

I. Genel Bakış 1

II. Konunun Önemi ve Sınırlanması 1

1. Konunun taşıdığı önem 1

2. Konuyu sınırlama 2

III. Çalışmanın Amacı ve İzlenen Yöntem 3

1. Çalışmayla izlenen amaç 3

2. Çalışmanın izlediği yöntem 4

IV. Konunun Sunulması 5



Birinci Bölüm

İŞ GÜVENCESİNE İLİŞKİN GENEL BİLGİLER



Birinci Ayırım

İŞ GÜVENCESİ KAVRAMI



§ 1. İŞ GÜVENCESİNİN İÇERİĞİ 9

I. Genel Olarak 9

II. İş Güvencesinin Tanımı ve Unsurları 9

1. İş güvencesinin tanımı 10

2. İş güvencesinin unsurları 11

a. ) İşverenin iş sözleşmesini feshinin sınırlandırılması 11

b. ) İşçinin çalışma hakkının korunması 12

c. ) İş ilişkisinin devamlılığının sağlanması 12

III. İş Güvencesi Türleri 13

1. Dar/geniş anlamda iş güvencesi 13

2. Yasal/akdi iş güvencesi 13

a. ) Yasal iş güvencesi 13

b. ) Akdi iş güvencesi 14

aa. ) Akdi iş güvencesinin içeriği 14

bb. ) Feshe karşı koruyucu akdi sınırlamalar 14

IV. İş Güvencesi Hükümlerinin Sosyo-Ekonomik Yaşama Etkisi 16

1. İş güvencesi sisteminin işlerliğinin sağlanması 16

a. ) Yargısal denetim sistemindeki tıkanmalar 17

b. ) Devlet denetim örgütünün etkin kılınması 17

2. İş güvencesi hükümlerini zorunlu kılan etkenler 18

a. ) İstihdamdaki şişkinliğin önüne geçme isteği 18

b. ) Toplumdaki huzursuzlukları aza indirme hedefi 18

c. ) Sendikal hakların kullanımına işlerlik kazandırma niyeti 19

d. ) Hak arama özgürlüğünü somutlaştırma düşüncesi 19

e. ) İşletmeler arasındaki haksız rekabeti önleme zorunluluğu 19

V. Türk Hukuku Bakımından İş Güvencesinin Kaynakları 20

1. Uluslararası dayanaklar 20

a. ) 158 sayılı Sözleşme 20

aa. ) Sözleşme içeriği 20

bb. ) Sözleşmenin onay görmesi 21

b. ) Avrupa Sosyal Şartı 21

2. Ulusal dayanaklar 22

a. ) Ay. m. 49 22

b. ) 4857 sayılı İş Kanunu 23

VI. İş Güvencesinin Hukuki Niteliği 23

1. İş güvencesi hükümlerinin buyuruculuğu 23

a. ) Mutlak buyurucu iş güvencesi hükümleri 24

b. ) Görece buyurucu iş güvencesi hükümleri 24

2. İş güvencesi hükümlerinden feragat edilmezlik 25

§ 2. İŞ GÜVENCESİNİN KAPSAMI 27

I. Genel Olarak 27

II. Yararlanma Kapsamını Daraltma 27

III. Yararlanma Koşulları 28

1. İş Kanunu’na veya Basın İş Kanunu’na tabi olma 28

a. ) İşçi sıfatını taşıma 28

b. ) İş Kanunu’na tabi olma 29

c. ) Basın İş Kanunu’na tabi olma 30

2. İş sözleşmesinin feshedilmiş olması 30

a. ) Fesih yoluyla sona erdirilmiş bulunma 30

b. ) Feshin işverence yapılması 32

aa. ) İşçinin fesih isteğinde bulunması 32

bb. ) İşverenin feshi dışındaki durumlar 32

aaa. ) İşçinin kendi isteğiyle işyerinden ayrılması 33

bbb. ) İşçinin emekli olmak üzere Kuruma başvurması 33

3. Belirsiz süreli iş sözleşmesine dayanarak çalışma 34

a. ) İş güvencesi dışında tutulma 34

b. ) Gerçek anlamda belirli süreli iş sözleşmesi 35

c. ) Mevsimlik işlerde iş güvencesi 36

d. ) Asgari/azami süreli iş sözleşmesinde iş güvencesi 36

4. Otuz veya daha çok işçinin çalıştığı bir işyerinde çalışma 37

a. ) Çalışan işçi sayısının en az otuz işçi olması 37

aa. ) İşçi sayısının temel alınacağı an 38

bb. ) Çalışmanın dayandığı iş sözleşmesinin özelliği 39

cc. ) İşçi sıfatının taşınması 40

b. ) İşverenin aynı işveren olması 40

