İşsizlik sigortası, birtakım şartları taşımaları halinde sigortalı işsizlerin gelir kaybını belli ölçüde karşılama amacı güden ve böylelikle işsizliğin sosyo-ekonomik etkilerini en aza indirgeme işlevi gören bir sosyal sigorta koludur. Günümüzde özellikle 2019 yılı sonlarından itibaren ülkemizi ve dünyamızı önemli ölçüde etkileyen Koronavirüs (Covid-19) salgını sebebiyle işsizlik sigortası önemini hissettirmiş ve bu süreçte yaşanan birtakım gelişmeler, sistemin daha tutarlı planlanması gerektiğini gözler önüne sermiştir. Bu çalışmada da işsizlik sigortasının ülkemizdeki teorik ve pratik uygulaması ile uygulamada rastlanan sorunları incelenmiştir. Bu inceleme yapılırken uygulamada karşılaşılan sorunlar, meydana gelen birtakım istatistiksel verilerle harmanlanarak, ülkemiz için en ideal işsizlik sigortası modelinin ortaya konulması amaçlanmıştır.
İÇİNDEKİLER
KİTAP HAKKINDA III
ÖNSÖZ V
KISALTMALAR VII
ÖZET XVII
ABSTRACT XIX
GİRİŞ 1
BİRİNCİ BÖLÜM
İŞSİZLİK SİGORTASININ KAVRAMSALÇERÇEVESİ
I. İŞSİZLİK KAVRAMI 3
A. Genel Olarak 3
B. İşsizliğin Tanımı 5
C. İşsizliğin Etkileri 7
1. İşsizliğin Bireysel Etkileri 7
2. İşsizliğin Toplumsal Etkileri 9
Grafik 1. İşsizlik ve Kaba İntihar Hızı Oranları: 1990-2019 (%) 10
Grafik 2. İşsizlik ve Kaba Boşanma Hızı Oranları: 1990-2019 (%) 10
3. İşsizliğin Ekonomik Etkileri 11
4. İşsizliğin Siyasal Etkileri 12
5. İşsizliğin Hukuki Etkileri 13
D. İşsizliğin Türleri 14
1. Gizli İşsizlik 15
2. Açık İşsizlik 15
a. İradi İşsizlik 15
b. Gayri İradi İşsizlik 16
aa. Teknolojik İşsizlik 16
bb. Mevsimlik İşsizlik 17
cc. Friksiyonel İşsizlik 17
dd. Konjonktürel İşsizlik 18
ee. Yapısal İşsizlik 19
II. İŞSİZLİK SİGORTASI 20
A. İşsizlik Sigortasının Tarihi Gelişimi 20
B. İşsizlik Sigortası Kavramı 23
C. İşsizlik Sigortasının Özellikleri 25
1. İşsizlik Riskini Tanzim Özelliği 25
2. Zorunluluk Özelliği 26
3. Prim Ödeme Özelliği 26
4. Devletçe Kurulma Özelliği 27
5. Yeniden İstihdam Özelliği 28
İKİNCİ BÖLÜM
İŞSİZLİK SİGORTASININ KAPSAMI,YÖNETİMİ VE FİNANSMANI
I. İŞSİZLİK SİGORTASININ KAPSAMI 29
A. Bağımlılık Unsuruna Göre Kapsam 29
1. Bağımlı Çalışanlar 30
a. Memurlar 30
b. İşçiler 31
aa. Kısmi Süreli Çalışan İşçiler 31
bb. Mevsimlik İşçiler 33
2. Bağımsız Çalışanlar 33
a. İşverenler 35
b. Serbest Meslek Sahipleri 35
B. Sektörel Ayrım Unsuruna Göre Kapsam 35
1. Sanayi ve Hizmet Sektörü 36
2. Tarım Sektörü 36
3. Ulaştırma Sektörü 36
C. Yaş Unsuruna Göre Kapsam 37
D. Yabancılık Unsuruna Göre Kapsam 37
II. İŞSİZLİK SİGORTASININ YÖNETİMİVE FİNANSMANI 38