aa. ) Aynı işverene ait tek bir işyerinin varlığı 41

bb. ) Aynı işverenin birden çok işyerinin bulunması 41

aaa. ) İşyerlerinin aynı işkolunda faaliyet göstermesi 41

bbb. ) Ortak yönetime tabi tutulan işyerleri 42

ccc. ) Türkiye’de faaliyet gösteren yabancı şirket işyerleri 43

5. İşyerinde en az altı aydan beri çalışıyor olma 45

a. ) Altı aylık bekleme süresini doldurma 45

b. ) Bekleme süresinin hesabı 46

c. ) Bekleme süresinin belirlenmesi 47

aa. ) Bekleme süresine esas olacak çalışma süresi 47

bb. ) Aralıklı çalışmalar 47

cc. ) Değişik işyerlerinde geçen süreler 48

dd. ) İşyerinin veya iş sözleşmesinin devrinin etkisi 49

ee. ) İşçilik dışında geçecek süreler 49

6. Belirli nitelikteki işveren vekillerinden olmama 49

a. ) İşveren vekilinin iş güvencesinden yararlanması 49

b. ) İş güvencesinden yararlanmayacak işveren vekilleri 50

aa. ) İşletmenin bütününü yöneten işveren vekilleri 50

bb. ) İşyerinin bütününü yöneten işveren vekilleri 51

cc. ) Güvenceden yoksunluğun kapsamı 51

IV. Yararlanmanın Genişletilmesi 52



İkinci Ayırım

İŞ SÖZLEŞMESİNİN FESHİNDE GEÇERLİ NEDEN



§ 3. FESHİN GEÇERLİ NEDENE DAYANDIRILMASI 55

I. Genel Olarak 55

II. İş Sözleşmesinin Feshi İhbar Suretiyle Feshi 55

III. Feshi İhbarın Koşulları 56

1. İş sözleşmesinin belirsiz süreli olması 56

2. İş sözleşmesinin sürekli iş için yapılmış bulunması 56

3. Yanlardan birinin feshi ihbar etmesi 56

a. ) Feshi ihbar beyanı 56

b. ) Feshi ihbar süresi 57

c. ) Feshi ihbar nedeni 58

IV. Fesih Bildiriminde Geçerli Bir Neden Gösterme 58

1. Geçerli nedenin kapsamı 58

2. Geçerli neden türleri 59

V. Geçerli Neden Oluşturmayan Durumlar 60

1. Geçerli neden sayılmayan durumların kapsamı 60

a. ) Sınırlı sayıda olma 60

b. ) Korunan amaç 60

2. Geçerli neden sayılmayan durumların içeriği 61

a. ) Sendikal alanda etkin olma 61

aa. ) Sendika üyeliği 61

bb. ) Sendikal faaliyetlere katılma 61

cc. ) İşyeri sendika temsilciliği yapma 62

b. ) Hak arama sürecinde yeralma 62

c. ) Haklı görülemeyecek ayrımcılıkta bulunma 63

d. ) Meşru mazeret nedeniyle işe devam etmeme 64

aa. ) Doğum öncesi ile sonrasındaki işe gelmeme 64

bb. ) Hastalık veya kaza yüzünden işe devam edememe 65

§ 4. İŞÇİNİN YETERSİZLİĞİNDEN KAYNAKLANAN GEÇERLİ NEDENLER 67

I. Genel Olarak 67

II. İşçinin Yetersizliğinin Anlamı 67

1. Yeterlilik yerine yetersizliği temel alma 67

2. Geçerli neden bakımından yetersizlik/davranış ayırımı 68

3. Yetersizliğin kapsam ve içeriği 68

4. Yetersizlik oluşturmayacak haller 69

III. Başlıca Yetersizlik Durumları 70

1. Hastalanma 71

a. ) Sık hastalanma 71

aa. ) Kapsamı 71

bb. ) Koşulları 72

aaa. ) Sık hastalanıp devamsızlıkta bulunma 72

bbb. ) Hastalanmaların süreceği öngörüsünde bulunma 72

b. ) İşin ifasını devamlı olarak etkileyecek hastalık 73

2. Performans düşüklüğü 73

a. ) Performans ölçümünün kapsamı 73

b. ) Performans düşüklüğüne örnek haller 74

aa. ) Ortalama olarak daha az verimli çalışma 74

bb. ) Beklenenden daha düşük performansa sahip olma 75

c. ) Performans değerlendirme esasları 75

3. Belli bir yaş sınırına gelme veya emekliliğe hak kazanma 77

a. ) Salt yaşlanma ve emekliliğin geçerli neden sayılmaması 77

b. ) İşletme gerekleri çerçevesinde yaşlanma ve emeklilik 79

4. İşçiye duyulan güvenin sarsılması 80

5. Yetersiz hale düşürülme 81

6. Niteliksel yetersizlik 82

a. ) İşe yoğunlaşmanın azalması 82

b. ) İşe yatkın olmama 83

c. ) Öğrenmede ve kendini yetiştirmede yetersizlik 83

d. ) Uyum yetersizliği 84

IV. Yetersizlik Nedeniyle Feshin Uygulanması 84

1. İşverenin ihtarda bulunması 84

2. İşçinin savunmasının alınması 84

§ 5. İŞÇİNİN DAVRANIŞINDAN KAYNAKLANAN GEÇERLİ NEDENLER 85

I. Genel Olarak 85

II. Geçerli Neden Oluşturacak İşçi Davranışlarının Kapsamı 85

III. Gerekçede Gösterilmiş Geçerli Neden Örnekleri 86

1. İşverene zarar verme 86

2. Borç para isteme 87

3. İşverene karşı kışkırtma 88

4. İşini kötü, eksik veya yetersiz biçimde yapma 88

5. Çalışma ortamını olumsuz etkileyecek ilişkiye girme 90

6. Uzun telefon görüşmeleri yapma 91

7. Çalışma sürelerine uygun çalışmama 92

8. Geçimsizlik gösterme 93

9. Sıkça ve gereksiz yere tartışmaya girişme 93

IV. Diğer Bazı Davranışa Dayalı Geçerli Neden Örnekleri 94

1. Devamsızlıkta bulunma 95

2. İşverenin güvenini sarsma 96

3. İşyeri araç ve gerecini amacı dışında kullanma 97

4. Sigara içme yasağını ihlal 99

5. Ücretin haczedilmesi 99

6. Gözaltına alınma veya tutuklanma 100

V. Davranışa Dayalı Geçerli Nedenle Feshin Uygulanması 101

1. İşçiye ihtarda bulunulması 101

2. İşçiden savunmasının alınması 102

§ 6. İŞLETME GEREKLERİNDEN KAYNAKLANAN GEÇERLİ NEDENLER 105

I. Genel Olarak 105

II. İşyerinin Dışından Kaynaklanan Nedenler 106

1. İşyerini etkileyen hallerin kapsam ve içeriği 106

2. İşyerini dışarıdan etkileyecek bazı örnek haller 106

a. ) Sürüm ve satış olanağı düşüklüğü 107

b. ) Talep ve sipariş azalması 107

c. ) Enerji güçlüğü 107

d. ) Ülkesel ekonomik kriz 107

e. ) Piyasa durgunluğu 107

f. ) Dış pazar kaybı 108

g. ) Ham madde güçlüğü 108

III. İşyerinin İçinden Kaynaklanan Nedenler 108

1. İşletme gereklerini ilgilendiren kararları alma serbestisi 108

2. İşyerinden kaynaklanıp geçerli neden oluşturan bazı örnek haller 110

a. ) İşyeri çalışma yöntemlerinin değişmesi 110

b. ) İşyerinin küçülmesi 111

c. ) Yeni teknolojinin uygulanması 111

d. ) Çalışma bölümlerinin kapatılması 111

e. ) İş türlerinin azaltılması 112

IV. İşverenin İşletmesel Karar Alması 112

V. Feshin Son Çare Olması İlkesinin Uygulanması 113

1. Son çare ilkesinin kabulü 113

2. Son çare ilkesinin kapsamı 114

VI. İşverenin Sosyal Seçimi 114



İkinci Bölüm

İŞ GÜVENCESİ ORTAMINDA FESHİN HÜKÜMLERİ



Birinci Ayırım

İŞÇİNİN FESHE İTİRAZ ETMESİ



§ 7. İŞ SÖZLEŞMESİNDE FESHİ İHBAR USULÜ 121

I. Genel Olarak 121

II. Feshi İhbarı Yazılı Yapma Zorunluluğu 121

1. Yazılı biçim koşulunun hukuki niteliği 121

2. Yazılı biçimin özellikleri 122

III. Fesih Nedenini Gösterme Zorunluluğu 123

1. Fesih bildiriminde geçerli bir nedenin gösterilmesi 123

2. Nedenin açık ve kesin biçimde belirtilmesi 123

a. ) Fesih nedeninin açık olması 124

b. ) Fesih nedeninin kesin olması 125

c. ) Fesih nedeniyle bağlılık 125

IV. İşçinin Savunmasını Alma Zorunluluğu 126