A. İşsizlik Sigortasının Yönetimi 38
B. İşsizlik Sigortasının Finansmanı ve İşsizlik Sigortası Fonu 39
1. İşsizlik Sigortasının Finansman Kaynakları 40
a. Primler 40
b. Devletin Genel Bütçeden Sağladığı Katkılar 41
c. Vergiler 41
2. İşsizlik Sigortası Fonu 41
a. İşsizlik Sigortası Fonunun Gelirleri 43
Tablo 1. İşsizlik Sigortası Fonu Gelirleri: 2015-2019 (TL) 43
b. İşsizlik Sigortası Fonunun Giderleri 44
Tablo 2. İşsizlik Sigortası Fonu Giderleri: 2015-2019 (TL) 45
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
İŞSİZLİK SİGORTASINA HAK KAZANMAKOŞULLARI VE
SİGORTADAN SAĞLANAN YARDIMLAR
I. İŞSİZLİK SİGORTASINA HAK KAZANMAKOŞULLARI 47
A. Genel Olarak 47
B. Sigorta Yardımlarına Hak Kazanma Koşulları 48
1. Sigortalı İşsiz Olmak 48
2. Çalışmaya Elverişli ve İstekli Olmak 50
3. Belirli Süre Çalışmış ve Prim Ödemiş Olmak 50
4. İş Sözleşmesinin Belirli Sebeplerle Sona Ermiş Olması 52
a. İş Sözleşmesinin İşveren Tarafından Süreli Feshi 52
b. İş Sözleşmesinin Haklı Nedenle Feshi 54
aa. İş Sözleşmesinin İşçi Tarafından Haklı Nedenle Feshi 54
bb. İş Sözleşmesinin İşveren Tarafından Haklı Nedenle Feshi 56
c. İş Sözleşmesinin Karşılıklı Anlaşma (İkale) Yoluyla Sona Erdirilmesi 59
d. Belirli Süreli İş Sözleşmesinin Sürenin Dolması ile Kendiliğinden SonaErmesi 61
e. İş Sözleşmesinin İşyerinin El Değiştirmesi, Kapatılması veya Niteliğinin Değiştirilmesi Nedeniyle Sona Ermesi 63
5. İş Sözleşmesinin Askıda Olmaması 64
6. Sosyal Güvenlik Kurumu’ndan Yaşlılık Aylığı Almamak 66
7. Kuruma Sigortalı Tarafından Şahsen Başvurmuş Olmak 67
II. İŞSİZLİK SİGORTASI YARDIMLARI 70
A. Genel Olarak 70
B. İşsizlik Sigortasından Sağlanan Yardımlar 71
1. İşsizlik Sigortası Ödeneği 71
a. Ödeneğin Miktarı 72
Tablo 3. İşsizlik Ödeneği Tavan Tutarları: 2015-2021 (TL) 73
Tablo 4. İşsizlik Ödeneği Taban Tutarları: 2015-2021 (TL) 73
b. Ödeneğin Süresi 74
2. Sigorta Primlerinin İŞKUR Tarafından Ödenmesi 76
a. Sigortalının Ödenek Süresince Genel Sağlık Sigortalısı Sayılması 76
b. Ödenek Aldığı Dönemde İstihdam Edilen Sigortalının Primlerinin Fondan
Karşılanması 77
3. Yeni Bir İş Bulma ve Mesleki Eğitim 79
4. Kısa Çalışma Ödeneği 82
a. Kısa Çalışmanın Koşulları 84
b. Kısa Çalışma Ödeneğinin Miktarı, Süresi ve Ödenme Zamanı 85
c. Kısa Çalışma ve Feshin Son Çare Olma İlkesi 87
d. Kısa Çalışmanın İş Sözleşmesine Etkileri 88
e. Kısa Çalışmada Primler 91
f. Kısa Çalışmanın Sona Ermesi 91
g. Kısa Çalışmaya Aykırılığın Yaptırımı 92
5. Nakdi Ücret Desteği 93