1. Savunma alma yükümünün kapsamı 126

2. Savunma alma yükümünün anlamı 126

3. Savunma alma yükümünün içeriği 126

4. Savunma alma yükümünün uygulanması 128

5. Savunma alma yükümüne aykırılık 128

§ 8. FESHİN GEÇERSİZLİĞİNİN TESPİTİ 131

I. Genel Olarak 131

II. Davanın Açılması 131

1. Dava hakkı 131

a. ) İşçinin dava hakkı 131

b. ) Mirasçıların dava hakkı 132

2. Husumet 132

a. ) Husumetin işverene yöneltilmesi 132

b. ) Asıl/alt işveren ilişkisinde husumet 132

c. ) Geçici iş ilişkisinde husumet 134

3. Davanın açılacağı mahkeme 134

a. ) Görevli mahkeme 134

b. ) Yetkili mahkeme 135

4. Dava süresi 135

a. ) Davanın açılabileceği süre 135

b. ) Dava süresinin hukuki niteliği 135

c. ) Dava süresinin işlemesi 136

III. Davanın Konusu 137

1. Feshin geçersizliği 138

2. İşe başlatma 138

3. Parasal haklar 139

IV. İspat Yükü 140

V. Yargılamanın Yapılması 142

1. Yargılama usulü 142

2. Yargılamanın süresi 143

3. Yargılama sırasında ortaya çıkan bazı durumlar 144

a. ) İşverenin işçiyi işe döndürmek istemesi 144

aa. ) İşçinin daveti kabul etmesi 144

bb. ) İşçinin daveti kabul etmemesi 146

b. ) İşçinin başka bir işte çalışması 147

c. ) İhbar öneli içinde işverenin haklı nedenle feshi 147

d. ) İşyerinin kapanması 147

e. ) İşyerinin devri 149

f. ) Emeklilik başvurusu 149

g. ) İşçinin ölümü 149

h. ) Davadan feragat ile davanın kabulü 150

VI. Yargılamanın Sonucu 151

1. İş mahkemesinin kararını vermesi 151

2. İş mahkemesinin kararına karşı kanunyolu 152

a. ) İstinaf 152

aa. ) Başvuru süresi 152

bb. ) Karar süresi 153

b. ) Temyiz 153

aa. ) Başvuru süresi 153

bb. ) Karar süresi 153

cc. ) Kesin olarak karar verme 153

aaa. ) Hak arama özgürlüğü karşısında kesin olarak karar verme 153

bbb. ) Temyiz sonunda kesin olarak karar vermenin içeriği 154

dd. ) Temyiz incelemesinde verilecek kararlar 155

aaa. ) İlk derece mahkemesinin kararının onanması 155

bbb. ) İlk derece mahkemesi kararının bozulması 155

VII. Tahkim Kaydı 156

1. Toplu iş sözleşmesindeki tahkim kaydı 156

2. Bireysel iş sözleşmesindeki tahkim kaydı 157

§ 9. FESHİN GEÇERSİZLİĞİ KARŞISINDA TARAFLARIN TUTUMU 161

I. Genel Olarak 161

II. Kesinleşen Kararın Hükmü 161

1. Feshin geçerli olduğuna karar verilmesi 161

2. Feshin geçersizliğine karar verilmesi 162

a. ) Geçersizliğin kapsam ve niteliği 162

b. ) İşverene tanınan seçimlik hak 163

c. ) Geçersizliğe yolaçan nedenler 164

III. İşçinin İşverene Başvuruda Bulunması 164

1. İşçiye seçenek tanınmayışı 165

2. Başvuru süresi 165

a. ) Başvuru süresinin hesabı 165

b. ) Başvuru süresinin hukuki niteliği 167

3. Başvuru usulü 167

4. Başvuruya bağlanan hukuki sonuçlar 168

a. ) Fesih işleminin ortadan kalkması 168

b. ) Boşta kalınan sürenin ücreti ve diğer hakların ödenmesi 168

aa. ) Hakkın kapsam ve içeriği 169

bb. ) Hakkın miktarı 169

cc. ) Hakkın ilişkin olduğu süre 171

dd. ) Hakkın ödenmemesi 171

c. ) Boşta kalınan sürenin kıdem süresinden sayılması 171

d. ) İşe başlatma süresinin işlemeye başlaması 172

IV. İşverenin İşçiyi İşe Başlatması 172

1. İşverenin işçiyi daveti 172

2. İşçinin işe başlamasıyla ortaya çıkan sonuçlar 174

a. ) Boşta geçirilen süreye ilişkin ücret ve diğer hakların ödenmesi 174

b. ) Ödenmiş ihbar ve kıdem tazminatlarının mahsubu 174

c. ) Başka bir işten kazanılmış paralar 175

d. ) Boşta kalınan sürede ödenmiş işsizlik ödeneği 176

3. İşçinin işe davete uymaması 177

V. İşçinin İşe Başlatılmaması 179

1. İş sözleşmesinin işverence sona erdirilmiş sayılması 179

2. Boşta kalınan süreye ilişkin ücret ve diğer hakların ödenmesi 180

3. İşe başlatmama tazminatının ödenmesi 181

a. ) İşe başlatmama tazminatının seçenek oluşturması 181

b. ) İşe başlatmama tazminatının miktarı 181

aa. ) Asgari ve azami miktarlar 181

bb. ) Miktarın belirlenmesinde temel alınacak ölçütler 182

c. ) İşe başlatmama tazminatının hesaplanması 183

d. ) İşe başlatmama tazminatına uygulanacak faiz 183

e. ) İşe başlatmama tazminatının diğer tazminatlarla ilişkisi 184

VI. Hüküm Altına Alınan Alacakların Takibi 185

1. Geçersizlik kararının niteliği 185

2. İşe başlatma ile parasal hakların icrası 186

a. ) İşe başlatmanın icrası 186

b. ) Alacakların icrası 186

aa. ) Alacakların likit olmayışı 186

bb. ) Alacakların takibi 187

cc. ) Alacak takibindeki icra tazminatları 187

aaa. ) İtirazın iptali davasının reddi 187

bbb. ) İtirazın iptali davasının kabulü 188



İkinci Ayırım

İŞ GÜVENCESİNİ TAMAMLAYAN HALLER



§ 10. DEĞİŞİKLİK FESHİNİN UYGULANMASI 189

I. Genel Olarak 189

II. Çalışma Koşullarında Esaslı Değişiklik İsteği 190

1. Çalışma koşullarının kapsamı 190

2. Çalışma koşullarındaki değişikliğin niteliği 190

3. Esaslı değişiklik konusunda yanların anlaşması 192

4. İşverene esaslı değişiklik yapma yetkisinin tanınması 193

III. Esaslı Değişiklik İsteğini İşçinin Kabul Etmemesi 195

1. İşçiyi bağlamayacak değişiklik 195

2. İşverenin iş sözleşmesini feshi 195

IV. İşverenin Değişiklik Feshine Başvurması 196

1. Değişiklik feshi kavramı 196

2. Değişiklik feshinde geçerli neden 197

3. Geçerli neden denetimi 197

4. Değişiklik feshinin kapsamı 198



§ 11. İŞÇİLERİ BELLİ NEDENLERLE TOPLUCA İŞTEN ÇIKARMA 199

I. Genel Olarak 199

II. Toplu İşçi Çıkarma Kavramı 199

1. Toplu işçi çıkarmanın tanımı 199

2. Toplu işçi çıkarmanın unsurları 200

a. ) İşten çıkarmanın belli nedenlere dayanması 200

aa. ) Ekonomik nedenle işten çıkarma 201

bb. ) Teknolojik nedenle işten çıkarma 201

cc. ) Yapısal nedenle işten çıkarma 201

dd. ) Benzer nedenle işten çıkarma 201

b. ) İşten çıkarmanın topluca gerçekleştirilmesi 202

3. Toplu işçi çıkarmanın uygulama alanı 203

III. Toplu İşçi Çıkarmaya Tanınan Yasal Güvence 203

1. İşverene fesihte sağlanan serbesti alanı 203

2. İşçiye tanınan güvence 203

IV. Toplu İşçi Çıkarmada İşverenin Yükümlülüğü 204

1. İşverenin bildirim yükümü 204

a. ) Bildirim yükümünün kapsam ve içeriği 204

b. ) Bildirimin hukuki sonuçları 206

2. İşverenin görüşme yükümü 207

3. İşverenin duyurma yükümü 207

4. İşverenin tercihen işe çağırma yükümü 208

V. Toplu İşçi Çıkarma Hükümlerine Aykırılık 209

1. Aykırılığın saptanması 209

2. İdari para cezasının uygulanması 210

3. İşçinin dava açması 211

SONUÇ 213

YARARLANILAN BAŞLICA KAYNAKLAR 219