a. Nakdi Ücret Desteğinden Yararlanma Koşulları 94
b. Nakdi Ücret Desteğinin Hukuki Sonuçları 96
6. Yarım Çalışma Ödeneği 97
7. İş Kaybı Tazminatı 99
8. Ücret Garanti Fonu 101
a. Ücret Garanti Fonundan Yararlanma Koşulları 103
b. Ödemenin Tutarı 105
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
TÜRKİYE’DEKİ İŞSİZLİK SİGORTASISİSTEMİNİN SÜRDÜRÜLEBİLİRLİĞİ: UYGULAMADA KARŞILAŞILAN SORUNLAR VE ÇÖZÜMÖNERİLERİ
I. İŞSİZLİK SİGORTASI SİSTEMİNİNSÜRDÜRÜLEBİLİRLİĞİ 107
A. Genel Olarak 107
B. Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri 108
1. İşsizlik Sigortası Fonunun Kullanımı, Yönetimi ve Denetlenmesinde Yaşanan Sorunlar ve Çözüm Önerileri 108
a. Fona Yapılan Müdahaleler 109
aa. Fonun İdari Yapısına Yapılan Müdahaleler 109
bb. Fonun Mali Yapısına Yapılan Müdahaleler 110
b. Fonun Denetlenmesi 115
c. Çözüm Önerileri 116
2. İşsizlik Sigortasına Hak Kazanma Koşullarının Ağırlığı Sorunu ve Çözüm Önerileri 118
a. Başvuruların Kabul Edilme Oranlarının İncelenmesi 119
Tablo 5. İşsizlik Ödeneğine Başvuru ve Hak Kazanma Sayıları: 2010-2019 119
Grafik 3. İşsizlik Ödeneği Alanların ve Başvuruların İşsizliğe Oranları: 2010-2019(%) 120
b. Başvuruların Reddedilme Gerekçelerinin İncelenmesi 121
c. Çözüm Önerileri 121
aa. 120 Gün Aralıksız Çalışma Koşulu Bakımından 122
bb. İş Sözleşmesinin Sona Erme Koşulları Bakımından 124
3. Kayıt Dışı İstihdam Sorunu ve Çözüm Önerileri 128
a. Kayıt Dışı İstihdamdan Kaynaklanan Sorunlar 129
Tablo 6. Asgari Ücretin İşverene Maliyeti (2021) 130
Tablo 7. Asgari Ücretin Brüt ve Net Karşılığı (2021) 131
b. Çözüm Önerileri 131
Tablo 8. Kayıt Dışı İstihdam Oranları: 2010-2020 132
4. İşsizlik Ödeneğinin Miktarının Düşüklüğü Sorunu ve Çözüm Önerileri 133
a. İşsizlik Ödeneğinin Miktarının Düşüklüğü 133
Grafik 4. OECD Ülkelerinde Sağlanan İşsizlik Yardımlarının GSYİH Karşısındaki Oranı (%) 134
Tablo 9. İşsizlik Ödeneği Taban ve Tavan Tutarları ile Açlık Sınırı: 2015-2020 (TL) 135
Tablo 10. En Yüksek Ödenekle Satın Alınabilecek Ürün ve Hizmet Birim Sayısı:2015-2021 136
b. Çözüm Önerileri 137
5. Sosyal Güvenliğe Dair Hükümet Tasarruflarından Kaynaklanan Sorunlar veÇözüm Önerileri 139
a. Prim Affı Uygulamaları 139
b. Emekliliğe Hak Kazanma Yaşının Düşürülmesi 140
c. Çözüm Önerileri 141
6. Fonların Rasyonel İşletilmemesi Sorunu ve Çözüm Önerileri 141
Tablo 11. İşsizlik Sigortası Fonu Gelirleri: 2015-2019 (TL, USD ve Avro) 142
7. İŞKUR Uygulamalarının Yetersizliği Sorunu ve Çözüm Önerileri 143
SONUÇ 145
KAYNAKÇA 151
ÖZGEÇMİŞ 163